produktów
S³owa kluczowe: opakowanie, znaki ekologiczne, ekolabeling,
wiadomoæ ekologiczna, produkty ekologiczne.
Key-words: packaging, ecological markings, ecolabelling, ecology consciousness, ecological products.
1. Wprowadzenie
Problemy ochrony rodowiska naturalnego, obok za-pewnienia odpowiedniego bezpieczeñstwa i jakoci to-warów oraz us³ug, s¹ jednym z priorytetowych zagadnieñ z zakresu ochrony konsumenta. Od stanu rodowiska na-turalnego, w którym ¿yje ka¿dy konsument, uzale¿niony jest bowiem jego stan zdrowia i jakoæ ¿ycia. Jakoæ wody, powietrza i gleby wp³ywaj¹ bezporednio na jakoæ ¿yw-noci spo¿ywanej przez konsumenta, a tak¿e warunki zdrowotne. St¹d, w myl wytycznych ONZ, spraw¹ o za-sadniczym znaczeniu dla zdrowia konsumenta (obok bez-piecznych produktów) jest przyznanie konsumentowi pra-wa do czystego rodowiska naturalnego [1, 10, 16].
Dla ka¿dego konsumenta spe³nianie wymagañ w dzie-dzinie ochrony rodowiska oznacza sta³¹ poprawê zdro-wotnych warunków ¿ycia, jakoci rodowiska,
mo¿liwo-ci pe³niejszego i swobodnego dostêpu do informacji na ten temat oraz wiêkszego ni¿ dotychczas wp³ywu na pro-cesy decyzyjne. S³u¿¹ temu przede wszystkim strategie zwi¹zane z polityk¹ ekologiczn¹ pañstwa oraz rozwojem polityki konsumenckiej, jak równie¿ umieszczane na opa-kowaniach na zasadach dobrowolnoci znaki ekologicz-ne, tzw. Ekoznaki, dotycz¹ce zarówno opakowania, jak i zapakowanego produktu [1, 4, 8, 10, 2931, 40].
Ekoznakowanie (ekolabeling) ma bowiem na celu wp³ywanie na decyzje nabywcy odnonie wyboru produk-tów lub us³ug przyjaznych rodowisku oraz promowanie projektowania takich wyrobów. Znaki ekologiczne
umieszczane na opakowaniach spe³-niaj¹ wiele funkcji, a mianowicie:
ekologiczn¹, informacyjn¹, eduka-cyjn¹, marketingow¹ oraz stymula-cyjn¹, skutecznie przyczyniaj¹ siê do rozwoju czystych technologii, ochrony konsumenta i rodowiska naturalnego [1, 5, 41].
Idea znakowania ekologicznego wynika przede wszystkim z przeko-nania, ¿e poprzez codzienne decyzje konsumenckie mo¿na kszta³towaæ popyt na dany produkt, czy us³ugê, jak równie¿ wywieraæ wp³yw na spo-sób zarz¹dzania w firmach tymi
dzia-³ami, które maj¹ wymierny wp³yw na stan rodowiska naturalnego.
Dokonuj¹c wyboru towaru, ka¿-dy konsument mo¿e jednoczenie wp³ywaæ na bardzo wiele istotnych spraw, które czêsto w ogóle nawet nie kojarz¹ siê z produktem. Przez odpowiedni wybór mo¿e bowiem bezwiednie przyczyniaæ siê do zaniemczyszczenia rodowiska zarówno na etapie produkcji, jak i dystrybucji towaru w nieekologicz-nym opakowaniu. Porednio mo¿na tak¿e mieæ swój udzia³ w ³amaniu fundamentalnego prawa cz³owieka do czystego rodowiska naturalne-go. Zapobieganiu tego typu dzia³a-niom poprzez ich uwiadomienie s³u¿y w³anie umieszczanie na opa-kowaniach znaków o charakterze ekologicznym [2, 9, 10, 12, 16, 41].
