wewnêtrznego i zewnêtrznego
S³owa kluczowe: alergia, bakterie, grzyby strzêpkowe, jakoæ mikrobiologiczna, plenie, powietrze.
Key-words: air, allergy, bacteria, filamentous fungi, microbiological quality, moulds.
1. Wprowadzenie
W powietrzu, oprócz substancji wchodz¹cych w sk³ad atmosfery ziemskiej, znajduj¹ siê tak¿e cz¹steczki powo-duj¹ce jego zanieczyszczenie. Ze wzglêdu na pochodze-nie mo¿na podzieliæ je na kilka grup. Jedn¹ z nich stano-wi¹ zanieczyszczenia biologiczne, do których zalicza siê miêdzy innymi bakterie, grzyby strzêpkowe, dro¿d¿e, wirusy, py³ki itp. S¹ one zawieszone w mikrokropelkach cieczy lub przytwierdzone do drobnych cz¹stek materii sta³ej, znajduj¹cych siê w powietrzu w stanie dyspersyj-nym, tworz¹c tzw. bioaerozol. Sk³ad jakociowy i ilocio-wy oraz rozk³ad stê¿eñ zanieczyszczeñ w powietrzu s¹ zmienne w czasie i przestrzeni oraz podlegaj¹ ci¹g³ym przemianom w wyniku ruchów powietrza i oddzia³ywañ z jego cz¹steczkami. Iloæ drobnoustrojów w powietrzu zale¿y od wielu czynników, np. wzrostu temperatury,
ilo-ci opadów czy te¿ si³y wiatru na danym terenie,
odleg³o-ci od powierzchni ziemi, stopnia nas³onecznienia i pod-lega sezonowym wahaniom [1, 2]. W atmosferze zawie-szone s¹ przede wszystkim drobnoustroje niechorobotwór-cze, odporne w du¿ym stopniu na wysuszenie, a wród nich saprofityczne, gatunki bakterii z takich rodzajów, jak:
Micrococcus spp., Sarcina spp., Bacillus spp., Serratia spp. i inne. Dro¿d¿e najczêciej reprezentowane s¹ przez rodzaje Rhodotorula spp. i Torulopsis spp. Natomiast grzy-by strzêpkowe obecne w powietrzu to takie rodzaje, jak:
Cladosporium spp., Alternaria spp., Aspergilluss spp.,
Epicoccum spp., Penicillium spp.
i inne [1, 2, 3, 4].
Najwiêkszy udzia³ w bioaerozo-lu powietrza atmosferycznego stano-wi¹ zarodniki grzybów, które podob-nie jak py³ki rolin bardzo czêsto s¹ odpowiedzialne za alergie wziewne u ludzi. Dlatego te¿ powietrze ma znacz¹cy wp³yw na zdrowie cz³o-wieka [5]. Jakoæ mikrobiologiczna powietrza wp³ywa równie¿ na
trwa-³oæ wielu surowców lub produktów spo¿ywczych, odgrywa te¿ istotn¹ rolê podczas produkcji, zw³aszcza w przemyle spo¿ywczym, farma-ceutycznym, czy kosmetycznym [6].
Celem niniejszych badañ, pro-wadzonych od kwietnia do padzier-nika 2002 i 2003 roku, by³o
okre-lenie jakoci mikrobiologicznej powietrza wewn¹trz budynków Akademii Ekonomicznej w Pozna-niu, jak równie¿ ustalenie poziomu ska¿enia powietrza atmosferyczne-go wokó³ nich. Ponadto zbadano wp³yw stopnia ska¿enia powietrza w hali produkcyjnej zak³adów wy-twarzaj¹cych opakowania dla pro-duktów spo¿ywczych na zanieczysz-czenie mikrobiologiczne opakowañ.
2. Materia³y i metody Powietrze do badañ pobierano metod¹ sedymentacyjn¹ Kocha z wykorzystaniem p³ytek Petriego (czas ekspozycji 10 minut).
Posiewu dokonywano na nastê-puj¹ce pod³o¿a:
l agar z ekstraktem dro¿d¿owym (Merck) dla oznaczenia ogólnej liczby bakterii;
l pod³o¿e Sabourauda +2% glu-kozy (Merck) dla hodowli
grzy-l bów;pod³o¿e Czapek Doxa (BTL) dla identyfikacji grzybów strzêp-kowych.
