Fundusze ubezpiecze wzajemnych w rolnictwie

Fundusze ubezpiecze wzajemnych (inaczej fundusze wzajemne – mutual funds) to forma organizacyjno-prawna, któr w szczególnoci dedykuje si sek-torowi rolniczemu. Dziaaj one zgodnie z zasad wzajemnoci, uzewntrznio-nej w praktyczny sposób m.in. w ubezpieczeniach (Pawowska-Tyszko, 2016, s. 203). Milewski przyporzdkowuje tej zasadzie nastpujce waciwoci: brak nastawienia na zysk, nadrzdna rola czonków jako ubezpieczonych, jako pod-miotów finansujcych dziaalno oraz decydujcych o losach towarzystwa, prowadzenie dziaalnoci w celu zaspokojenia potrzeb ubezpieczeniowych czonków towarzystwa oraz ich wzajemne wspódziaanie na rzecz realizacji wspólnych interesów (Milewski, 2005). Cech, która odrónia fundusze ubez-piecze wzajemnych od zakadów ubezubez-piecze, jest to, e osoby ubezpieczajce si s zarazem wspówacicielami funduszu. Wobec tego mog wpywa na polityk finansow, a w szczególnoci na oferowane produkty ubezpieczeniowe (Kooszycz, 2012, s. 183).

Fundusze ubezpiecze wzajemnych s rozwiniciem jednej z najstarszych i najprostszych strategii zarzdzania ryzykiem, która polega na gromadzeniu

rodków w czasach dobrej koniunktury po to, aby je wykorzysta w gorszych okresach. Ponadto strategi t realizuje si w formie wspópracy i samoorgani-zacji, dziki czemu powstaj korzyci zwizane z grupowym dziaaniem. Dlate-go te fundusze ubezpiecze wzajemnych peni przede wszystkim rol stabili-zacyjn, redukujc (wygadzajc) wahania okrelonych parametrów (dochodów, przychodów) pomidzy poszczególnymi okresami, wobec czego bywaj nazy-wane wzajemnymi funduszami stabilizacyjnymi mutual stabilisation funds (Mi-lewski, 2005).

Celem funduszy ubezpiecze wzajemnych jest stabilizacja sytuacji ekono-micznej gospodarstw (na wypadek rónych zdarze losowych). Zatem w krót-kim okresie zabezpieczaj i zaspokajaj biece potrzeby rolników, natomiast w dugim mog wpywa na popraw jakoci ycia mieszkaców wsi, wysoki poziom zatrudnienia w rolnictwie oraz podejmowanie dziaa innowacyjnych, a co za tym idzie – zagwarantowanie stabilnego rozwoju gospodarstw (Pawow-ska-Tyszko, 2016, s. 204).

Polityka funduszy ubezpiecze wzajemnych nie jest ukierunkowana na zysk, lecz na zaspokojenie potrzeb ubezpieczeniowych swoich czonków. W zwizku z tym opacane skadki (wkady) nie musz pokrywa mary waciciela

kapita-u, dziki czemu w wielu przypadkach mog by nisze ni w komercyjnych zakadach ubezpiecze (aczkolwiek musz zapewni pynno i rentowno

funduszu). Ponadto w razie niskiej szkodowoci wpacone skadki w niewyko-rzystanej czci zwraca si czonkom funduszu (Sulewski, Majewski i Meuwis-sen, 2014, s. 133).

W funduszach ubezpiecze wzajemnych – jako formie organizacji producen-tów – istnieje spójno interesów klienproducen-tów i wacicieli, szczególnie wtedy, gdy fundusz tworzy si po to, aby ubezpiecza wystpienia konkretnego rodzaju ryzy-ka. Nie ma w nim take miejsca na wywieranie wpywu na polityk oraz strategi

firmy przez osoby spoza funduszu. W tych funduszach istnieje równie moliwo

wykorzystania lokalnych wizi i wspólnot do kontroli, przede wszystkim w zakre-sie oszustw i wyudze odszkodowa (Kooszycz, 2012, s. 183).

Fundusze ubezpiecze wzajemnych maj wiele zalet, wród których naley wymieni : moliwo ubezpieczenia specyficznych, nieubezpieczalnych w in-nych towarzystwach ubezpieczeniowych grup ryzyka, ograniczenie waha do-chodów rolniczych, bdcych wynikiem specyficznych czynników ryzyka, re-dukowanie hazardu moralnego i negatywnej selekcji, duy zakres samokontroli czonków, wzgldnie niskie koszty ubezpieczeniowe, co przekada si na niskie (nisze ni w zakadach komercyjnych) skadki ubezpieczeniowe, a take ich czciowy zwrot. Wynika z nich pewien wniosek, mianowicie taki, e fundusze ubezpiecze wzajemnych s przede wszystkim przydatne wtedy, gdy inne formy ubezpieczeniowe zawodz lub nie posiadaj naleytej oferty, czyli m.in. w rol-nictwie (Pawowska-Tyszko, 2016, s. 204).

Fundusze ubezpiecze wzajemnych, oprócz wymienionych powyej zalet, maj take pewne ograniczenia – s bardziej naraone na ryzyko systemowe (powodzie, susze), dotykajce jednoczenie wszystkie podmioty gospodarcze, które nale do funduszu. Dzieje si tak ze wzgldu na mniejsz dywersyfikacj

uczestników funduszu (Ibid., s. 204-205). Dylemat ten moe by rozwizany poprzez koasekuracj, dywersyfikacj terytorialn zasigu dziaalnoci lub geo-graficzne ograniczenie zakresu dziaania (Sulewski, Majewski i Meuwissen 2014, s. 133).

