W BIBLIOTECE POLITECHNIKI WROC£AWSKIEJ
WPROWADZENIE
Komputeryzacja biblioteki to proces bardzo skomplikowany i pra-coch³onny. Zw³aszcza jego pocz¹tki, które przypada³y na lata 70. ubieg³ego stulecia i które obci¹¿one by³y dodatkowo zmaganiami z pierwszymi komputerami dostêpnymi na rynku polskim. W tym okresie nie by³a skomputeryzowana ani jedna biblioteka w Polsce, co wiêcej komputery nie by³y wtedy u¿ywane do ¿adnych, nawet najdrobniejszych prac w bibliotece. Trudno to mo¿e teraz sobie wy-obraziæ, ale komputery, a w³aœciwie ogromne maszyny cyfrowe by-³y urz¹dzeniami bardzo drogimi, energoch³onnymi, a ich moc obli-czeniowa by³a stosunkowo ma³a. Przetwarzanie danych w trybie wsadowym uniemo¿liwia³o jednoczesn¹ pracê kilku u¿ytkowników. Ponadto pierwsze systemy biblioteczno-informacyjne tworzone by³y przez informatyków dla specjalistów, którzy pos³ugiwali siê g³ównie specjalnymi jêzykami maszynowymi. Mimo to, podejmowanie prób komputeryzacji biblioteki ju¿ wówczas pozwala³o na zmniejszenie pracoch³onnoœci poprzez wykorzystanie do ró¿nych celów raz wpro-wadzonych danych. Wraz z rozwojem sprzêtu komputerowego zmie-nia³ siê sposób ich wykorzystania. Przy automatyzacji czêœciowej sy-stemem objêty by³ tylko jeden z procesów bibliotecznych, np.
pro-ces katalogowania. Przy automatyzacji zintegrowanej, co najmniej dwa procesy by³y powi¹zane s¹ ze sob¹. Natomiast automatyzacja komple-ksowa obejmowa³a wszystkie procesy technologiczne w bibliotece.
W drugiej po³owie lat 80., ju¿ na mikrokomputerach, wiêkszoœæ bibliotek akademickich instalowa³a systemy, które po raz pierwszy w sposób zintegrowany komputeryzowa³y wiele ich podstawowych czynnoœci, takich jak gromadzenie, katalogowanie i udostêpnianie. Cechy sprzêtu u¿ywanego do tych procesów umo¿liwia³y przystoso-wanie oprogramowania do potrzeb i mo¿liwoœci zwyk³ych u¿ytkow-ników. Rewolucja techniczna w dziedzinie elektroniki pozwoli³a zwiêkszyæ dostêpnoœæ i obni¿yæ koszty automatyzacji bibliotek. Dal-szy rozwój informatyki i coraz wiêksze potrzeby bibliotek zwi¹zane z ich ekspansj¹ i mo¿liwoœci¹ wykorzystania komputerów do coraz bardziej skomplikowanych czynnoœci w wiêkszoœci prac bibliotecz-nych, spowodowa³y powstawanie systemów komputerowych w œro-dowisku Windows. Wiele bibliotek zmuszonych by³o zmieniæ do-tychczasowe rozwi¹zania lub dokonaæ wyboru odpowiedniego syste-mu bibliotecznego.
PIERWSZE KROKI W PROJEKTOWANIU SYSTEMÓW I SIECI KOMPUTEROWYCH
W POLITECHNICE WROC£AWSKIEJ
Na pocz¹tku lat 70. w Politechnice Wroc³awskiej powsta³ projekt systemu komputerowego WASC (Wielodostêpny Abonencki System Cyfrowy). By³o to pierwsze tego typu przedsiêwziêcie w kraju. Zada-niem twórców projektu by³o opracowanie systemu, który wprowadza³-by elektroniczn¹ technikê obliczeniow¹ na wszystkich p³aszczyznach dzia³alnoœci wy¿szej uczelni1. Do wykonania tego zadania powo³ano zespó³, w sk³ad którego wesz³y osoby reprezentuj¹ce ró¿ne specjalno-œci: matematycy, informatycy, bibliotekarze, ekonomiœci. W kwietniu 1971 r. ukoñczono opracowanie projektu WASC, dwa miesi¹ce ____________
1K. Kowalski, L. J. Krzy¿anowski, Model kszta³cenia in¿ynierów informacji
na-ukowej w Politechnice Wroc³awskiej, „Aktualne Problemy Informacji i Dokumenta-cji” 1979, nr 5, s. 8.