Celem niniejszego opracowania jest prezentacja zasad znakowania ekologicznego zapakowanych pro-duktów w Polsce. Przedstawiono ponadto wyniki badañ ankietowych dotycz¹cych wiadomoci ekolo-gicznej studentów studiów ekono-micznych w Polsce Po³udniowej oraz studentów kilku uczelni ekono-micznych w krajach UE. Powy¿sze badania mia³y charakter pilota¿owy.
Aktualnie prowadzone s¹ dalsze ba-dania w zakresie wiadomoci eko-logicznej wród konsumentów ró¿-nych grup wiekowych Polski Po³u-dniowej.
2. Podstawy funkcjonowania ekolabelingu w Polsce
Umieszczanie znaków ekologicznych na opakowaniach jest wynikiem prowadzenia ró¿nych dzia³añ na rzecz ochrony rodowiska naturalnego, do których przede wszystkim mo¿na zaliczyæ:
wdra¿anie systemów etykietowania rodowiskowego oraz systemów zarz¹dzania rodowisko-wego, uchwalanie ustaw i towarzysz¹cych im aktów wykonawczych, certyfikacjê dobrowoln¹, jak równie¿ realizacjê programów promuj¹cych produkty ekologiczne.
Ogólne zasady i cele systemu etykietowania rodowiskowego stanowi¹ przedmiot normy PN-EN ISO 14020 [19]. Zgodnie z powy¿sz¹ norm¹ etykieta rodowiskowa lub deklaracja ro-dowiskowa jest to stwierdzenie, które okrela aspekty rodowiskowe produktu lub us³ugi.
Mog¹ one przybieraæ formê stwierdzenia, symbolu lub znaku graficznego na produkcie lub na-klejce na opakowaniu, w opisie produktu, w biuletynie technicznym, w reklamie lub og³oszeniu.
Nadrzêdnym celem etykiet i deklaracji rodowiskowych jest popieranie popytu i poda¿y na pro-dukty, które z mniejsz¹ presj¹ oddzia³uj¹ na rodowisko, stymuluj¹c w ten sposób ci¹g³¹, ukie-runkowan¹ na rynek, poprawê rodowiska.
System etykietowania rodowiskowego stosowany w krajach unijnych ma charakter miê-dzynarodowy i oparty jest na normach serii ISO 14000. W Polsce odpowiednimi normami s¹ [7, 1921]:
PN-EN ISO 14020. Etykiety i deklaracje rodowiskowe. Zasady ogólne,
PN-EN ISO 14021. Etykiety i deklaracje rodowiskowe. W³asne stwierdzenia rodowisko-we. Etykietowanie rodowiskowe II typu,
PN-EN ISO 14024. Etykiety i deklaracje rodowiskowe. Etykiety rodowiskowe I typu. Za-sady i procedury,
ISO/TR 14025. Etykiety i deklaracje rodowiskowe. Etykiety rodowiskowe III typu. Zasa-dy i procedury.
Na podkrelenie zas³uguje fakt, ¿e w normach ISO powy¿szej serii mo¿na wyró¿niæ trzy rodzaje etykietowania rodowiskowego, dla których przyjêto klasyfikacjê numeryczn¹: I, II i III [19]. Etykiety rodowiskowe I typu przyznawane s¹ przez niezale¿n¹ stronê trzeci¹ i stosowane s¹ przez producentów na zasadach dobrowolnoci. Produkt musi spe³niaæ kryteria rodowiskowe oparte na uproszczonym badaniu cyklu ¿ycia. Na tej podstawie konsument mo¿e stwierdziæ, który produkt jest najbardziej przyjazny rodowisku wród wyrobów tej samej grupy. Zasady i procedury przyznawania licencji na etykiety oraz deklaracje rodowiskowe I typu zawarte s¹ w normie PN-EN ISO 14024 [21].