Kolejne ograniczenie to podstawowe problemy pojawiajce si przy tworze-niu i dziaatworze-niu funduszy ubezpiecze wzajemnych. Istotn spraw jest wiadoma ch zarzdzania ryzykiem przez grup producentów rolnych, co wymaga na-wizania wspópracy oraz zaufania czonków, a take zgromadzenia kapitau pocztkowego, który – zgodnie z propozycj KE – nie moe by tworzony ze

rodków publicznych. W przypadku funduszy producentów mniejsze jest rów-nie rozoenie ryzyka na inne produkty, szczególnie wtedy, kiedy dotyczy to funduszu o zasigu lokalnym (Kooszycz, 2012, s. 183-184).

93

Fundusze ubezpiecze wzajemnych posiadaj sporo cech, które przyczyniaj

si do tego, e s one szczególnie przydatne do wykorzystywania w rolnictwie.

Zestandaryzowane oferty ubezpiecze proponowane przez due zakady ubez-pieczeniowe w wielu przypadkach nie odpowiadaj potrzebom rolników, po-niewa nie uwzgldniaj duej liczby moliwych czynników ryzyka, zrónico-wania profili produkcyjnych, regionalnej heterogenicznoci rolnictwa i warun-ków przyrodniczych. Dlatego te fundusze ubezpiecze wzajemnych mog by zakadane po to, aby zapewni kompensacj strat, których czonkowie funduszu nie mog ubezpiecza w innych towarzystwach ubezpieczeniowych. Tym sa-mym staj si narzdziem ograniczajcym wahania dochodów rolniczych, bd-ce rezultatem specyficznych czynników ryzyka (Sulewski, Majewski i Meuwis-sen 2014, s. 132-133).

Porównujc fundusze ubezpiecze wzajemnych – które s pewnego rodzaju porozumieniem pomidzy rolnikami – do innych form ubezpieczenia, mona zauway , e charakteryzuje je niszy poziom hazardu moralnego, a take to, e czsto bezporednia znajomo innych rolników ma wpyw na zminimalizowa-nie negatywnej selekcji. Tych zjawisk zminimalizowa-nie da si jednak cakowicie wyelimino-wa . Mniejsze zagroenie hazardem moralnym wystpuje w stosunkowo nie-wielkiej grupie osób, w której poczucie wspólnoty interesów jest wiksze ni

w wikszych krgach. Wzgldnie maa ilo czonków sprawia równie, e przynajmniej cz z nich zna si osobicie, co redukuje asymetri informacji i ogranicza prawdopodobiestwo negatywnej selekcji (przyczania si do fun-duszu osób, które s obcione wyszym ryzykiem). W tego typu instytucjach zakres samokontroli jest zdecydowanie wikszy ni w innych towarzystwach ubezpieczeniowych (Sulewski, Majewski i Meuwissen 2014, s. 133).

Ju od wielu lat temat funduszy ubezpiecze wzajemnych w rolnictwie po-ruszany jest w ramach WPR. Od 2008 roku, czyli od czasu reformy WPR, pa-stwom czonkowskim umoliwiono wykorzystanie czci bezporedniej pomocy na tego rodzaju instrumenty. Do 2010 roku z takiej moliwoci skorzystay je-dynie trzy pastwa czonkowskie – Francja, Holandia i Wochy – które wpro-wadziy fundusze ubezpiecze wzajemnych do swoich polityk zarzdzania ry-zykiem (Pawowska-Tyszko, 2016, s. 204). Polska nie wdroya tego instrumen-tu (Sulewski, Majewski i Meuwissen 2014, s. 131). Jej dowiadczenia w zakre-sie zakadania typowych funduszy wzajemnych zrzeszajcych producentów rol-nych s znikome (Kooszycz, 2012, s. 184). Badania przeprowadzone przez Ma-jewskiego i Sulewskiego pokazuj, e rolnicy traktuj fundusze ubezpiecze

wzajemnych z du nieufnoci. Dzieje si tak w gównej mierze dlatego, e

termin ten jest nieznany dla wikszoci polskich rolników (Majewski i Sulew-ski, 2011, s. 43). Tworzenie funduszy ubezpiecze wzajemnych nie jest równie

a tak powszechne ze wzgldu na to, e Wspólnota Europejska stawia sporo wymaga pastwom czonkowskim, które chciayby zaoy taki fundusz. Mu-sz one okreli (Janowicz-Lomott, 2013, s. 70):

x warunki finansowania funduszu wspólnego inwestowania;

x przypadki chorób zwierzt i rolin lub incydentów rodowiskowych, które mog skutkowa wypaceniem rekompensaty na rzecz rolników, w tym we waciwych przypadkach ich zakres geograficzny;

x kryteria oceny, czy dane wydarzenie skutkuje wypat rekompensaty na rzecz rolników;

x metody obliczania kosztów dodatkowych, które stanowi straty gospodarcze;

x obliczenie kosztów administracyjnych;

x wszelkie ograniczenia kosztów kwalifikowanych do wkadu;

x procedur akredytacji;

x regulaminy;

x audyty zgodnoci i zamknicia rachunków, którym fundusz wspólnego in-westowania jest poddawany po uzyskaniu akredytacji.

Wspólnota Europejska obliguje take pastwa czonkowskie do skadania raportów o dziaalnoci i finansowaniu funduszy ubezpiecze wzajemnych.

Do istotnych elementów raportu mona zaliczy zapis o przekazywaniu in-formacji na temat wszelkich dowiadcze krajów czonkowskich w zakresie wdraania koncepcji mutual fund. Janowicz-Lomott (2013, s. 70) uwaa, e zapis ten moe wiadczy o tym, e instrument ten jest mao rozpoznany we Wspólnocie Europejskiej.