póŸniej zatwierdzi³a je rada pro-gramowa, a w styczniu 1972 r. przedstawiono kolejne opracowa-nie: „Za³o¿enia na czêœæ cyfro-w¹ systemu pilotowego WASC”. Program WASC w wersji pilo-towej zosta³ oparty na kompu-terze ODRA 1304, pierwszym modelu serii 1300, wprowadzo-nej do produkcji w zak³adach Elwro we wspó³pracy z
brytyj-sk¹ firm¹ ICL. System by³ wyposa¿ony w osiem terminali umo¿li-wiaj¹cych jednoczesny dostêp. Do wersji wdro¿eniowej wykorzysta-no komputery ODRA 1325 i 13052 (il. 1).
Oprogramowanie podstawowe stosowane w WASC, obok funkcji wprowadzania, wyprowadzania i przetwarzania danych, mia³o zapew-niaæ równie¿ zdalne sterowanie wykonywanych programów i organi-zowanie wspólnych zbiorów danych, z dostêpem do nich wielu u¿yt-kowników. Ze wzglêdu na trudnoœci pojawiaj¹ce siê w trakcie pracy nad systemem za³o¿enia te nie zosta³y w pe³ni wykonane.
Przy wspó³udziale pracowników Politechniki Wroc³awskiej po-wsta³ kolejny projekt – Miêdzyuczelniana Sieæ Komputerowa. Po-cz¹tkowo sieæ ta ³¹czy³a ze sob¹ trzy oœrodki: Instytut Podstawo-wych Problemów Techniki PAN w Warszawie, Oœrodek Elektronicz-nej Techniki Obliczeniowej Politechniki Œl¹skiej w Gliwicach oraz Oœrodek Obliczeniowy Politechniki Wroc³awskiej.
Pod koniec 1985 r. podjêto próbê w³¹czenia do sieci nowo wy-produkowanego polskiego komputera R-32, serii RIAD, a nastêpnie R-34, który wyposa¿ony by³ w 16 dysków o pojemnoœci 317 MB ka¿dy. W 1986 r. rozpoczêto budowê Krajowej Akademickiej Sieci Komputerowej (KASK). Celem by³o zbudowanie oœmiu regional-nych sieci, po³o¿oregional-nych na terenach Górnego Œl¹ska, Krakowa, Po-____________
2J. Janyszek, Dziesiêciolecie dzia³alnoœci Wroc³awskiego Centrum
Sieciowo-Su-perkomputerowego 1995-2005 [on-line, dostêp 16 czerwca 2006], http://www.wcss. wroc.pl/X-lecie-WCSS-ksiazka.pdf
morza, Poznania, Warszawy, Dolnego Œl¹ska, Szczecina oraz Lubli-na i po³¹czenie ich w jedn¹ sieæ krajow¹, co w rezultacie powodo-wa³oby wzrost jej zasobów i rozwój œwiadczonych us³ug3. Nastêp-nym krokiem by³o w³¹czenie wroc³awskiego oœrodka komputerowe-go do sieci NASK (Naukowa i Akademicka Sieæ Komputerowa), co stanowi³o zacz¹tek sieci Internet. Po rozbudowie wêz³a sieci NASK i w³¹czeniu do niej komputera IBM 4341, na pocz¹tku lat 90. po-wsta³ pierwszy fragment sieci internetowej na Politechnice i jedno-czeœnie na Dolnym Œl¹sku.