Etykiety i deklaracje rodowiskowe II typu, zwane te¿ w³asnymi stwierdzeniami rodowisko-wymi s¹ deklarowane przez samego wytwórcê, z tego wzglêdu s¹ to tzw. w³asne etykiety rodowi-skowe, które stanowi¹ przedmiot PN-EN ISO 14021 [20]. Norma ta w najwiêkszym stopniu doty-czy materia³ów opakowaniowych i opakowañ. W powy¿szej normie okrelony jest znak wskazuj¹-cy przydatnoæ do ponownego przetwórstwa ró¿nych wyrobów, w tym opakowañ. Znany jest on jako tzw. Pêtla Mobiusa i stanowi deklaracjê rodowiskow¹ II typu, czyli deklarowan¹ przez samego wytwórcê. Przyk³ady tego znaku zamieszczono na rysunku 1. W myl uregulowañ praw-nych deklaracji rodowiskowej II typu, obok znaku przydatnoci do ponownego przetwórstwa ist-nieje mo¿liwoæ dodatkowego zadeklarowania informacji wskazuj¹cej zawartoæ w opakowaniu surowca wtórnego. Znak Mobius loop w przypadku okrelonej zawartoci surowców wtórnych w opakowaniu mo¿e mieæ przyk³adowo postaci przedstawione na rys. 1 [20].
Etykiety i deklaracje rodowiskowe III typu stanowi¹ przedmiot normy ISO/TR 14025 [7].
Zgodnie z powy¿sz¹ norm¹, podobnie jak etykiety I typu, przyznawane s¹ przez niezale¿n¹ trze-ci¹ stronê. Etykieta pokazuje jednoznacznie, czym ekologicznie ró¿ni siê produkt od innych w tej grupie, np. mniejsz¹ iloci¹ powstaj¹cych odpadów [7]. Etykiety i deklaracje rodowisko-we I i III typu nie maj¹ zatem wyrazu w postaci formy graficznej znaku umieszczonego na opa-kowaniach.
Do systemów zarz¹dzania rodowiskowego nale¿y miêdzynarodowy system oparty na nor-mie ISO 14001, wg którego w Polsce certyfikat uzyska³o ju¿ ponad 400 przedsiêbiorców oraz wspólnotowy system zarz¹dzania zasobami rodowiska EMAS (z ang. Eco-Management and
Audio Scheme) wprowadzony na podstawie Rozporz¹dzenia Parlamentu Europejskiego i Rady 761/2001/WE z dnia 19 marca 2001 r. w sprawie dobrowolnego uczestnictwa organizacji we wspólnotowym programie EMAS [1, 27].
Zgodnie z powy¿szym rozporz¹dzeniem o uzyskanie potwierdzenia zgodnoci dzia³ania z tym systemem wystêpowaæ mog¹ przedsiêbiorcy dzia³aj¹cy na terytorium UE, bez wzglêdu na przedmiot swojej dzia³alnoci. Potwierdzeniem uczestnictwa przedsiêbiorcy w systemie zarz¹dzania
rodowiskowego EMAS jest specjalny symbol graficzny, który zaprezentowano na rysunku 1 [1, 4].
Zasady funkcjonowania krajowego systemu ekozarz¹dzania i audytu (EMAS) oraz instytu-cje w³aciwe do wykonywania zadañ wynikaj¹cych z przepisów UE dopuszczaj¹cych dobrowol-ny udzia³ organizacji w tym systemie okrelone zosta³y w Ustawie z dnia 12 marca 2004 r.
o krajowym systemie ekozarz¹dzania i audytu (EMAS) [37].
Oprócz etykiet rodowiskowych II typu oraz znaku wynikaj¹cego z wdra¿ania systemu za-rz¹dzania rodowiskowego stosowanych jest szereg innych znaków ekologicznych, stanowi¹-cych istotny element dzia³añ podejmowanych na rzecz ochrony rodowiska naturalnego w ra-mach ekolabelingu.