W celu okrelenia liczby bakte-rii p³ytki inkubowano przez 2448 godzin w temp. 37°C, dro¿d¿y w temp. 32°C oraz przez okres do 10 dni w temp. 25°C dla
stwierdze-nia obecnoci grzybów strzêpkowych. Uzyskane wyniki wyra¿ano w postaci jednostek tworz¹-cych kolonie po przeliczeniu na 1 m3 powietrza [jtk/m3].
Bakterie identyfikowano na podstawie oceny makroskopowej bior¹c pod uwagê wygl¹d kolo-nii, a nastêpnie przeprowadzano ocenê mikroskopow¹ (barwienie metod¹ Grama i Schaeffera-Ful-tona) oraz przeprowadzano badania biochemiczne zgodnie z klasyfikacj¹ bakterii wg Bergeys Manual of Determinative Bacteriology [7].
Diagnostykê grzybów strzêpkowych prowadzono na podstawie oceny cech morfologicznych wzrostu na pod³o¿u Czapka oraz obserwacji mikroskopowych w oparciu o klucz do oznaczania grzybów strzêpkowych (Fassatiova) [8].
3. Jakoæ powietrza zewnêtrznego
W ostatnich latach obserwuje siê wzrost schorzeñ alergicznych pochodzenia grzybowego wród ludzi. Du¿¹ grupê alergików stanowi¹ osoby m³ode, w tym studenci, a objawy choroby wystêpuj¹ najczêciej przez ca³y rok ze zwiêkszonym nasileniem w miesi¹cach letnich i jesiennych. Dlatego mikrobiologiczna jakoæ powietrza, szczególnie w otoczeniu budynków u¿ytecznoci publicznej, jest wa¿nym czynnikiem maj¹cym wp³yw na zdrowie przebywaj¹cych w tych budynkach osób.
Rezultaty badania mikrobiologicznego ska¿enia powietrza atmosferycznego w pobli¿u budynków dydaktycznych Akademii Ekonomicznej w Poznaniu przedstawiono na rys. 1.
0 2 0 00 4 0 00 6 0 00 8 0 00 1 0 0 00 1 2 0 00 1 4 0 00 1 6 0 00 1 8 0 00
K wiec ie ñ M aj Cz er wie c L ipiec Sie rp ie ñ W r ze sie ñ P a dz ie rn ik jtk / m3
Grzyby strzêpkow e Dro¿d¿e Bakterie
Jak wynika z przedstawionych danych, rednie miesiêczne ska¿enie powietrza atmosferycz-nego by³o zró¿nicowane i wynosi³o w przypadku bakterii od 1700 jtk/m3 w padzierniku do 13000 jtk/m3 w sierpniu, a pleni od 1600 jtk/m3 do 16000 jtk/m3. W porównaniu z wynikami badañ jakoci mikrobiologicznej powietrza w innych orodkach, powietrze w centrum Poznania jest bardziej zanieczyszczone [9, 10]. Najwy¿sze stê¿enie mikroorganizmów stwierdzono w pró-bach pobranych do badania na prze³omie lipca i sierpnia. Podobn¹ sytuacjê obserwowano
Rys. 1. Stê¿enie mikroflory w powietrzu atmosferycznym w pobli¿u budynków Akademii Ekonomicznej w Poznaniu w roku 2002
Fig. 1. Concentration of microflora in outdoor air near buildings of The Poznañ University of Economics in the year 2002
w innych regionach kraju [9, 10, 11]. Porównuj¹c uzyskane wyniki z dopuszczalnym najwy¿-szym zanieczyszczeniem powietrza zewnêtrznego (powy¿ej 3000 jtk/m3 powietrza w przypadku bakterii i powy¿ej 10000 jtk/m3 w przypadku grzybów strzêpkowych [12]), zaobserwowano w niektórych próbach przekroczenie tego poziomu nawet o 60% w przypadku stê¿enia grzybów strzêpkowych (koniec lipca 2002 roku), natomiast stê¿enie bakterii w tym samym okresie 4,5-krotnie.
Najliczniejsz¹ grupê stanowi³y plenie z rodzaju Cladosporium (oko³o 40% wszystkich ro-dzajów pleni) w tym silnie alergenne gatunki Cladosporium herbarum i Cladosporium clado-sporoides, nastêpnie rodzaju Mucor spp. (od 4,5 do 66,7%), Alternaria spp. (od 060%), w tym silnie alergenny gatunek Alternaria alternata. W mniejszej iloci identyfikowano plenie z ro-dzaju Penicillium spp. w tym chorobotwórcze gatunki Penicillium glaucum, Peniciilium nota-tum, Penicillium albicans, Aspergillus spp. w tym grone gatunki Aspergillus glaucus, Aspergil-lus versicolor, AspergilAspergil-lus niger, Epicoccum spp., Paecilomyces spp. Procentow¹ zawartoæ naj-czêciej wystêpuj¹cych w powietrzu atmosferycznym grzybów w badanym okresie przedstawio-no na rys. 2.