POCZ¥TKI KOMPUTERYZACJI
W BIBLIOTECE POLITECHNIKI WROC£AWSKIEJ
Organizacja Biblioteki Politechniki Wroc³awskiej oraz stosowane w latach 60. formy pracy uniemo¿liwia³y realizacjê stawianych przed ni¹ ambitnych zadañ. Gdy w 1968 r. nadrzêdnym celem sta³o siê przekszta³cenie Politechniki Wroc³awskiej w nowoczesn¹ uczel-niê techniczn¹, podjêto decyzjê modernizacji obs³ugi informacyjno-bibliotecznej, jako niezbêdnego czynnika do prowadzenia nowocze-snych badañ naukowych i sprawnego przebiegu procesów dydak-tycznych. Do koñca lat 60. us³ugi informacyjne by³y prowadzone w bardzo w¹skim zakresie. Utrudnione by³o udzielanie kompletnych informacji katalogowych, poniewa¿ nie istnia³ katalog centralny, a rozproszone biblioteki sieci posiada³y w³asne odrêbne ksiêgozbio-ry. Do realizacji zamierzeñ postanowiono wykorzystaæ zupe³nie no-we narzêdzia. Modernizacja procesów biblioteczno-informacyjnych mia³a siê odbyæ za pomoc¹ automatyzacji, która dawa³a nieograni-czone mo¿liwoœci stworzenia nowoczesnej biblioteki.
We wrzeœniu 1971 r. rozpoczêto prace nad automatyzacj¹ proce-sów biblioteczno-informacyjnych. Opracowano wtedy koncepcjê i ramowy harmonogram prac budowy Automatycznego Systemu Przetwarzania Informacji Naukowej (APIN), który by³ czêœci¹ pro-gramu WASC. G³ównym celem realizacji systemu APIN by³o us-prawnienie obs³ugi biblioteczno-informacyjnej pracowników nauko-____________
wych i studentów Politechniki Wroc³awskiej. Prace projektowe nad systemem APIN zosta³y zlecone Bibliotece G³ównej i OINT, w której powo³ano zespó³ badawczo-projektowy Automatyzacji Przetwarzania Informacji Naukowej pod kierunkiem Czes³awa Dani³owicza4. Pro-jektowaniem systemu i oprogramowania zajmowali siê g³ównie ab-solwenci Wydzia³u Elektroniki Politechniki Wroc³awskiej. Jednak ze-spó³ napotyka³ na du¿e trudnoœci w pracy z powodu braku doœwiad-czeñ w systemach zautomatyzowanych. W 1973 r. kierownictwo Bi-blioteki zaproponowa³o powo³anie przy Wydziale Informatyki i Za-rz¹dzania nowej specjalnoœci o nazwie SINT (System Informacji Na-ukowo-Technicznej)5. Za³o¿ono wtedy, ¿e program studiów powinien umo¿liwiæ absolwentom tego kierunku zdobycie kwalifikacji pozwa-laj¹cych na zatrudnienie ich jako projektantów i analityków zauto-matyzowanych systemów biblioteczno-informacyjnych oraz jako specjalistów w zakresie wykorzystania zagranicznych osi¹gniêæ nau-kowych, a przede wszystkim w bibliotekach i oœrodkach informacji naukowo-technicznej placówek naukowych.
Program APIN zak³ada³ modernizacjê wszystkich procesów obs³u-gi biblioteczno-informacyjnej. Sk³ada³ siê z dwóch g³ównych czêœci6:
– systemu automatyzacji zbiorów bibliotecznych oraz
– systemu automatyzacji procesów wyszukiwania i udostêpniania informacji naukowo-technicznej.
Pierwszy z nich, system automatyzacji zbiorów bibliotecznych, dzieli³ siê na cz¹stkowe podsystemy automatyzacji procesów:
– gromadzenia druków zwartych, – opracowania druków zwartych,
– gromadzenia i opracowania wydawnictw ci¹g³ych, – udostêpniania zbiorów bibliotecznych.
Drugi z systemów, system automatyzacji procesów wyszukiwania i udostêpniania informacji naukowo-technicznej, dzieli³ siê na pod-____________
4H. Szarski, Komputeryzacja w Bibliotece G³ównej i OINT Politechniki
Wroc³aw-skiej – stan obecny i kierunki zmian, „Przegl¹d Biblioteczny” 1991, nr 3/4, s. 305. 5Ibidem, s. 314.