Podstawy umieszczania w Polsce znaków ekologicznych na opakowaniach zawarte s¹ tak¿e w Ustawie z dnia 11 maja 2001 r.
o opakowaniach i odpadach opakowaniowych wraz z póniej-szymi zmianami z dnia 18 grud-nia 2003 r. [32, 36]. Zgodnie z powy¿sz¹ Ustaw¹ producent, importer i dokonuj¹cy wewn¹trz-wspólnotowego nabycia opako-wañ mo¿e je znakowaæ, stosuj¹c znaki okrelaj¹ce:
rodzaj materia³ów wykorzy-stanych do produkcji
opako- mo¿liwoæ wielokrotnegowañ, u¿ytku opakowania, w przy-padku opakowañ wielokrot-nego u¿ytku,
przydatnoæ opakowania do recyklingu, w przypadku opakowañ przydatnych do recyklingu.
Wzory powy¿szych znaków stosowanych na opakowaniach
zgodnie z potrzeb¹ prawid³owej gospodarki odpadami i odpadami opakowaniowymi zosta³y
okre-lone w rozporz¹dzeniu M z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie okrelenia wzorów oznakowa-nia opakowañ [23]. W powy¿szym rozporz¹dzeniu zamieszczone zosta³y wzory oznakowaoznakowa-nia opakowañ okrelaj¹ce rodzaj materia³ów wykorzystywanych do produkcji opakowania dla ta-kich materia³ów, jak: aluminium (ALU), politereftalan etylenu (PET), polietylen du¿ej gêstoci (HDPE), polichlorek winylu (PVC), polietylen ma³ej gêstoci (LDPE), polipropylen (PP) i poli-styren (PS). Przyk³ad wzoru oznakowania opakowañ wykonanych z politereftalanu etylenu za-prezentowano na rys. 2. Ponadto zgodnie z powy¿szym rozporz¹dzeniem opakowania, które spe³niaj¹ wymagania okrelone w przepisach o opakowaniach i odpadach opakowaniowych mog¹ podlegaæ oznakowaniu wskazuj¹cemu na mo¿liwoæ wielokrotnego u¿ytku oraz recyklingu [17, 18]. Wzory powy¿szych rodzajów ekoznaków zaprezentowano na rys. 2.
Rys. 1. Przyk³ady znaków ekologicznych, których stosowanie wynika z wprowadzenia systemu etykietowania rodowiskowego oraz systemu zarz¹dzania rodowiskowego
Fig. 1. Examples of environmental markings the use of which is the result of the implementation of a system of environmental labeling, sys-tem of environmental management
ród³o/Source: opracowanie w³asne na podstawie/authors work based on [1, 20].
Znaki znajduj¹ce siê na opa-kowaniach mog¹ tak¿e stanowiæ potwierdzenie wype³nienia obo-wi¹zków recyklingu opakowañ po wprowadzonych na rynek wyrobach przez przedsiêbiorców, które wynikaj¹ z Ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o obowi¹zkach przedsiêbiorców w zakresie go-spodarowania niektórymi odpa-dami oraz o op³acie produktowej i op³acie depozytowej za pored-nictwem organizacji odzysku [33].
Najbardziej rozpowszech-nionym znakiem tego typu stoso-wanym na opakowaniach jest znak Zielony Punkt. Znak ten, którego symbol graficzny zapre-zentowano na rys. 3 jest
w³asno-ci¹ niemieckiej instytucji Duales System Deutschland GmbH, któ-ra jest odpowiedzialna za system usuwania i zagospodarowania odpadów. System oparty jest na dobrowolnym wnoszeniu op³at, a obecnie funkcjonuje ju¿ na terenie wielu krajów Unii Europejskiej. Opakowania wprowadzone do tego systemu powinny byæ oznakowane tym znakiem. Obecnie jedna z polskich organizacji odzysku REKOPOL S.A.
uzyska³a europejsk¹ licencjê na przyznawanie w Polsce tego znaku w ramach pobieranych od przedsiêbiorców op³at recyklingowych. Daje to mo¿liwoæ pe³noprawnego stosowania tego zna-ku [3, 40].