10 9 8
7 6 5 4 3
2
11 12 1
1 - C la d o sp o riu m sp p . (3 8 % ) 2 - P e n i ci ll iu m sp p . ( 5% ) 3 - M o n il li a spp . ( 5 % ) 4 - E p i c oc c u m sp p . (1 % ) 5 - A c re mo ni u m sp p . (1 % ) 6 - M u co r sp p . (1 2 % ) 7 - A l te rn a ri a sp p. ( 8 % ) 8 - G eo t ri c hu m spp . ( 1 % ) 9 - P a e c il o my ce s sp p . ( 2 % ) 1 0 - R h o d o to ru la sp p . (9 % ) 1 1 - C a n d i da sp p . ( 12 % ) 1 2 - A sp e rg i ll u s sp p . (6 % )
Rys. 2. Rodzaje grzybów zidentyfikowanych w powietrzu atmosferycznym w pobli¿u budynków dydaktycznych Akademii Ekonomicznej w Poznaniu
Fig. 2. Kinds of fungi identified in atmospheric air near buildings of The Poznañ University of Economics
Najczêciej wystêpuj¹cym rodzajem pleni, szczególnie w miesi¹cach letnich by³ alergenny rodzaj Cladosporium spp. Na rys. 3 przedstawiono wysokoæ ska¿enia powietrza atmosferyczne-go od wiosny do jesieni pleniami o w³aciwociach alergizuj¹cych. Przedstawione wyniki
zbli-¿one s¹ do obserwacji prowadzonych w ostatnich latach na terenie Polski, jak i Europy. Tak¿e inni autorzy, analizuj¹c jakociowy sk³ad mikroflory w powietrzu, stwierdzaj¹ najwy¿sze stê¿e-nie tego rodzaju grzybów w 1 m3 powietrza. I tak np. w Sztokholmie obecnoæ spor pleni z ro-dzaju Cladosporium w powietrzu, w miesi¹cach letnich przekracza³a 80%, a w Sofii 56,6% [13].
Równie¿ w Grecji, Holandii i W³oszech stwierdzano przez ca³y rok najwy¿sz¹ koncentracjê za-rodników tego rodzaju pleni w powietrzu [14, 15].
Jakoæ powietrza zewnêtrznego ma wp³yw na zdrowie ludzi i zwierz¹t, wp³ywa te¿ na jakoæ surowców oraz jest jednym z czynników kszta³tuj¹cych jakoæ mikrobiologiczn¹ powietrza we-wnêtrznego.
4. Jakoæ mikrobiologiczna powietrza wewn¹trz pomieszczeñ
Cz³owiek ponad 90% swojego ¿ycia spêdza w rodowisku domowym, tzn. w mieszkaniu, pra-cy, szkole [16]. Warunki panuj¹ce wewn¹trz zamkniêtych pomieszczeñ maj¹ du¿y wp³yw na wie i kondycjê ludzkiego organizmu. Ujemne oddzia³ywanie bioaerozolu na samopoczucie i zdro-wie ludzi przebywaj¹cych w pomieszczeniach przyczyni³o siê do wzrostu zainteresowañ badania-mi nad badania-mikroflor¹ powietrza wewnêtrznego [1628]. Prace dotycz¹ nie tylko iloci badania-mikroflory w powietrzu, ale i charakterystyki jakociowej mikroorganizmów oraz czynników, które wp³ywaj¹ na okrelony sk³ad bioaerozolu pomieszczeñ zamkniêtych. Poznanie mikroflory tego powietrza ma szczególne znaczenie dla oceny warunków higienicznych w domach, pomieszczeniach
u¿yteczno-ci publicznej, takich jak: szko³y, przedszkola, uczelnie, szpitale, biblioteki itp.
