W świetle aktualnego stanu wiedzy fitoestroge
ny jako składniki codziennej diety działają na nasz organizm pozytywnie. W piśmiennictwie jest wie
le informacji dotyczących prozdrowotnego działa
nia fitoestrogenów. Ponieważ aktywność biologicz
na fitoestrogenów nie jest duża, stanowi zaledwie od 102 do 103 aktywności estradiolu lub estrogenów syntetycznych, to wydaje się, że są one bezpiecz
ne i ich spożycie nie niesie ze sobą żadnego ryzy
ka, tym bardziej że nie kumulują się w organizmie.
W licznych badaniach doświadczalnych in vitro i in vivo, obserwacjach klinicznych i epidemiologicz
nych wykazano, że fitoestrogeny te mogą łagodzić objawy menopauzy, opóźniać rozwój osteoporozy, chorób sercowonaczyniowych czy hamować roz
wój niektórych nowotworów, np. raka sutka, pro
staty, jelita grubego. Niestety pojawiają się również sprzeczne wyniki badań dotyczących wpływu tych związków na organizm i korzyści zdrowotnych dla człowieka.
Uwzględniając jednak fakt, że nawyki żywienio
we mogą prowadzić do przyjmowania z dietą du
żych ilości tych związków (100 g płatków sojowych zawiera nawet 189 mg genistyny, mączka sojowa 81–100 mg na 100 g produktu, siemię lniane na
wet 800 mg fitoestrogenów na 100 g suchej masy, zaś nasiona słonecznika i sezamu – do kilkuset mili
gramów lignanów w 100 g suchej masy), to istnieje możliwość zarówno korzystnego, jak i szkodliwego ich oddziaływania na ludzi i zwierzęta [8, 11, 24].
Spożywane w dużych ilościach fitoestrogeny wykazujące aktywność estrogenną mogą wpływać na funkcje reprodukcyjne organizmu i prowadzić do zaburzeń endokrynologicznych. Ich nadmiar może zmieniać funkcje tkanek zależnych od tych hormo
nów [37–39].
Ze względu na podobieństwo strukturalne do endogennych estrogenów i naśladowanie ich biolo
gicznego działania fitoestrogeny mogą bezpośrednio wpływać na męski i żeński układ rozrodczy. Związ
ki te mogą również oddziaływać na funkcje komó
rek endokrynnych (jajników i jądra) i nerwowych (neuronów podwzgórza, komórek gonadotropo
wych przysadki) zaangażowanych w regulacji pro
cesów rozrodczych.
W licznych badaniach wykonanych w układach doświadczalnych in vitro, na zwierzętach doświad
czalnych (myszy, szczury) i hodowalnych wykaza
no, że dieta bogata w fitoestrogeny ma różnorodny wpływ na morfologię, rozwój i funkcje układu roz
rodczego. Obserwowano, że fitoestrogeny mogą po
wodować nieregularność cykli, okresową niepłod
ność, zwiększenie masy macicy. Dość dobrze znane jest i opisane działanie fitoestrogenów, szczególnie
genisteiny, na funkcje wydzielnicze komórek jajni
ków u zwierząt i ludzi [6, 7, 22, 23, 25].
Stosowanie białka sojowego zawierającego fi
toestrogeny, obecnego w posiłkach typu fast food, w przetworach spożywczych jako tani substytut produktów mięsnych, może prowadzić do nadmier
nego spożycia izoflawonoidów. Szczególnie nie
bezpieczny jest nadmiar izoflawonów w okresie dziecięcym dla chłopców, bo może prowadzić do obniżenia zdolności rozrodczych i spadku męskiej płodności [8, 24].
Ekspozycja na fitoestrogeny w okresie płodo
wym, niemowlęcym, dziecięcym czy w czasie doj
rzewania, ale również w życiu dorosłym, może spowodować zakłócenia równowagi hormonów ste
roidowych i powstania niepożądanych zmian w or
ganizmie.