Jako przyk³ad krajowych dzia³añ w tym zakresie nale¿y ponadto wskazaæ, ¿e polskie organi-zacje odzysku, takie jak: Polski System Recyklingu S.A., Eko Cykl Organizacja Odzysku S.A., Glob Polska Organizacja Odzysku S.A., Eurobac Organizacja Odzysku S.A. oraz
Recal Organizacja Odzysku S.A. wprowadzi³y specjalne znaki potwierdzaj¹ce uczestnictwo przedsiêbiorców w programach zagospodarowania opakowañ pou¿ytkowych.
Organizacja odzysku Polski System Recyklingu S.A. prowadzi program, który ma na celu promowanie produktów przyjaznych dla rodowiska. Pierwszym krokiem w realizacji tego pro-gramu jest przyznanie wszystkim klientom PSR S.A. prawa do u¿ywania na opakowaniach zna-ku recyklingu W Trosce o Naturê, który zaprezentowano na rys. 3. Znak ten mo¿e byæ umiesz-czany na wszystkich opakowaniach produktów, których masa zosta³a skierowana do recyklingu przez PSR S.A. Ka¿de oznakowane opakowanie zostanie poddane procesom odzysku i recyklin-gu, a nastêpnie ponownie wykorzystane w handlu i mo¿na je w zwi¹zku z tym uznawaæ za przy-jazne rodowisku [40]. Natomiast organizacja odzysku Eko Cykl Organizacja Odzysku S.A.
przejmuj¹c ustawowe obowi¹zki przedsiêbiorców w zakresie op³aty produktowej przekazuje im prawo do umieszczenia na opakowaniach znaku, którego symbol graficzny zaprezentowano na rys. 3. Znak ten wiadczy o tym, ¿e poprzez zlecenie swoich obowi¹zków organizacji odzysku, przedsiêbiorcy bior¹ udzia³ w tworzeniu krajowego systemu recyklingu w Polsce [10, 16].
Z kolei organizacja odzysku Glob Polska Organizacja Odzysku S.A. umo¿liwi³a umiesz-czanie na opakowaniach znaku B³êkitny Glob Recykling na podlegaj¹cych ustawowemu obo-wi¹zkowi odzysku i recyklingu opakowaniach oraz produktach, wprowadzonych na rynek. Znak ten, którego symbol graficzny zaprezentowano na rys. 3 informuje o tym, ¿e przedsiêbiorca wy-konuje spoczywaj¹cy na nim obowi¹zek odzysku i recyklingu, a bezporednim wykonawc¹ jest
Glob Polska Organizacja Odzysku S.A.. Organizacja odzysku Eurobac Organizacja Odzysku
Rys. 2. Przyk³ady znaków ekologicznych, których stosowanie wynika z Ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych
Fig. 2. Examples of environmental markings the use of which is the result of the Act of 11 May 2001 on Packaging and packaging Waste
ród³o/Source: opracowanie w³asne na podstawie/authors work based on [23, 32, 36].
S.A. oferuje natomiast korzysta-nie z zastrze¿onego przez tê or-ganizacjê znaku recyklingu, któ-ry zaprezentowano na któ-rys. 3.
Znak ten mog¹ umieszczaæ na wprowadzonych na rynek opako-waniach wy³¹cznie przedsiêbior-cy wspó³pracuj¹przedsiêbior-cy z Eurobac S.A. Natomiast organizacja odzy-sku Recal Organizacja Odzyodzy-sku S.A. specjalizuj¹ca siê w odzy-sku i recyklingu aluminiowych puszek po napojach dysponuje znakiem zaprezentowanym na rys. 3 [10, 16].
Wspó³praca pomiêdzy orga-nizacjami odzysku, a przedsiê-biorcami wprowadzaj¹cymi opa-kowania na rynek, polegaj¹ca na budowaniu sprawnego systemu zbiórki odpadów opakowanio-wych na terenie kraju jest zatem rozwijana, a zarazem promowana m.in. poprzez stosowane na opa-kowaniach zaprezentowanych znaków potwierdzaj¹cych wnie-sienie op³aty licencyjnej do orga-nizacji odzysku.
