Funkcja alimentacyjna umowy dożywocia i jej znaczenie w obrocie prawnym

Z treści umowy dożywocia scharakteryzowanej w poprzednim podrozdziale wyłania się podstawowa funkcja dożywocia, jaką jest jej funkcja alimentacyjna. Trudno inaczej opisać wynikającą z treści dożywocia powinność zapewnienia zbywcy nieruchomości dożywotniego utrzymania w zakresie i na zasadach ustalonych w umowie³³⁶. Wprawdzie obowiązek świadczenia pomocy wynikający z umowy dożywocia nie stanowi typowego obowiązku alimentacyjnego i nie może być z nim utożsamiany, z uwagi na fakt, że nie jest konsekwencją relacji rodzinnych, niewątpliwie jednak łączy on w sobie elementy zobowiązania majątkowego w postaci obowiązku dostarczania środków utrzymania z często występującymi elementami stosunków osobistych, stanowiąc w ten sposób źródło powstania pomiędzy stronami więzi typowych dla stosunków alimentacyjnych337. Podobnie jak w przypadku typowego obowiązku alimentacyjnego znajdującego swoje źródło w przepisach prawa rodzinnego, także uprawnienia wynikające z umowy dożywocia charakteryzują się

333 Zob. P. Cendon (red.), Commentario al codice civile, Milano 2009, s. 793 i n.

334 G.P. Cirillo, V. Cuffaro, F. Roselli [w:] P. Rescigno (red.), Codice Civile …, s. 3356.

335 A. Wirich, Das Leibgeding, Funktionsbedingungen Und Funktiionsgrenzen In der Unternehmens-und Vermögensnachfolge, Bonn 2006, s. 146-147.

336 Z. Radwański, [w:] J. Panowicz-Lipska (red.), System prawa prywatnego…, t. 8, s. 614–615.

112

zmiennością w zależności od potrzeb uprawnionego podmiotu. Wszystko to sprawia, że umowa dożywocia jest instrumentem prawnym zapewniającym uprawnionym świadczenia w swoim charakterze zbliżone do świadczeń alimentacyjnych.

Funkcja alimentacyjna umowy dożywocia od samego początku determinowała znaczenie tej instytucji w obrocie prawnym. Jak zostało przedstawione w rysie historycznym, instytucja dożywocia od początku pozostawała w ścisłym związku z przekazaniem za życia gospodarstwa rolnego następcy, a zatem zmianą pokolenia w rolnictwie. W wyniku zawieranych umów dożywocia przejmujący gospodarstwo rolne otrzymywał warsztat pracy, a w zamian za to zapewniał dożywotnikowi dożywotnie utrzymanie. Umowy dożywocia w takim kształcie były zawierane przez długi czas. Zachodzące jednak zmiany instytucjonalne w postaci wprowadzenia do obrotu prawnego renty w zamian za przekazanie gospodarstwa rolnego, umowy z następcą, jak i po wstąpieniu przez Polskę do UE tzw. renty strukturalnej³³⁸, a także zmiany społeczne i gospodarcze w kraju po 1989 r. w postaci spadku zainteresowania pracą w gospodarstwach rolnych, utratą przez gospodarstwa rolne przymiotu miejsca zapewniającego młodemu pokoleniu miejsce utrzymania i zamieszkania, spowodowały spadek zainteresowania instytucją dożywocia. Wskazują na to także przeprowadzone badania statystyczne, które potwierdzają zmniejszenie się liczby zawieranych umów dożywocia w stosunkach wiejskich. Nie oznacza to jednak, że umowa ta w chwili obecnej jest skazana na powolną eliminację z obrotu prawnego. Wręcz przeciwnie, zmiany demograficzne zachodzące obecnie w społeczeństwie, obejmujące jego starzenie się przy jednoczesnym wydłużeniu okresu życia zarówno kobiet, jak i mężczyzn339, wiążą się z wymuszonym w przyszłości zmniejszeniem wysokości wypłacanych świadczeń emerytalno-rentowych. Skłania to do poszukiwania dodatkowych sposobów zabezpieczenia spokojnej starości, przede wszystkim w aspekcie finansowym w postaci zagwarantowania świadczeń emerytalnych na godziwym poziomie. Jest to tym bardziej uzasadnione, gdyż jak wskazują prowadzone badania, duża część polskiego społeczeństwa nie czyni stosownych oszczędności, które można byłoby wykorzystać w okresie starości340. Z jednej strony wynika z braku świadomości w społeczeństwie konieczności czynienia zabezpieczenia majątkowego na starość, a z drugiej strony – co wydaje się najważniejszym czynnikiem – wysokość otrzymywanego uposażenia w zamian za świadczoną pracę jest niewystarczająca do

338 Szerzej w: D. Milanowska, Renty strukturalne jako instrument prawny wspólnej polityki rolnej w Unii Europejskiej, Warszawa 2012.

