sektora publicznego
2. ekonomiczne podejście do informacji sektora publicznego
Jednym z podstawowych elementów analizy ekonomicznej przeprowadza-nej w ramach badań jest porównanie korzyści i kosztów z wyborów2. Polega to na tym, że przeciwstawia się możliwym kosztom decyzji, ponoszonym przez podmioty decyzyjne, korzyści, jakie mogą wyniknąć z jej podjęcia. W uprosz-czeniu, proces ten polega na tym, że gromadzi się wszelki informacje dotyczące możliwych kosztów, jakie musi ponieść decydent3. Koszty te rozumie się jako zarówno finansowe, jak i niefinansowe. Koszty finansowe oznaczać będą różnego rodzaju wydatki, które muszą być poniesione, aby uzyskać założony cel. Koszty niefinansowe w ekonomii zwykle traktuje się jako koszty utracone lub
alterna-2 W. Samuelson, Ekonomia menedżerska, Polskie Wydawnictwo ekonomiczne, Warszawa 2009.
3 J. Davidson , Kierowanie projektem Praktyczny poradnik dla tych, którzy nie lubią tracić czasu, K.e. liber, Warszawa 2002.
tywne. Zgodnie z teoretycznym założeniem oznaczać one mogą potencjalne straty wynikające z podjęcia decyzji dotyczącej zakupu rzeczy nowej i utraty jej wartości. Koszty alternatywne są natomiast możliwymi stanami wynikającymi z niewybranych alternatywnych rozwiązań4.
Korzyść ekonomiczna to sytuacja, w której realizuje się określony cel oraz możliwe jest jego określenie w wartościach finansowych. Dzięki temu decydent jest w stanie określić, co można zyskać dzięki podjętemu wysiłkowi. Istotnym elementem jest tutaj analiza porównawcza, w ramach której porównuje się moż-liwe korzyści z kosztami5. efektem tych działań jest ustalenie nadwyżki korzyści nad kosztami lub odwrotnie. oczywistym jest fakt, iż każdy decydent oczekuje nadwyżki korzyści nad kosztami.
Powtórne wykorzystanie informacji sektora publicznego ma podstawowe cechy ekonomicznej analizy korzyści i kosztów6. Pozyskanie i przetworzenie infor-macji jest tutaj kosztem, jaki musi być poniesiony dla realizacji określonego celu. Podmiot, który podejmuje się takich działań, musi mieć na względzie to, że będzie musiał ponieść zarówno koszty finansowe, jak i wykonać różnorodne działania wymagające czasu oraz zaangażowania czynników wytwórczych (na przykład siły roboczej). Powoduje to powstanie części kosztowej analizy ekonomicznej. Jednakże podjęty wysiłek ma przynieść określone korzyści. Podmiot decyzyjny oczekuje, że jego działania przyniosą rezultat w postaci zysku ekonomicznego7. Ta część analizy ekonomicznej pokazuje dodatnie efekty działań. Pozyskanie i przetworzenie informacji w określony produkt oraz jego oferta rynkowa ma w założeniu pokryć wszystkie koszty poniesione przez podmiot8. Gdy tak się stanie, opłacalnym będzie podjęcie działań poprzez weryfikację ich rezultatów. Zainteresowany podmiot uzyska przewagę korzyści nad kosztami.
Przedstawione powyżej, uproszczone rozważania związane z analizą korzyści i kosztów ekonomicznych pozostawiają jednak wiele pytań bez odpowiedzi, jak choćby to, co oznaczają dla danego podmiotu pojęcia korzyści i kosztów. Przykła-dowo, zakładając funkcjonowanie podmiotu wykorzystującego (przetwarzającego) informacje statystyczne, jakimi są dane dotyczące pogody, można oceniać w różny sposób, czym będzie korzyść. Z jednej strony korzyścią dla przedsiębiorstwa oraz
4 A. Drobniak, Zastosowanie analizy kosztów i korzyści w ocenie projektów publicznych, Wydaw-nictwo Akademii ekonomicznej, Katowice 2002.
5 A. Drobniak, Podstawy oceny efektywności projektów publicznych, Wydawnictwo Akademii ekonomicznej, Katowice 2008.
6 T. Szot-Gabryś, Rachunek kosztów i korzyści jako metoda oceny projektów inwestycyjnych
w infrastrukturę społeczną, „Zeszyty naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w
Sie-dlcach”, nr 94 Seria: „Administracja i Zarządzanie”, Siedlce 2012.
7 W. Samuelson, dz. cyt.
jego projektu biznesowego będzie dodatni wynik inwestycyjny, czyli pokrycie wszystkich kosztów inwestycji oraz uzyskanie nadwyżki finansowej. Z drugiej zaś strony powtórne wykorzystanie danych meteorologicznych oraz udostępnienie ich w przetworzonej formie może pozwolić na ograniczanie strat finansowych i niefinansowych w społeczeństwie i w działalności biznesowej związanych z ryzy-kiem pogodowym9. odpowiednia aplikacja dostępna na urządzenia elektroniczne pozwoli, w tym przypadku, na szybkie poinformowanie np. kierowców wybiera-jących się w długą trasę o prognozach pogodowych podczas drogi. Ułatwi im to planowanie i bezpieczne przejechanie z jednego miejsca do drugiego.