Znaki ekologiczne znajduj¹-ce siê na opakowaniu mog¹
tak-¿e wskazywaæ na w³aciwe po-stêpowanie z opakowaniem po jego wykorzystaniu. Do takich znaków nale¿y znak wskazuj¹-cy, ¿e opakowanie podlega zbiórce w ramach systemu orga-nizowanego przez w³adze lokal-ne (wystêpuj¹cy w ró¿nych for-mach graficznych) oraz znak dla opakowañ szklanych, wskazuj¹-cy, ¿e opakowania podlegaj¹ zbiórce do recyklingu i nale¿y je
umieszczaæ w pojemnikach przeznaczonych do tego celu. Przyk³ady takich znaków przedsta-wione s¹ na rys. 4 [40].
Do znaków ekologicznych umieszczanych na opakowaniach w Polsce nale¿¹ tak¿e znaki, których stosowanie jest efektem przeprowadzenia certyfikacji dobrowolnej wynikaj¹cej z Usta-wy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodnoci wraz ze zmianami z dnia 29 sierpnia 2003 r., a mianowicie takie znaki, jak: Eko-znak oraz znak przydatnoci opakowañ do ponow-nego przetwórstwa (recyklingu materia³owego) oraz znak certyfikowaponow-nego rolnictwa ekologicz-nego [6, 15, 34, 35].
Znak ekologiczny, tzw. Eko-znak przyznawany jest wyrobom, które w trakcie ca³ego cy-klu ¿ycia nie powoduj¹ negatywnych skutków dla rodowiska [6, 15]. Podstaw¹ certyfikacji na
Eko-znak s¹ wyniki badañ potwierdzaj¹cych zgodnoæ z obowi¹zuj¹cymi kryteriami i
przepi-Rys. 3. Przyk³ady znaków, których stosowanie wynika z Ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o obowi¹zkach przedsiêbiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o op³acie produktowej i op³acie depozytowej
Fig. 3. Examples of markings the use of which is the result of the Act of 11 May 2001 on Entrepreneurs Obligations with regard to Man-agement of Certain Waste, Product Fee and Deposit Fee
ród³o/Source: opracowanie w³asne na podstawie/authors work based on [3, 10, 16, 34, 40].
sami prawnymi. Zaleca siê, aby badania by³y wykonane przez akredytowane laboratoria. Znak ten nie mo¿e byæ przyznany wy-robom stanowi¹cym substancje lub preparaty zakwalifikowane jako bardzo toksyczne, toksycz-ne, niebezpieczne dla rodowi-ska, rakotwórcze, dzia³aj¹ce na rozrodczoæ, mutagenne, wybu-chowe, ³atwo palne, szkodliwe,
¿r¹ce i dra¿ni¹ce zgodnie z Roz-porz¹dzeniem MZ i OS z dnia 21 maja 1997 r. w sprawie sub-stancji i preparatów chemicz-nych stwarzaj¹cych zagro¿enie dla zdrowia lub ¿ycia, wraz ze zmianami z dnia 18 lutego 1999 r.
[24, 25].
Eko-znak nie mo¿e byæ przyznawany wyrobom wytwarzanym w procesach, które mog¹ wyrz¹dziæ znaczn¹ szkodê ludziom i rodowisku. Certyfikacja na Eko-znak nie obejmuje wyrobów farmaceutycz-nych i wyrobów rolno-spo¿ywczych. Symbol graficzny tego znaku, który jest zastrze¿ony przez PCBC S.A. zaprezentowano na rys. 5 [6, 15].