6C. Dani³owicz [oprac.], Program i harmonogram realizacji systemu APIN, „Raport BG i OINT PWr” 1971, Ser. A 1, s. 10-13; Stenogram z dyskusji nad
systemy automatyzacji procesów wyszukiwania i udostêpniania in-formacji:
– formalnej, – tematycznej.
Z za³o¿eñ wynika³o tak¿e, ¿e praca systemu APIN opieraæ siê mia³a o dane z³o¿one ze zbiorów opisów dokumentacyjnych druków zwartych, wydawnictw ci¹g³ych, druków specjalnych oraz zakoñczo-nych w Uczelni prac naukowych. W sk³ad ka¿dego opisu mia³y wejœæ informacje formalne, typu inwentarzowego oraz informacje te-matyczne, charakteryzuj¹ce dany dokument.
Jako pierwszy powsta³ w 1972 r. program SINT/NB, który s³u¿y³ dokumentacji dorobku naukowego pracowników Politechniki Wro-c³awskiej. W drugiej po³owie lat 70. w Bibliotece G³ównej i OINT podjêto pracê nad komputerowym wspomaganiem opracowania zbiorów bibliotecznych. W 1978 r. wdro¿ono robocz¹ wersjê syste-mu SABI/OZ (System Automatyzacji Biblioteki / Oddzia³ Zwarte) w trybie wsadowym.
Do koñca lat 70. zrealizowano jedynie fragmenty programu APIN, obejmuj¹ce automatyzacjê poszczególnych oddzia³ów Biblio-teki G³ównej.
System APIN nie dysponowa³ pocz¹tkowo w³asnym zestawem komputerowym. Jak ustalono w 1972 r. mia³ on dzier¿awiæ moc obliczeniow¹ centralnego komputera systemu WASC, wprowadzaj¹c i wyprowadzaj¹c dane za pomoc¹ monitorów ekranowych7. Nieza-le¿nie od urz¹dzeñ Centrum Obliczeniowego, Biblioteka posiada³a w³asn¹ stacjê przygotowania danych na taœmie perforowanej przy pomocy urz¹dzeñ Consul i Pertec (il. 2) oraz niemieckie dziurkarki kart Soemtron (il. 3). Instrukcje niezbêdne do uruchamiania przebie-gu na komputerze ODRA zapisywane by³y w postaci kart perforo-wanych (il. 4). Eksploatacja urz¹dzeñ Consul i Pertec wykaza³a ich znikom¹ przydatnoœæ do pracy na potrzeby systemów informacyj-nych, spowodowan¹ du¿¹ liczb¹ przek³amañ wprowadzanych przez ____________
7A. Pietrzak, I. Statkiewicz, Raport o automatyzacji Biblioteki G³ównej i
Oœrod-ka Informacji Naukowo-Technicznej Politechniki Wroc³awskiej, „Raport BG i OINT PWr” 1982, Ser. SPR 36, s. 7.
nie same w przygotowywanych noœnikach informacji. W zwi¹z-ku z tym zazwi¹z-kupiono system przy-gotowania danych MERA 9150. By³o to urz¹dzenie o znacznie wy¿szym poziomie technicznym od poprzednich, poniewa¿ dane rejestrowane by³y bezpoœrednio na dysku magnetycznym. Takie rozwi¹zanie umo¿liwia³o kontro-lê zawartoœci pól w dokumen-tach oraz sprawdzanie tekstu przez ponowne wpisywanie da-nych przez innego operatora i sygnalizowanie b³êdu w przy-padku niezgodnoœci z tekstem uprzednio wprowadzonym8. Je-go oprogramowanie zapewnia-³o wykrywanie zarówno b³êdów klawiszowych, jak i logicznych we wprowadzanych danych. Ze-staw urz¹dzeñ MERA 9150 sk³ada³ siê z 12 monitorów ekra-nowych, jednostki centralnej, dysku, przewijaka taœmy i dru-karki. Dane wyjœciowe mog³y byæ zapisane na taœmie, wydru-kowane b¹dŸ przes³ane do inne-go komputera.
W 1981 r. okaza³o siê, ¿e sy-stem WASC nie bêdzie w naj-bli¿szym czasie ukoñczony. Za-instalowano wiêc w pomieszcze-____________
8Przegl¹d zautomatyzowanych systemów biblioteczno-informacyjnych Politech-niki Wroc³awskiej, red. S. Bekisz, Warszawa 1984, s. 11.