Mogą one obejmować zarówno nieprawidło
wości w układzie płciowym, co może prowadzić do zaburzeń płodności, nowotworów gonad i dróg płciowych, jak również wykazywać działanie nie
pożądane w innych tkankach i narządach orga
nizmu [39].
Obecnie niepokój i obawy wywołuje obecność izolatów białka sojowego w preparatach mlekoza
stępczych dla noworodków i niemowląt. Ekspo
zycja organizmu na działanie tych związków może prowadzić do indukcji zmian hormonalnych, które mają istotne znaczenie podczas pierwszych miesię
cy rozwoju układu rozrodczego. Okres podwyższo
nej ekspozycji na fitoestrogeny we wczesnych okre
sach życia może mieć istotny wpływ na późniejszy rozwój dzieci i pojawienie się zmian w okresie doj
rzałym, np. u dziewczynek nieprawidłowy, przy
śpieszony rozwój płciowy [8, 40, 41].
Ponieważ niekontrolowana ekspozycja na fito
estrogeny jest bardzo niebezpieczna i może stanowić poważne zagrożenia dla zdrowia i życia człowieka, istnieje konieczność prowadzenia badań dotyczą
cych oceny potencjału estrogenowego fitoestroge
nów obecnych w diecie, określenia bezpiecznych dawek, które nie będą powodować w organizmie człowieka niekorzystnych zmian, ocena ich zawar
tości w produktach żywnościowych. Stosowanie związków o udowodnionym potencjale hormonal
nym w żywieniu zwierząt, diecie i suplementacji człowieka wymaga międzynarodowych uregulowań prawnych w zakresie odległych skutków ich działa
nia na organizmy żywe [24, 29, 39].
Podsumowanie
Chociaż współczesny stan wiedzy dotyczący fi
toestrogenów jest zadowalający, to zainteresowa
nie fitoestrogenami dalej nie słabnie. Są one dobrze poznanymi pod względem aktywności biologicz
nej i farmakologicznej naturalnymi związkami
pochodzenia roślinnego. Działanie fitoestrogenów zależy od ich struktury chemicznej, biodostępno
ści i stanu fizjologicznego organizmu. Pomimo róż
nic w jakości i ilości spożywanych z dietą roślinnych fitoestrogenów, różną ilością ich we krwi ludzi, związki te wykazują szerokie spektrum aktywno
ści biologicznej i możliwość zarówno korzystne
go, jak i szkodliwego oddziaływania na komórki organizmu.
Ich właściwości estrogenne, antyestrogen
ne, antyoksydacyjne, przeciwzapalne, przeciw
nowotworowe, wykazane w badaniach in vitro i in vivo, badaniach klinicznych i obserwacjach epidemiologicznych stawiają je w szeregu związ
ków o potencjalnie bardzo szerokim zastosowa
niu. Wielokierunkowość działania fitoestroge
nów jest niezwykle istotna w prewencji i terapii hormonozależnych schorzeń, w tym między in
nymi nowotworów. Wiedza na temat działania fitoestrogenów na poziomie molekularnym, od
krycie wielu białek oraz ścieżek sygnałowych, bę
dących docelowym celem działania fitoestroge
nów, może stanowić szansę dla rozwoju nowych terapii chorób, m.in. układu krążenia, osteoporo
zy czy nowotworów. Dlatego konieczne są dalsze wieloośrodkowe badania z wykorzystaniem naj
nowszych technik molekularnych, które pozwolą na dokładniejsze poznanie mechanizmów ich bio
logicznego działania.
Otrzymano: 2015.12.01 · Zaakceptowano: 2015.12.22
Piśmiennictwo
1. 0soski A.L., Kkennelly E.J.: Phytoestrogens: a review of the present state of research. Phytother. Res. 2003, 17: 845–869.
2. Kraszewska O, Nynca A, Kamińska B., Ciereszko R.: Fitoestrogeny.
I. Występowanie, metabolizm i znaczenie biologiczne u samic. Post.
Biol. Kom. 2007, 34: 189–205.