Certyfikacja opakowañ na znak przydatnoci do ponowne-go przetwórstwa (recyklingu ma-teria³owego) realizowana jest przez Centralny Orodek Ba-dawczo-Rozwojowy Opakowañ (COBRO) w Warszawie w opar-ciu o kryteria techniczne zawarte w normie PN-EN 13430, przy uwzglêdnieniu krajowych warun-ków oraz stosowanych w pol-skich zak³adach przetwórczych technologii recyklingu. Dziêki temu uzyskany certyfikat mo¿e byæ podstaw¹ do dokonania de-klaracji zgodnoci z powy¿sz¹ norm¹ [18]. Przedmiotem oceny mo¿e byæ materia³ opakowanio-wy, opakowanie, element opako-wania i system pakoopako-wania, a oce-na przydatnoci do recyklingu materia³owego w warunkach pol-skich obejmuje takie etapy, jak:
projektowanie i wytwarzanie, u¿ytkowanie, zbiórkê i sortowa-nie po wykorzystaniu oraz odzysk przez recykling. Ocena przydat-noci opakowania do recyklingu dokonywana jest na podstawie
Rys. 4. Przyk³ady znaków ekologicznych, wskazuj¹cych na w³aciwe postêpowanie z opakowaniem po jego wykorzystaniu
Fig. 4. Examples of environmental markings providing information as to the proper disposal of the packaging after use
ród³o/Source: opracowanie w³asne na podstawie/authors work based on [40].
Rys. 5. Przyk³ady znaków ekologicznych, których stosowanie wynika z certyfikacji dobrowolnej
Fig.5. Examples of environmental markings the use of which is the result of the voluntary certification
ród³o/Source: opracowanie w³asne na podstawie/authors work based on [6, 10, 15, 40].
dokumentów dostarczonych przez wnioskodawcê oraz wyników kontroli przeprowadzonej u wnioskodawcy. Przyznany certyfikat upowa¿nia do oznaczania opakowania zastrze¿onym przez COBRO znakiem, którego symbol graficzny zaprezentowano na rys. 5 [6, 15].
Znak certyfikowanego rolnictwa ekologicznego stanowi potwierdzenie, ¿e p³ody rolne nie-przetworzone oraz produkty z nich powsta³e, w tym tak¿e zwierzêta oraz produkty i przetwory pochodzenia zwierzêcego zosta³y wyprodukowane lub przetworzone zgodnie z zasadami rolnic-twa ekologicznego okrelonymi w Ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 roku o rolnictwie ekologicz-nym [38]. Certyfikacja prowadzona jest przez Polskie Centrum Badañ i Certyfikacji S.A., a opa-kowania wyrobów certyfikowanego rolnictwa ekologicznego oznakowane s¹ zastrze¿onym przez PCBC S.A. znakiem, którego symbol graficzny przedstawiono na rys. 5 [6, 10, 15].
Ponadto w ramach Wspólnoty Europejskiej potwierdzeniem europejskiego systemu certyfi-kacji dobrowolnej jest europejski znak ekologiczny Eco-label, którego symbol graficzny za-prezentowano na rys. 5. Znak ten jest przyznawany na podstawie skróconej analizy cyklu ¿ycia produktu. Badania atestacyjne dotycz¹ stopnia obci¹¿enia rodowiska na ka¿dym z nastêpuj¹-cych etapów: pozyskiwania surowców pierwotnych, produkcji, pakowania i transportu, u¿ytko-wania produktu oraz utylizacji. Na ka¿dym z tych etapów oceniane s¹ takie elementy, jak: pro-dukcja odpadów, zanieczyszczenia gleby, wody i powietrza, ha³as, zu¿ycie zasobów naturalnych i energii, jak równie¿ wp³yw na ekosystemy [6, 10, 15].
Kryteria atestacyjne s¹ odpowiednio ustalane dla ka¿dej z grup badanych produktów przez EUEB (z ang. European Union Eco-labelling Board). W Polsce funkcjê jednostki kompetentnej do prowadzenia certyfikacji na europejski znak ekologiczny Eco-label w oparciu o kryteria ekologiczne opracowane przez EUEB pe³ni PCBC S.A. [6, 15].
Ekoznaki mog¹ tak¿e pe³niæ funkcje promocji produktów ekologicznych. Do takich znaków nale¿¹: znak produktu rolnictwa ekologicznego, znak ekologiczny stowarzyszenia Ekoland
oraz znak Zielone P³uca Polski [1, 10, 28].