Zanieczyszczenia biologiczne, które mog¹ wyst¹piæ w powietrzu wewn¹trz pomieszczeñ, to najczêciej ska¿enia wywo³ane przez bakterie, plenie i dro¿d¿e. Mog¹ one byæ zagro¿eniem jako pojedyncze mikroorganizmy, ale mog¹ te¿ wydzielaæ szkodliwe dla zdrowia substancje, czyli ró¿nego rodzaju toksyczne produkty przemiany materii, np. mikotoksyny [17, 29, 30, 31, 32]. Jak wykaza³y badania epidemiologiczne, zbyt du¿e stê¿enie w powietrzu mikroorganizmów mo¿e dzia³aæ alergizuj¹co. Przypuszcza siê, ¿e oko³o 30% problemów zdrowotnych, zwi¹zanych z jakoci¹ powietrza wewnêtrznego jest wynikiem reakcji organizmu na obecnoæ pleni, które mog¹ wywo³ywaæ ró¿nego rodzaju schorzenia, takie jak: zespó³ SBS [33] (sick building syn-drom, co w jêzyku polskim okrelane jest jako zespó³ z³ego budownictwa, charakteryzuj¹cy siê miêdzy innymi takimi objawami, jak: podra¿nienie b³on luzowych, z³e samopoczucie, roz-dra¿nienie, zmêczenie, bóle i zawroty g³owy, obni¿enie koncentracji, pamiêci i zdolnoci do pracy umys³owej [34]), dermatozy skórne, choroby uk³adu oddechowego, z astm¹ w³¹cznie [22, 23], a nawet nowotwory [18, 22, 25, 26, 2832]. W powietrzu pomieszczeñ u¿ytkowych czêciej ni¿ wród mikroflory powietrza atmosferycznego mo¿na stwierdziæ równie¿ obecnoæ patogen-nej mikroflory bakteryjpatogen-nej [16, 17, 35, 36].
0 200 0 4 00 0 6 00 0 8 00 0 1 0 00 0 1 2 00 0 1 4 00 0 1 6 00 0 1 8 00 0
2003-04-24 2003-05-13 2003-05-27 2003-06-11 2003-06-24 2003-07-08 2003-07-24 2003-08-05 2003-08-19 2003-09-04 2003-09-25 2003-10-09
jtk / m3
Cladosporium spp.
Rys. 3. Stê¿enie pleni z rodzaju Cladosporium spp. w pobli¿u budynków dydaktycznych Akademii Ekonomicznej w Poznaniu w 2003 roku
Fig. 3. Concentration of Cladosporium spp. moulds investigated near buildings of The Poznañ University of Economics in the year 2003
W Polsce nie ma dot¹d norm dotycz¹cych mikrobiologicznej czystoci powietrza wewn¹trz mieszkañ i pomieszczeñ u¿ytecznoci publicznej. Równie¿ wobec braku wspólnej dyrektywy dotycz¹cej wymagañ mikrobiologicznych dla powietrza wewn¹trz pomieszczeñ w Unii Europej-skiej, powszechne jest odwo³ywanie siê do propozycji literaturowych oraz przepisów poszcze-gólnych krajów europejskich. Wed³ug aktualnych przepisów szwedzkich za stan satysfakcjonu-j¹cy uwa¿a siê, gdy liczba bakterii w 1 m3 powietrza wewn¹trz pomieszczeñ u¿ytkowych nie przekracza 500 jtk, a stê¿enie zarodników pleni 300 jtk [37]. Szczególn¹ uwagê przyk³ada siê do zanieczyszczenia powietrza grzybami, ze wzglêdu na du¿e niebezpieczeñstwo gro¿¹ce z ich stro-ny zdrowiu i ¿yciu cz³owieka. Mo¿na jednak¿e zauwa¿yæ, ¿e na przestrzeni chocia¿by 20 lat wnioski dotycz¹ce zawartoci zarodników pleniowych w powietrzu ró¿nych pomieszczeñ ró¿-ni¹ siê zdecydowanie miêdzy sob¹ [38]. Wed³ug danych, przedstawionych przez Berk i wspó³-pracowników [cyt. za 38], bezpieczne stê¿enie zarodników nie powoduj¹ce efektów chorobo-wych dla osób przebywaj¹cych w takim rodowisku, wynosi od 20 do ponad 700 jtk/m3. Wska-zówki zawarte w The Netherlands Research Methods in Biological Indoor Air Pollution z 1989 roku [cyt. za 38] okrelaj¹ istnienie zagro¿enia dla zdrowia ludzkiego przy ogólnej zawartoci grzybów powy¿ej 10000 jtk/m3 lub przy wystêpowaniu pojedynczego gatunku pleni w iloci po-wy¿ej 500 jtk/m3. W 2001
roku Amerykañskie Stowarzy-szenie Higieny Przemys³u (AIHA) opublikowa³o w swo-im czasopimie AIHA Journal propozycjê wytycznych dla zawartoci zarodników grzy-bowych w ró¿nych rodowi-skach, miêdzy innymi w po-wietrzu pomieszczeñ miesz-kalnych i pomieszczeñ u¿ytko-wych. Dla powietrza pomiesz-czeñ mieszkalnych propono-wany jest poziom < 500 jtk/m3, a dla pomieszczeñ u¿ytko-wych < 250 jtk/m3 [cyt. za 38].