Il. 2. Przygotowanie danych na taœmie perforowanej
Il. 3. Soemtron – maszyna do dziurkowania kart
niach Biblioteki G³ównej maszynê cyfrow¹ ODRA 1325, zapewnia-j¹c przetwarzanie w trybie wsadowym. Komputery wyposa¿one by-³y dodatkowo w dyskowe lub taœmowe pamiêci zewnêtrzne, umo¿li-wiaj¹ce zmagazynowanie potrzebnych zbiorów, czytniki kart, prze-wijaki i drukarkê. Od koñca lat 70. prace projektowe w Bibliotece G³ównej i OINT prowadzone by³y dwutorowo. Pierwszy z nich za-k³ada³ zastosowanie komputerów serii RIAD o numerach 32 i 34, których produkcjê podjê³o Elwro9. W drugim nurcie przyjêto rozwi¹-zanie wykorzystuj¹ce mikrokomputery osobiste IBM PC do moder-nizacji systemu automatyzacji procesów bibliotecznych i informacyj-nych. Za³o¿ono, ¿e system bêdzie pracowa³ w sieci lokalnej, w któ-rej stacjami roboczymi bêd¹ mikrokomputery typu IBM PC z syste-mem operacyjnym DOS.
Sieæ Novell, która zosta³a zainstalowana w 1988 r., zapewni³a u¿ytkownikom jednoczesny dostêp do dokumentów, ³¹cz¹c ze sob¹ poszczególne komputery oraz systemy, uzyskuj¹c w ten sposób wiêksz¹ wydajnoœæ pracy.
Przygotowanie do wprowadzenia techniki mikroprocesorowej do-tyczy³o:
– analizy dzia³ania obszarów Biblioteki G³ównej i OINT wytypo-wanych do wprowadzenia w pierwszej kolejnoœci techniki mi-krokomputerowej,
– rozpoznawania sprzêtu mikrokomputerowego oraz opanowania technik programowania i dostêpnego oprogramowania,
– wykonania eksperymentalnych prac na mikrokomputerze IBM PC pod k¹tem systemu udostêpniania,
– przygotowania konwerterów zbioru SABI/OZ na format umo¿-liwiaj¹cy za³adowanie danych do bazy CDS/ISIS.
W formie eksperymentu przes³ano dane z SABI/OZ, dotycz¹ce Biblioteki Centrum Obliczeniowego do utworzenia katalogu ich bi-blioteki pod CDS/ISIS.
W 1989 r. zakupiono dla Biblioteki G³ównej kilkanaœcie mikro-komputerów IBM PC, które zosta³y przeznaczone do realizacji prac projektowych oraz testowania i eksploatacji systemów w poszczegól-____________
nych jej oddzia³ach. Z chwil¹ zainstalowania sieci Novell znacznie wzros³o wykorzystanie tego typu sprzêtu.
BURSZTYNOWA LUMINACJA MONITORÓW EKRANOWYCH MERA
Pierwszy komputerowy system wspomagaj¹cy proces katalogowa-nia ksi¹¿ek SABI/OZ wprowadzono w Oddziale Opracowakatalogowa-nia Druków Zwartych w 1978 r. Podstawowym jego celem by³o wielokrotne wyko-rzystanie raz wprowadzonych danych, które pobierano nastêpnie do: – tworzenia kart katalogowych do wszystkich typów katalogów znajduj¹cych siê w Bibliotece G³ównej oraz bibliotek sieci dla ksi¹¿ek nowo zakupionych,
– generowania zestawów kart do tytu³ów dokupionych, których opisy znajdowa³y siê ju¿ w bazie opisów,
– wydruku kart ksi¹¿ek, jako efektu rezygnacji wypisywania re-wersów przez czytelników,
– tworzenia wydruków inwentarzy dla Biblioteki G³ównej i biblio-tek sieci,
– redagowanie wykazów z wy-selekcjonowanych opisów ksi¹¿ek zgromadzonych w da-nym okresie rozliczeniowym dla ksiêgowoœci materia³owej, – tworzenia biuletynu
nabyt-ków,
– ró¿nego typu zestawieñ. Opracowanie ksi¹¿ek polega³o na wype³nieniu formularza – kar-ty dokumentu (il. 5), na którym zapisane by³y dane inwentarzowe, bibliograficzne oraz kody klasyfi-kacji i has³a przedmiotowe. Dopi-sywano je w trakcie przechodze-nia przez poszczególne
cowywanej ksi¹¿ce i karcie do-kumentu towarzyszy³a jeszcze tzw. obiegówka (il. 6), czyli kar-ta obiegu ksi¹¿ki, na której re-jestrowano daty kolejnych eta-pów opracowania.