3. Grynkiewicz G., Gadzikowska M.: Fitoestrogeny jako selektywne modulatory aktywności receptorów estrogenowych. Post. Fitotera
pii 2003, 4: 10–14.
4. Rotsztejn H.: Znaczenie fitoestrogenów w świetle obecnej wiedzy.
Prz. Menopauzalny. 2005, 4: 47–50.
5. Badowski P., UrbanekKarłowska B.: Fitoestrogeny – występowanie w żywności. Rocz. Państ. Zakł. Hig. 2001, 52(3): 203–212.
6. Benassayag C., PerrotApplanat M., Ferre F.: Phytoestrogens as mo
dulators of steroid action in target cells. J. Chromatogr. Analyt. Tech
nol. Biomed. Life Sci. 2002, 777: 233–248.
7. Kwiatkowska E.: Fitoestrogeny – rola prozdrowaotna i zawartość w produktach. Post. Fitoter. 2009, 2: 107–109.
8. RogalskaNiedźwiedź M.: Białko sojowe. Pediatr. Współcz. 2000, 2:
121–123.
9. Singh P., Kumar R., Sabapathy S. N., Bawa A.S.: Functional and edible uses of soy protein products. Comprehensive Reviews in Food Scien
ce and Food Safety. 2008, 7: 14–28.
10. Wakat K., Egami I., Kato K.: Dietary intake and sources of isofavones among Japanese. Nutr. Cancer. 1999, 33: 139–145.
11. Prescha A, Bierna J.: Wpływ fitoestrogenów pokarmowych na orga
nizm człowieka cz. I. występowanie fitoestrogenów w żywności oraz ich metabolizm. Bromatol. Chem. Toksyk. 2008, 3: 209–214.
12. Milder I.E., Arts I.C.W., van de Putte B., Venema D.P., Hollman P.C.H.:
Lignan contents of Duch plant foods: a database including lariciresi
nol, pinoresinol, secolariciresinol and matairesinol. Br. J. Nutr. 2005, 93: 393–402.
13. Schmitt E., Lehmann L., Metzler M., Stopper H.: Hormonal and ge
notoxic activity of resveratrol. Toxicol. Lett. 2002, 136: 133–142.
14. Simons A.L., Renouf M., Hendrich S., Murphy P.A.: Human gut mi
crobial degradation of flavonoids: structurefunction relationships.
J. Agric. Food Chem. 2005, 53: 4258–4263.
15. Nielsen I.L., Williamson G.: Review of the factors affecting bioavaila
bility of soy isoflavones in humans. Nutr. Cancer. 2007, 57: 1–10.
16. Cassidy A., Brown J.E., Hawdon A., Faughnan M.S., King L.J., Mil
lward J., ZimmerNechemias L., Wolfe B., Kenneth D.R., Setchell K.D.R.: Factors affecting the bioavailability of soy isoflavones in hu
mans after ingestion of physiologically relevant levels from different soy foods. J. Nutr. 2006, 136: 45–51.
17. de PascualTeresa S., Hallund J., Schroot J., Williams C.M., Bugel S., Cassidy A.: Absorption of isoflavones in humans: effect of food ma
trix and processing. J. Nutr. Biochem. 2006, 17: 257–264.
18. Morito K., Aomori T., Hirose T., Kinjo J., Hasegawa J., Ogawa S., Inoue S., Muramatsu M., Masamune Y.: Interaction of phytoestrogens with estrogen receptors alpha and beta (II). Biol. Pharm. Bull. 2002, 25:
48–52.
19. Stanosz S., Puk E., Grobelny W., Stanosz M., Kazikowska A.: Ocena działania i tolerancja preparatu Soyfem u kobiet we wczesnym okre
sie pomenopauzalnym. Prz. Menopauzalny. 2006, 3: 182–190, 20. Bijak M., Połeć I., Borowiecka M., Nowak P., Stetkiewicz T., Pertyński
T.: Izoflawony jako alternatywa dla terapii hormonalnej wieku me
nopauzalnego. Prz. Menopauzalny. 2010, 6: 402–406.