Na bardzo zbli¿onym pozio-mie s¹ zalecenia niektórych pañstw innych kontynentów, np. wed³ug przepisów brazy-lijskich ogólna liczba drobno-ustrojów w powietrzu, a szcze-gólnie grzybów, nie powinna przekraczaæ 750 jtk/m3 [39], w Hongkongu za powietrze wewnêtrzne dobrej klasy przyjmuje siê takie, w którym zawartoæ bakterii jest ni¿sza ni¿ 1000 jtk/m3, natomiast gdy poziom ten jest ni¿szy ni¿ 500 jtk/m3 powietrze klasyfikowa-ne jest jako posiadaj¹ce dosko-na³y stopieñ czystoci mikro-biologicznej [40], w Singapu-rze wymagania dotycz¹ce ja-koci powietrza
Rys. 4. Stê¿enie bakterii w powietrzu wybranych pomieszczeñ uczelni w godzinach rannych (A) i popo³udniowych (B) A sala wyk³adowa z wentylacj¹, B sala wyk³adowa, C laboratorium, D wypo¿yczalnia ksi¹¿ek, E czytelnia, F dziekanat, G sto³ówka, H toalety, I korytarz
Fig. 4. Concentration of bacteria in indoor air in some educational settings in morning (A) and afternoon (B) hours A ventilated lecture room, B unventilated lecture room, C laboratory, D library, E reading room, F deans office secretary, G canteen, H toilets, I corridor
bakterii na poziomie maksy-malnym 500 jtk/m3 [36].
Uwzglêdniaj¹c fakt, ¿e studenci i pracownicy spêdza-j¹ wiêkszoæ swego czasu w pomieszczeniach uczelni, od kilku lat prowadzone s¹ badania, których celem jest okrelenie wartoci stê¿enia bakterii i grzybów w powie-trzu wewn¹trz pomieszczeñ uczelni oraz przeprowadzenie ich jakociowej analizy.
Wyniki tych badañ przed-stawiono na rys. 4 i 5, które ilustruj¹ rednie stê¿enie mi-kroorganizmów w poszcze-gólnych pomieszczeniach uczelni w dwóch porach dnia, tj. w godzinach rannych pó³ godziny przed rozpoczêciem zajêæ dydaktycznych oraz w godzinach popo³udnio-wych, czyli pod koniec zajêæ dydaktycznych.
Stê¿enie aerozolu bakte-ryjnego w powietrzu pomiesz-czeñ dydaktycznych nigdy nie przekracza³o 1000 jtk/m3, a zatem nie wykazuje ono sil-nego ska¿enia flor¹ bakteryj-n¹. Natomiast stopieñ zanie-czyszczenia powietrza flor¹ grzybow¹ znacznie przekra-cza³ poziom 250 jtk/m3, co oznacza, ¿e powietrze bada-nych pomieszczeñ charaktery-zuje siê stosunkowo wysokim ska¿eniem grzybami strzêpkowymi. W pomieszczeniach bez wi-docznych zmian zagrzybienia powietrze odznacza³o siê zmienn¹ i ró¿norodn¹ mikroflor¹ w zale¿-noci od pory badania powietrza i od sposobu u¿ytkowania pomieszczenia. Trudno jest jedno-znacznie ustaliæ pochodzenie tej mikroflory. Zarodniki grzybów w powietrzu pomieszczeñ zamkniê-tych w godzinach porannych mog³y pochodziæ ze róde³ wewnêtrznych, np. systemów grzewczych czy te¿ kurzu, natomiast w póniejszych godzinach na jakoæ i iloæ mikroflory mog³y mieæ wp³yw inne czynniki, takie jak: czêstoæ wietrzenia, iloæ przebywaj¹cych tam ludzi, czêstotliwoæ wy-miany grup i itp. [34]. W godzinach rannych dominowa³y rodzaje Penicillium spp., Mucor spp.
i Aspergillus spp., a pod koniec zajêæ dydaktycznych wzrasta³o stê¿enie zarodników rodzajów Cla-dosporium spp. i Alternaria spp. Zmiany w sk³adzie mikroflory grzybowej w powietrzu przyk³ado-wej sali wyk³adoprzyk³ado-wej przedstawiono na rys. 6.