Warto przy okazji zauwa¿yæ, ¿e sposób sygnowania ksi¹¿ek w Bibliotece Politechniki Wro-c³awskiej jest doœæ charaktery-styczny i nietypowy. Zapis ten zosta³ zaproponowany w³aœnie przy okazji tworzenia za³o¿eñ dla sy-stemu SABI/OZ i funkcjonuje w niezmienionej formie do dziœ. Sy-gnatura sk³ada siê z szeœcioznakowego podstawowego ci¹gu cyfr (i litery – dla ksi¹¿ek z Biblioteki G³ównej), kreski ukoœnej oraz nu-meru kolejnego egzemplarza, tzw. ³amania, np. 321345D/2. Jest to bardzo wygodny sposób sygnowania, poniewa¿ kupowane egzempla-rze jednego tytu³u dopisywane s¹ jako kolejne numery do podstawo-wej czêœci sygnatury.
Formu³uj¹c koncepcjê systemu APIN przyjêto, ¿e bêdzie to sy-stem kompleksowy, automatyzuj¹cy wszystkie podstawowe procesy informacyjno-biblioteczne. Dlatego te¿ podjêto decyzjê dotycz¹c¹ metody opisu dokumentów, uwzglêdniaj¹c jednolity format. By³a to s³uszna strategia, która mia³a du¿y wp³yw na dalszy rozwój syste-mów komputerowych. Jako podstawê systemu SABI/OZ przyjêto opis bibliograficzny w formacie APIN-MARC, bêd¹cy adaptacj¹ for-matu MARC II. Zmiany adaptacyjne objê³y liczne uzupe³nienia wy-nikaj¹ce z koniecznoœci prac w wy¿szej uczelni technicznej10.
Wype³niona karta dokumentu stanowi³a podstawê wprowadzenia danych poprzez koñcówkê (il. 7) do pamiêci systemu MERA 9150. Administrator systemu przekazywa³ operatorowi komputera ODRA ____________
10B. Szab³owki, B. Wiœniewska, Format APIN-MARC, Wroc³aw 1976, s. 5; S. Bekisz, W. Wnuk, Wykorzystanie formatu APIN-MARC do opisu prac
naukowo-badawczych w Politechnice Wroc³awskiej, „Aktualne Problemy Informacji i Doku-mentacji” 1977, nr 4, s. 10.
taœmê wraz z instrukcj¹ zlecaj¹-c¹ uruchomienie programów ak-tualizacji zbioru opisów i reda-gowania kart katalogowych11.
W trakcie pierwszego prze-biegu na komputerze ODRA 1325 nastêpowa³o wstawienie nowych opisów w wyznaczone miejsca. W odrêbnym zbiorze umieszczone by³y opisy, które zosta³y dopisane lub zmienione.
Na podstawie tych danych program redagowa³ karty katalogowe, które po wstêpnym wydruku na tabulogramie kontrolnym i ewentualnych poprawkach by³y drukowane na papierze o zwiêkszonej gramaturze. Zaprzestano prowadzenia tradycyjnej ksiêgi inwentarzowej, ponie-wa¿ wszystkie potrzebne informacje zawarte by³y w rekordach wprowa-dzonych do systemu. W ka¿dej chwili mo¿liwe by³o wygenerowanie fragmentu czy ca³oœci inwentarza w dogodnej formie, skróconych lub pe³nych opisów, i dostosowanej do okreœlonych potrzeb. Równie¿ na podstawie informacji zawartych w rekordach tworzono dla ksiêgowoœci materia³owej zestawienia wartoœci nabytków w danym roku kalendarzo-wym. W efekcie wspomaganie opracowania zbiorów technik¹ kompu-terow¹ wyeliminowa³o w bibliotece wiele pracoch³onnych czynnoœci.