21. Kołodziejczyk J., Olas B., Wachowicz B.: Właściwości lecznicze izo
flawonów w łagodzeniu objawów towarzyszących menopauzie i nie tylko. Kosmos. 2012, 61(2): 331–339.
22. Ibarreta D, Daxenberger A., Meyer H.H.D.: Possible health impact of phytoestrogens and xenoestrogens in food. APMIS, 2001, 109:
161–184.
23. Prescha A, Biernat J.: Wpływ fitoestrogenów pokarmowych na orga
nizm człowieka. CZ. II. Przeciwdziałanie skutkom menopauzy oraz działanie przeciwnowotworowe. Bromatol. Chem. Toksyk. 2008, 4:
941–948.
24. Cassidy A.: Potential Risk and Benefits of PhytoestrogenRich Diets.
Int. J. Vitam. Nutr. Res. 2003, 73(2): 120–126.
25. Cos P., De Bruyne T., Apers S., Van den Berghe D., Pieters L., Vlietinck A. J.: Phytoestrogens: Recent Developments. Planta Med. 2003, 69:
589–599.
26. WactawskiWende J.: Periodontal diseases and osteoporosis: associa
tion and mechanisms. Ann. Periodontol. 2001, 6: 197–208.
27. Rahnama M., Błoniarz J., Zaręba S., Świątkowski W.: Wpływ fitoestro
genów na gestość mineralną kości(BMD żuchwy, kręgosłupa, kości udowej). Bromatol. Chem.Toksyk. 2009, 3: 642–646.
28. Gheribi E.: Znaczenie fitoestrogenów roślinnych w profilaktyce oste
oporozy Post. Fitoter. 2012, 3: 192–196.
29. Consensus opinion. The role isoflavones on menopeusal health. Con
sensus opinion of the North American Socjety. Menopause, 2000, 7:
215–219.
30. Tempfer C.B., Bentz E.K., Leodolter S., Tscherne G., Reuss F., Cross H., Huber J.C.: Phytoestrogens in clinical practice: a review of the li
terature. Fertil.& Steril. 2007, 87: 1243–1249.
31. Wei H., Bowen R., Cai Q., Barnes S., Wang y.: Antioxidant and an
tipromotional effects of the soybean isoflavone genistein. Proc. Soc.
Exp. Biol. Med. 1995, 208: 124–129.
32. Naruszewicz M.; Aktualne spojrzenie na profilaktykę i leczenie miaż
dżycy. Terapia. 2001, 10: 5–12.
33. PoolZobel B.L.: Adlercreutz H.: Glei M., Liegibel U.M., Sittlingon J., Rowland I., Wahala K., Rechkemmer G.: Isoflavonoids and lignans have different potentials to modulate oxidative genetic damage in human colon cells. Carcinogenesis 2000, 21: 1247–1252.
34. Wu A.H., Yu M.C., Tseng C.C., Pike M.C.: Epidemiology of soy expo
sures and breast cancer risk. British J. Cancer. 2008, 98: 9–14.
35. Mishra S.I., Dickerson V., Najm W.: Phytoestrogens and breast can
cer prevention: what is the evidence? Am. J. Obset. Gynecol. 2003, 188(5): 566–70.
36. HornRoss P.L, John E. M,, Canchola A.L., Stewart S.L., Lee M.M.:
Phytoestrogen intake and endometrial cancer risk. J. Natl. Cancer Inst. 2003, 95 (15): 1158–1164.
37. Mense S.M., Hei T.K., Ganju R.K., Bhat H.K.: Phytoestrogens and bre
ast cancer prevention: possible mechanisms of action. Environ. He
alth Perspect. 2008, 116: 426–433.
38. Lof M., Weiderpass E.: Epidemiologic evidence suggests that dieta
ry phytoestrogen intake is associated with reduced risk of breast, endometrial, and prostate cancers. Nutr. Research. 2006, 26(12):
609–619.