0
Rys. 5. Stê¿enie grzybów w powietrzu wybranych pomieszczeñ uczelni w godzinach rannych (A) i popo³udniowych (B). A sala wyk³adowa z wentylacj¹, B sala wyk³adowa, C laboratorium, D wypo¿yczalnia ksi¹¿ek, E czytelnia, F dziekanat, G sto³ówka, H toalety, I korytarz
Fig. 5. Concentration of fungi in indoor air in some educational settings in morn-ing (A) and afternoon (B) hours. A ventilated lecture room, B unventilated lecture room, C laboratory, D library, E reading room, F deans office secretary, G canteen, H toilets, I corridor
Liczba zarodników poszczególnych rodzajów pleni w powietrzu wewn¹trz pomieszczeñ nigdy nie przekroczy³a dopuszczalnej iloci proponowanej w literaturze (500 jtk/m3) [41], ale suma zarodników mieszaniny wielu gatunków grzybów strzêpkowych przewy¿sza³a propono-wan¹ dopuszczaln¹ w 1 m3 powietrza iloæ (150 jtk/m3), co mo¿e mieæ wp³yw na zdrowie i sa-mopoczucie studentów oraz wyk³adowców przebywaj¹cych w tych pomieszczeniach.
Przeprowadzone badania wykaza³y równie¿, ¿e w roku 2003, w odró¿nieniu od roku po-przedniego, bakterie mia³y wiêkszy udzia³ w zanieczyszczeniu powietrza ani¿eli plenie, szcze-gólnie na prze³omie wrzenia i padziernika, jak równie¿ by³o ono oko³o 5-krotnie wy¿sze ni¿
ska¿enie bakteryjne w roku 2002. Mia³o to prawdopodobnie zwi¹zek z panuj¹cymi warunkami pogodowymi, sprzyjaj¹cymi infekcjom (gwa³towne obni¿enie siê temperatury z 22oC na pocz¹t-ku okresu badawczego do oko³o 7oC w po³owie tego okresu oraz doæ wysoka wilgotnoæ wzglêdna powietrza na poziomie 70%) [42].
5. Wp³yw jakoci mikrobiologicznej powietrza na czystoæ mikrobiologiczn¹ produkowanych wyrobów
W nowoczesnym przemyle, a w szczególnoci w takich jego ga³êziach, jak przemys³
spo-¿ywczy, kosmetyczny, farmaceutyczny czy elektroniczny stawia siê coraz wy¿sze wymagania 3
1 4 2
A
15 3 2
1
1 - Cladosporium spp.
2 - Penicillium spp.
3 - Monilia spp.
4 - Mucor spp.
5 - Acremonium spp.
B
14 2 3
1 6
1 - Cladosporium spp.
2 - Aspergillus spp.
3 - Penicillium spp.
4 - Mucor spp.
5 - Alternaria spp.
6 - another species
B
21 5
3
A
2 2Rys. 6. Procentowy udzia³ poszczególnych rodzajów grzybów w powietrzu sali wyk³adowej w godzinach rannych A1 (2002 r.), A2 (2003 r.) i popo³udniowych B1 (2002 r.), B2 (2003 r.)
Fig 6. Contribution of particular kinds of fungi in lecture room air in morning hours A1 (2002), A2 (2003) and after-noon hours B1 (2002), B2 (2003)
odnonie jakoci mikrobiologicznej powietrza. Systematycznie d¹¿y siê do wyeliminowania mikroflory, szczególnie tej szkodliwej, z powietrza w hali produkcyjnej, bo bardzo czêsto jest ono ród³em wtórnego zanieczyszczenia produktu. Zanieczyszczenie powietrza w zak³adzie pra-cy czêsto zmienia siê, a wp³yw na to ma wiele czynników, np. system wentylapra-cyjny, iloæ osób przebywaj¹cych w hali produkcyjnej, ruchy wykonywane przez te osoby itp. W³aciwa organiza-cja pracy i przestrzeganie zasad higieny mog¹ ograniczyæ iloæ mikroflory w powietrzu, a tym samym zwiêkszyæ bezpieczeñstwo produktu.