Pierwsze próby udostêpnienia czytelnikom katalogu komputerowe-go czynione by³y ju¿ w roku 1986. Od tekomputerowe-go czasu datuje siê wyszuki-wanie informacji w trybie on-line. Wykorzystano do tego celu maszy-nê cyfrow¹ R-34 oraz wspó³pracuj¹ce z ni¹ terminale, które zainstalo-wano w pomieszczeniach katalogowych, Oddziale Informacji Bie¿¹cej i Oddziale Opracowania Druków Zwartych. Monitory ekranowe znaj-dowa³y siê tak¿e w niektórych bibliotekach systemu biblioteczno-infor-macyjnego znacznie oddalonych od Biblioteki G³ównej. Dziêki funk-cjonowaniu sieci komputerowej KASK, o której by³a mowa wczeœniej, katalog by³ dostêpny tak¿e dla u¿ytkowników z innych miast.
____________
11Przegl¹d zautomatyzowanych systemów biblioteczno-informacyjnych Politech-niki Wroc³awskiej, op. cit., s. 18.
Il. 7. Monitory ekranowe maszyny cyfrowej MERA 9150
Wyszukiwanie oparte by³o o oprogramowanie pakietu CDS/ISIS i umo¿liwia³o przegl¹danie bazy ksi¹¿ek sk³adaj¹cej siê z ponad 46 ty-siêcy rekordów wprowadzonych w systemie SABI/OZ. Przebiega³o w trybie konwersacyjnym w postaci komend, w formie wyra¿enia lo-gicznego zbudowanego z poszukiwanych terminów, po³¹czonych sym-bolami operatorów sumy, iloczynu i ró¿nicy z zastosowaniem nawia-sów. Wtedy te¿ przeprowadzono gruntown¹ reorganizacjê bazy ksi¹¿ek pod k¹tem przystosowania do wymagañ systemu SABI/OZ i potrzeb u¿ytkowników, aby mogli korzystaæ z niego samodzielnie. W 1990 r. przeniesiono system CDS/ISIS z komputera R-34 na IBM 4341.
W ODCIENIACH SZAROŒCI SYSTEMU OPERACYJNEGO DOS
Ju¿ w drugiej po³owie lat 80. podjêto prace zmierzaj¹ce do opra-cowania mikrokomputerowego systemu automatyzacji procesów bi-bliotecznych i informacyjnych. Za³o¿ono, ¿e system bêdzie pracowa³ w mikrokomputerowej sieci lokalnej, w której stacjami roboczymi bêd¹ mikrokomputery IBM PC z systemem operacyjnym MS-DOS (Microsoft Disk Operating System), specjalnie dla nich opracowa-nym przez firmê Microsoft w roku 1981. W pierwszej kolejnoœci podjêto prace nad systemem rejestracji wypo¿yczeñ UDOS wersja 1 (jednostanowiskowa). By³ on eksploatowany w Bibliotece G³ównej przez okres jednego roku. Dzia-³a³ w oparciu o stworzony m.in. dla jego celów katalog i realizo-wa³ podstawowe funkcje: zapi-sanie czytelnika, rejestracja wy-po¿yczenia i zwrotu ksi¹¿ki, pro-longata i monitowanie czytelni-ków. W nastêpnych latach wdro-¿ono kolejne wersje UDOS 2 i UDOS 3.