39. Bilal I., ChowdhuryA., Davidson J., Whitehead S.: Phytoestrogens and prevention of breast cancer: The contentious debate. World J.
Clin. Oncol. 2014, 5(4): 705–712.
40. Merritt R.J., Jenks B.H.: Safety of soy based infant formulas containing isoflavones: the clinical evidence. J. Nutr. 2004, 134: 1220–1224.
41. Singh P., Kumar R., Sabapathy S. N., Bawa A.S.: Functional and edible uses of soy protein products. Compr. Rev. Food Sci. Food Saf. 2008, 7: 14–28.
że przemieszczanie się leków przez barierę łożysko
wą jest procesem złożonym, niemożliwym do osza
cowania jedynie na podstawie ich właściwości fi
zykochemicznych oraz stopnia wiązania z białkami osocza. W określaniu zdolności przenikania leków przez barierę łożyskową należy również wziąć pod uwagę aktywność transporterów leków w trofo
blaście, która warunkuje zarówno transport leków przez łożysko, jak i możliwość ich wzajemnych in
terakcji. Uwzględnienie powyższych czynników umożliwia optymalizację farmakoterapii u kobiet w ciąży.
Farmakoterapia w okresie ciąży jest często nie
unikniona. Liczba kobiet w ciąży wymagających podawania leków stale rośnie, częściowo z powodu zaawansowanej diagnostyki, częściowo ze względu na rosnący wskaźnik macierzyństwa u starszych kobiet. Ponadto upływ czasu pomiędzy koncepcją a rozwiązaniem ciąży może prowadzić do nieświa
domego leczenia podczas ciąży. Ostatnio przepro
wadzony systematyczny przegląd zażywania le
ków podczas ciąży w krajach rozwiniętych ujawnił, że 27–93% ciężarnych kobiet otrzymało co naj
mniej jedną receptę, nie licząc witamin i minera
łów; stosowanie leków o udowodnionym ryzyku dla ciężarnych wahało się od 2,0% we Włoszech do 59,3% we Francji, a użycie leków przeciwwskaza
nych w okresie ciąży stwierdzano od 0,9% w Danii do 4,6% w USA [3]. Kilka innych badań potwier
dza powyższe obserwacje. Co ważne, wiele leków, które są stosowane w farmakoterapii ostrych lub przewlekłych zaburzeń u ciężarnych, może prze
chodzić przez łożysko i wywoływać szkodliwe efek
ty na rozwój płodu. Ponadto wpływ leków na ak
tywność transporterów może zaburzać funkcję ochronną łożyska. Należy zwrócić również uwagę, że ekspresja/aktywność niektórych transporterów wykazuje zmienność międzyosobniczą uwarunko
waną występowaniem polimorfizmu genetyczne
go, związanego z brakiem ekspresji lub zmniejszoną
Wstęp
Łożysko jest tymczasowym organem, który po
śród wielu innych funkcji reguluje wymianę sub
stancji odżywczych oraz ksenobiotyków między matką i płodem. Tradycyjnie łożysko opisywano jako mechaniczną barierę, która jedynie w spo
sób bierny uczestniczy w zapewnieniu odpowied
nich warunków rozwoju płodu. Jednakże w 1998 r.
pojawiły się pierwsze doniesienia o występowa
niu w łożysku transporterów błonowych, tj. gli
koproteiny P, które w sposób aktywny mogą re
gulować przemieszczanie substancji przez łożysko [1]. Do tej pory najlepiej opisanymi transportera
mi leków zlokalizowanymi w łożysku są: glikopro
teina P (ABCB1, MDR1) oraz białko oporności raka piersi (BCRP, ABCG2), należące do rodziny trans
porterów wiążących ATP (ATP-binding cassette transporters, ABC) [2]. Zidentyfikowanie kolejnych transporterów błonowych w barierze łożyskowej dostarczyło nowego spojrzenia na kwestię matczy
nopłodowego transportu substancji, w tym leków i innych ksenobiotyków. Stało się zatem oczywiste,