Dobrowolnemu znakowania mog¹ podlegaæ produkty rolnictwa ekologicznego. Zgodnie z Ustaw¹ z dnia 20 kwietnia 2004 r. o rolnictwie ekologicznym produktami rolnictwa ekologicz-nego s¹ p³ody rolne nieprzetworzone oraz produkty z nich powsta³e, w tym tak¿e zwierzêta oraz produkty i przetwory pochodzenia zwierzêcego, które zosta³y wyprodukowane metodami ekolo-gicznymi, czyli w sposób, w którym zastosowano w mo¿liwie najwiêkszym stopniu naturalne me-tody produkcji, nienaruszaj¹ce
równowagi przyrodniczej [38].
Zasady znakowania takich produktów okrelone s¹ w Rozpo-rz¹dzeniu Rady nr 2092/91/EWG z dnia 24 czerwca 1991 r. w spra-wie produkcji ekologicznej pro-duktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i rodków
spo-¿ywczych wraz ze zmianami z dnia 17 grudnia 1999 r. [26]. Zgodnie z powy¿szym rozporz¹dzeniem i ww. Ustaw¹ producent po spe³nie-niu odpowiednich warunków mo¿e zamieciæ na produktach rolnictwa ekologicznego symbol (logo wspólnotowe) oznaczaj¹cy, ¿e pro-dukt zosta³ wyprodukowany meto-dami ekologicznymi. Wzór tego znaku zaprezentowano na rys. 6.
Stowarzyszenie Producen-tów ¯ywnoci Metodami Ekolo-gicznymi, zwane w skrócie
Sto-Rys. 6. Przyk³ady znaków ekologicznych promuj¹cych produkty ekologiczne
Fig. 6. Examples of environmental markings promoting pro-environmen-tal products
ród³o/Source: opracowanie w³asne na podstawie/authors work based on [1, 10, 26, 28].
warzyszeniem Ekoland, powsta³o w roku 1989 z inicjatywy rolników i naukowców, zaanga¿o-wanych w rozwijanie rolnictwa bez chemii. Stowarzyszenie to jest cz³onkiem rzeczywistym Miêdzynarodowej Federacji Rolnictwa Ekologicznego IFOAM, zrzeszaj¹cej ponad 530 organi-zacji ze 100 krajów wiata. Ekoland dysponuje znakiem ekologicznym, który zaprezentowano na rys. 6. Otrzymanie takiego znaku jest obwarowane licznymi wymaganiami dotycz¹cymi
¿ywno-ci, m.in. w zakresie rodowiska i lokalizacji, przestawienia gospodarstwa z dotychczasowego profilu na ekologiczny, jak równie¿ uprawy roli, chowu i hodowli zwierz¹t [1, 28].
Z kolei znak Zielone P³uca Polski nadawany jest produktom oraz us³ugom pochodz¹cym z regionu kraju nazywanego Zielonymi P³ucami Polski, tj. pó³nocno-wschodniej czêci kraju.
Znak ten nadawany jest od 1996 roku przez fundacjê Zielone P³uca Polski, której g³ównym celem funkcjonowania jest wspieranie przedsiêwziêæ obywatelskich, samorz¹dowych i instytu-cjonalnych w zakresie zrównowa¿onego rozwoju regionu pó³nocno-wschodniej Polski, a w szcze-gólnoci na rzecz ochrony i poprawy stanu rodowiska naturalnego. Symbol tego znaku zapre-zentowano na rys. 6. Towary lub us³ugi zg³aszane przez wnioskodawcê do nadania powy¿szego
Znak ten nadawany jest od 1996 roku przez fundacjê Zielone P³uca Polski, której g³ównym celem funkcjonowania jest wspieranie przedsiêwziêæ obywatelskich, samorz¹dowych i instytu-cjonalnych w zakresie zrównowa¿onego rozwoju regionu pó³nocno-wschodniej Polski, a w szcze-gólnoci na rzecz ochrony i poprawy stanu rodowiska naturalnego. Symbol tego znaku zapre-zentowano na rys. 6. Towary lub us³ugi zg³aszane przez wnioskodawcê do nadania powy¿szego