W Katedrze Biochemii i Mikrobiologii AE w Poznaniu prowadzono szereg prac zwi¹zanych z tymi zagadnieniami, miêdzy innymi monitorowano czystoæ higieniczn¹ powietrza w jednym z zak³adów produkuj¹cych opakowania dla produktów spo¿ywczych po nag³ym pogorszeniu czystoci mikrobiologicznej wytwarzanych opakowañ. Dwu-, trzykrotny wzrost liczby mikroor-ganizmów, szczególnie grzybów strzêpkowych na wewnêtrznej stronie produkowanych opako-wañ jednostkowych, dyskwalifikowa³ je, poniewa¿ podstawowa funkcja opakowania zabez-pieczenie produktu przed wtórnym zanieczyszczeniem przesta³a w tym momencie istnieæ.
Badania mikrobiologiczne powietrza w hali produkcyjnej wykaza³y doæ du¿e zanieczysz-czenie powietrza mikroflor¹, rednio 530 jtk/m3, z czego prawie 75% stanowi³y grzyby strzêpko-we. Procentowy udzia³ poszczególnych rodzajów grzybów w powietrzu hali produkcyjnej przed-stawiony jest na rys. 7.
Rys. 7. Udzia³ poszczególnych rodzajów grzybów strzêpkowych w powietrzu hali produkcyjnej Fig. 7. Contribution of particular kinds of filamentous fungi in the production hall air
Po zastosowaniu moder-nizacji systemu wentylacyj-nego i uszczelnieniu drzwi wejciowych do hali, stwier-dzono redukcjê mikroflory o ponad 87%. Poprawie ule-g³a równie¿ czystoæ mikro-biologiczna opakowañ, a iloæ wyhodowanej mikroflory mieci³a siê w dolnych grani-cach wymagañ mikrobiolo-gicznych producenta. Na rys.
8 przedstawiono poziom mi-kroflory w próbach powietrza pobranego do badañ w ró¿-nych miejscach hali produk-cyjnej przy niesprawnej wen-tylacji i po jej naprawie.
0 100 200 300 400 500 600 700 800
jtk/m3
wadliwa wentylacja sprawna wentylacja
Drzwi wejciowe na halê produkcyjn¹ Termoformiarka (1)
Termoformiarka (2) Nadmuch na wieczka Drukarka
Rys. 8. Poziom ska¿enia powietrza mikroorganizmami w hali produkcyjnej Fig.8. The level of microorganisms air contamination in the production hall
6. Podsumowanie
Stopieñ zanieczyszczenia powietrza mikroorganizmami, i to zarówno bakteriami, jak i za-rodnikami grzybów strzêpkowych, mo¿e wp³ywaæ znacz¹co na zdrowie oraz samopoczucie prze-bywaj¹cych w tych pomieszczeniach ludzi. Szczególnie negatywne znaczenie maj¹ plenie, gdy¿
wytwarzane przez nie zarodniki przedostaj¹ siê podczas oddychania do oskrzeli i p³uc, osiadaj¹ na skórze i spojówkach, przyczyniaj¹c siê do wielu dolegliwoci, jak równie¿ gronych chorób.
Mog¹ byæ przyczyn¹ licznych dermatoz, alergii, a nawet chorób nowotworowych. Ogó³ bakterii wystêpuj¹cych w powietrzu nie stanowi zagro¿enia zdrowotnego dla cz³owieka, jednak niebez-pieczna mo¿e okazaæ siê obecnoæ w powietrzu niektórych bakterii patogennych, ich toksyn (np.
endotoksyna bakterii gramujemnych), a nawet niektórych metabolitów bakterii saprofitycznych.
Mikroflora powietrza mo¿e przyczyniæ siê do licznych zaka¿eñ wtórnych produktów, co w konsekwencji prowadzi do procesów psucia produktu i du¿ych strat finansowych przedsiê-biorstwa. Prowadzone przez nas badania wykaza³y du¿e zanieczyszczenie mikroflor¹ powietrza zewnêtrznego, a szczególnie w miesi¹cach letnich iloæ drobnoustrojów osi¹ga³a najwy¿szy do-puszczalny poziom ska¿enia. Powietrze w pomieszczeniach dydaktycznych uczelni nale¿y uznaæ za rednio zanieczyszczone mikrobiologicznie, a jego stan higieniczny mo¿e wywieraæ negatyw-ny wp³yw na samopoczucie, a nawet i zdrowie przebywaj¹cych tam osób.