Przykładem może być tutaj aplikacja stworzona przez Ministerstwo Admi-nistracji i Cyfryzacji o nazwie Regionalny System ostrzegania10. Jest to usługa elektroniczna umożliwiająca powiadamianie obywateli o lokalnych zagrożeniach występujących na terenie poszczególnych województw kraju. Usługa ta do-stępna jest w telewizji naziemnej, jak i poprzez aplikacje mobilne. Komunikaty, generowane przez centra zarządzań kryzysowych, wyświetlane są na wszelkich dostępnych urządzeniach. Jest to tylko element aplikacji, jednak wykorzystujący i przetwarzający między innymi dostępne informacje meteorologiczne. Wyko-rzystanie informacji publicznej przynosi zatem korzyści zarówno dla samego ministerstwa, jak i dla społeczeństwa i gospodarki, w postaci ograniczenia ryzyka. Kolejnym ważnym elementem ekonomicznej analizy związanej z PSI jest ni-welowanie asymetrii informacyjnej. Problem asymetrii jest szeroko dyskutowany i omawiany w teorii i praktyce ekonomii11. Jego głównym przesłaniem jest to, że przy podejmowaniu decyzji warto byłoby znać wszystkie istotne czynniki ważące na jej skutkach. W teorii możliwa jest taka sytuacja, w której decydent ma wszelkie niezbędne informacje12. W rzeczywistości jednak spotykamy się sytuacją, w której przy podejmowaniu decyzji brakuje wiedzy na temat zarówno czynników, jak i skutków. Powoduje to powstawanie ryzyka związanego z niepełną realizacją celu lub też brakiem możliwości jego spełnienia. Asymetria ta jest również wyraźnie widoczna w sytuacji negocjacji zachodzącej pomiędzy dwoma stronami, zwłaszcza gdy jedna z nich jest lepiej poinformowana13. Jest to klasyczny przykład modelu
9 J. Preś, Zarządzanie ryzykiem pogodowym, Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa 2007.
10 Regionalny System ostrzegania (RSo), źródło: mc.gov.pl/aktualnosci/rso.
11 G.A. Akerlof, The Market for “Lemons”: Quality Uncertainty and the Market Mechanism. “the Quarterly Journal of economics”, Vol. 84, no. 3 (Aug., 1970); H.R. Varian, Mikroekonomia Kurs
średni – ujęcie nowoczesne, Wydawnictwo naukowe PWn, Warszawa 2013; P.A. Samuelson, W.D.
nordhaus, Ekonomia, PWn, Warszawa 2006.
12 A. Skowroński, Wpływ asymetrii informacji na decyzje finansowe przedsiębiorstw, „Ruch Prawniczy, ekonomiczny i Socjologiczny”, RoK lXVII, zeszyt 3, 2005.
13 e. Pohulak-żołędowska, Informacja jako dobro rynkowe – Działania ekonomiczne podmiotów
pryncypał–agent. Strona posiadające więcej informacji to agent. Pryncypał jest osobą, która jest zależna od ilości i jakości informacji dostarczonych przez agen-ta. Musi zawierzyć lub też podjąć dodatkowe wysiłki i działania w celu poprawy swego stanowiska – uzyskania lepszych i bardziej pewnych informacji. To z kolei powoduje powstanie dodatkowych kosztów zarówno finansowych (koszt nabycia informacji), jak i niefinansowych (dodatkowy utracony czas)14.
Można zatem postawić tu pytanie związane z tematem niniejszej pracy: Czy powtórne wykorzystanie informacji sektora publicznego może ograniczyć pro-blem asymetrii informacji? na pytanie to odpowiedź powinna być twierdząca. Dzięki dodatkowemu wykorzystaniu informacji oraz umożliwieniu uzyskania jej przez osoby będące w sytuacji pryncypała zmniejsza się ryzyko związane z podję-ciem określonych decyzji. Jak wspomniano, powtórne wykorzystanie informacji możliwe jest w wielu obszarach życia społecznego i gospodarczego15. Pozwala to, na ograniczanie ryzyka związanego z podejmowaniem decyzji przez działa-jące podmioty. Wracając do przykładu Regionalnych Systemów ostrzegania, należy wskazać na ograniczanie ryzyka związanego z brakiem informacji przez społeczeństwo. Dodatkowe informacje dotyczące np. pogody na drodze lub w określonym regionie Polski, czy też informacje o wypadkach lub katastrofach pozwalają na podjęcie decyzji o ograniczeniu ryzyka (np. przejazd inną drogą) lub też całkowitym zlikwidowaniu ryzyka (np. odłożenie wyjazdu na inny czas). Wówczas w sposób bezpośredni ogranicza się koszty finansowe i niefinansowe podjęcia decyzji oraz jej skutków. Większy dostęp do informacji to jednocześnie lepsza sytuacja decyzyjna oraz pewniejsze wybory. Pokazuje to zatem możliwe ograniczenie asymetrii informacji poprzez dostarczenie nowo wykreowanej informacji na podstawie pierwotnie udostępnionej.