Prze³omowym momentem w historii komputeryzacji biblio-teki by³ rok 1993, kiedy ca³ko-Il. 8. Jeden z pierwszych
wicie odst¹piono od eksploatacji systemu opartego na komputerach typu ODRA i RIAD. Od pocz¹tku w Bibliotece PWr systemy spe³-nia³y funkcje pomocnicze. Zadowalaj¹ce efekty zaczêto uzyskiwaæ dopiero wtedy, gdy pojawi³y siê systemy zintegrowane. Prace pro-wadzono w sposób kompleksowy, od prac koncepcyjnych poprzez fazê realizacji wdra¿ania do fazy konserwacji i rozwoju uruchomio-nych systemów. Wieloletnie prace zwi¹zane z nowym zintegrowa-nym systemem biblioteczzintegrowa-nym zaowocowa³y jego eksploatacj¹. Rea-lizacja tego zadania wymaga³a opracowania i wdro¿enia wielu pro-gramów w tym m.in. konwersji bazy opisów wprowadzanych w sy-stemie wsadowym SABI/OZ do systemu on-line. Pocz¹tkowo system on-line APIN sk³ada³ siê z trzech modu³ów:
– katalogowania – APINBAZA, – wypo¿yczania – APINUDOS, – wyszukiwania – APINSZUK.
Podstawow¹ funkcj¹ modu³u APINBAZA by³o wprowadzanie no-wych i aktualizacja istniej¹cych opisów w bazie. Równie wa¿na by-³a mo¿liwoœæ szybkiego dostêpu do konkretnego opisu bibliograficz-nego wg danych zawartych w polach rekordu. W celu szybszego operowania danymi w procesie aktualizacji zbiór w bazie podzielo-no na segmenty. Struktura wewnêtrzna danych by³a zgodna z forma-tem APIN-MARC.
Wersja modu³u wypo¿yczenia APINUDOS, bêd¹ca czêœci¹ zinte-growanego systemu APIN, by³a konsekwencj¹ u¿ytkowanego wcze-œniej systemu UDOS 3. W zwi¹zku z tym nale¿a³o przygotowaæ oprogramowanie pozwalaj¹ce przenieœæ dane z systemu UDOS 3 do systemu APIN. Nowy system udostêpniania umo¿liwia³ równoczesn¹ pracê na wielu stanowiskach.
Komunikacja z systemem odby-wa³a siê za pomoc¹ klawiatury i polega³a na wyborze jednej z dostêpnych opcji. Na ekranie pojawia³y siê napisy informuj¹-ce o mo¿liwych do podjêcia dzia³aniach. Aktualnie wybrana
wiêksz¹ intensywnoœæ czcionki. W systemie zastosowano karty iden-tyfikacyjne czytelników oraz kody paskowe, którymi oznakowane by³y udostêpnianie pozycje. Kod rozpoznawany by³ za pomoc¹ czyt-nika, który przyœpiesza³ proces wypo¿yczania i zmniejsza³ prawdo-podobieñstwo pope³nienia b³êdu.
Mikrokomputerowy podsystem wyszukiwania APINSZUK umo¿li-wia³ przegl¹danie pozycji bibliograficznych w bazie danych Bibliote-ki. Do realizacji takiej funkcji niezbêdne by³o opracowanie jêzyka za-pytañ ³atwego do nauczenia siê. U¿ytkownik bowiem musia³ w mo¿-liwie krótkim czasie zrozumieæ sposób obs³ugi programu i umieæ pre-cyzyjnie zdefiniowaæ kryterium wyboru interesuj¹cych go opisów. Dlatego w³aœnie modu³ wyszukiwania musia³ byæ prosty w komunika-cji z u¿ytkownikiem i mieæ logiczn¹ konstrukcjê pytañ. Równie wa¿-ny by³ krótki czas odpowiedzi na zadane pytania. Sposób zadawania pytañ zaprojektowano na wzór opracowanego wczeœniej dla systemu CDS/ISIS, wykorzystywanego do obs³ugi katalogów on-line.
Kolejnym programem wdro¿onym w Zintegrowanym Systemie APIN by³ APINWYD. Uruchamia³ on te modu³y systemu, z których pobiera³ niezbêdne dane do tworzenia wydruków. Modu³y podsyste-mu sk³ada³y siê z programów redaguj¹cych:
– karty katalogowe i karty ksi¹¿ek,
– katalog najnowszych nabytków wydawnictw zagranicznych ad-resowany do konkretnych odbiorców,
– inwentarz dla wskazanych bibliotek.
W celu wymiany danych miêdzy bibliotekami u¿ytkuj¹cymi