7. Literatura
[1] Krzysztofik B. (1992) Mikrobiologia powietrza, Wyd. Politechniki Warszawskiej, War-szawa, 74100.
[2] Drewicz E. (2000) Mikroflora powietrza. [w:] Mikrobiologia i higiena w przemyle
spo-¿ywczym. Red. ¯akowska Z., Stobiñska H. Wyd. Politechniki £ódzkiej, £ód, 175187.
[3] Stobiñska H., Skrzycka A. (2001) Mikroflora powietrza sal wyk³adowych i laboratoryj-nych, [w:] VI Ogólnopolska Konferencja Problemy jakoci powietrza wewnêtrznego w Polsce Jakoæ powietrza w budynkach edukacyjnych, Warszawa, 129134.
[4] Stobiñska H., Skrzycka A. (2001) Bioaerozol sal wyk³adowych i laboratoryjnych, [w:]
II Konferencja Naukowa Rozk³ad i korozja mikrobiologiczna materia³ów technicznych,
£ód, 119120.
[5] Lipiec A. (1997) Grzyby strzêpkowe wa¿ny antygen rodowiskowy, Terapia, 3, 2730.
[6] Panfil-Kuncewicz H., Kuncewicz A., Ziemba M., Rosiñski P. (1999) Ska¿enie mikrobio-logiczne powietrza w zak³adach mleczarskich, Przem. Spo¿., 11, 5053.
[7] Bergeys Manual of Determinative Bacteriology (1994), 9th ed., Wiliams and Wilkins Bal-timore, Maryland, USA.
[8] Fassatiova O. (1983) Grzyby mikroskopowe w mikrobiologii technicznej, WNT, Warszawa.
[9] Raport o stanie rodowiska w województwie kujawsko-pomorskim w 2002 roku. Bibliote-ka monitoringu rodowisBibliote-ka, Bydgoszcz, 2003, 5962.
[10] Raport o stanie rodowiska w województwie ³ódzkim w 1999 roku. Biblioteka monitorin-gu rodowiska, £ód, 2000, 9798.
[11] Stêpalska D. (1997) Zawartoæ spor Cladosporium i Alternaria w powietrzu atmosferycznym w piêciu punktach pomiarowych w Polsce w latach 19951996, [w:] I Ogólnopolska Konfe-rencja Naukowa Biologia kwitnienia, nektarowania i zapylania rolin, Lublin, 254261.
[12] Polska Norma PN 89/Z04111 01-03. Ochrona czystoci powietrza. Badania mikrobiolo-giczne.
[13] Rubulis J. (1984) Airborne fungal spores in Stockholm and Eskilstuna, central Sweden, Nordic Aerobiology, 8593.
[14] Baka G., Syringou E., Manoussakis M. (1998) Airborne fungus spores in Athens area 19951997, Eur. J. Allergy Clinic. Immunol., Suplement, Kopenhaga, 53, 43: 2122.
[15] Nikkels A.H., Terstegge P., Spieksma F.Th.M. (1996) Ten types of microscopically inden-tifiable airborne fungal spores at Leiden. The Netherlands, Aerobiologia, 12, 107112.
[16] Abdel Hameed A.A., Farag S.A. (1999) An indoor bio-contaminants air quality, Int. J.
Environ. Health Res., 9, 313319.
[17] Daisey J.M., Angell W.J., Apte M.G. (2003) Indoor air quality, ventilation and health symp-toms in schools, an analysis of existing information, Indoor Air, Blackwell Munksgaard, 13, 5364.
[18] La-Serna I., Dopazo A., Aira M.J. (2002) Airborne fungal spores In the Campus of An-chieta (La Laguna, Tenerife/Kanary Is.), Grana, 41, 119123.
[19] Dharmage S., Bailey M., Raven J., Mitakakis T., Thien F.n Forbes A., Guest D., Abramson M., Walters E.H. (1999) Prevalence and residential determinants of fungi within homes in Melbourne, Australia, Clinic. Experim. Allergy, 29, 14811489.
[20] Sarica S., Asan A., Otkun M.T., Ture M. (2002) Monitoring Indoor Airborne Fungi and Bacteria in the Different Areas of Trakya University Hospital, Edirne, Turkey, Indoor
[20] Sarica S., Asan A., Otkun M.T., Ture M. (2002) Monitoring Indoor Airborne Fungi and Bacteria in the Different Areas of Trakya University Hospital, Edirne, Turkey, Indoor