339 Szerzej w rozdziale IV rozprawy poświęconym problematyce odwróconego kredytu hipotecznego.

340 Raport CBOS, Polacy o dodatkowym oszczędzaniu... Wynika z niego, że aż 55% Polaków wieku produkcyjnym deklaruje, że nie ma zamiaru czynić stosownych oszczędności w związku z przyszłą emeryturą.

113

zapewnienia należytego codziennego utrzymania i dodatkowo czynienia stosownych oszczędności. Obawa o przyszłe świadczenia emerytalne, a w konsekwencji spokojną starość, już stała się źródłem ewolucji systemu ubezpieczeń społecznych. Odpowiedzią ustawodawcy jest wprowadzone od 1 stycznia 2013 r. stopniowe podwyższenie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn do 67 roku życia. W przypadku kobiet docelowy wiek emerytalny zostanie osiągnięty w 2040 r., a w przypadku mężczyzn w 2020 r.341 Z pewnością podwyższenie wieku emerytalnego nie będzie czynnikiem, który w pełnym zakresie zapewni przyszłym emerytom finansową możliwość życia na godziwym poziomie, a chodzi tu raczej o stabilność finansową organów rentowych. Kumulacja przedstawionych okoliczności daje zatem asumpt do poszukiwania dodatkowych form szeroko rozumianego zabezpieczenia starości.

Do katalogu instrumentów służących zapewnianiu spokojnej starości niewątpliwe może wpisać się instytucja umowy dożywocia, której podstawowa funkcja alimentacyjna może stanowić element skutecznie uzupełniający pojawiające się potrzeby osób starszych i samotnych, będące wynikiem trwających zmian demograficznych i gospodarczych.

Niejako nowy cel umowy dożywocia jaki przynoszą zmiany społeczno-gospodarcze, daje podstawę skierowania jej do nowego katalogu osób zainteresowanych tą instytucją, a w konsekwencji wzrost znaczenia tej instytucji w obrocie prawnym. Umowa dożywocia w nowych realiach społecznych i gospodarczych z instytucji kojarzonej przede wszystkim ze zmianą generacji w rolnictwie ma szansę stać się instrumentem prawnym, znajdującym szerokie zastosowanie także w stosunkach miejskich.

W celu kompleksowego przedstawienia problematyki funkcji alimentacyjnej umowy dożywocia i jej znaczenia w obrocie prawnym, a w szczególności zbadania częstotliwości zawieranych w Polsce umów dożywocia z uwzględnieniem przedmiotu umowy, autor posłużył się analizą materiału statystycznego Departamentu Strategii i Deregulacji Wydziału Statystycznego Informacji Zarządczej Ministerstwa Sprawiedliwości z okresu 2010–2014, dotyczącego wszystkich województw i okręgów sądów okręgowych w Polsce. Statystyki te zawierają dane dotyczące umów o dożywocie z uwzględnieniem podziału terytorialnego Polski na województwa oraz rozróżnieniem na umowy dotyczące nieruchomości rolnych i innych nieruchomości. Mają na celu ukazanie, że umowy o dożywocie są nadal zawierane i ich liczba wzrasta, co tym samym świadczy o ich aktualności.

341 Ustawa z dnia 23 listopada 2012 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z podwyższeniem wieku emerytalnego, Dz.U. 2012 poz. 1544.

114

Przykładowo liczba zawieranych umów o dożywocie obejmująca zarówno nieruchomości rolne, jak również inne nieruchomości w skali całego kraju w 2010 r. wynosiła łącznie 5145, w tym 1707 odnosiło się do nieruchomości rolnych. W 2013 r. liczba umów wynosiła 8506, w tym 2061 dotyczyło nieruchomości rolnych. Liczba zawartych umów o dożywocie w 2014 r. utrzymała się na podobnym poziomie jak w 2013 r., gdyż wynosiła ogółem 8296, w tym 2202 dotyczyło nieruchomości rolnych. Wzrost liczby zawieranych umów o dożywocie odnotowuje się także w województwie podlaskim. W 2010 r. zawarto tu łącznie 243 umów o dożywocie dotyczących nieruchomości. Natomiast w 2013 r. liczba ta wzrosła do 298.

Zaprezentowane wyżej dane statystyczne dowodzą, że umowa o dożywocie pozostaje nadal atrakcyjna dla znacznej ilości osób, które decydują się na przeniesienie własności nieruchomości w zamian za świadczenie dożywotnie. Ponadto wskazują, że umowa obejmuje swoim zakresem nie tylko nieruchomości rolne, ale także inne nieruchomości. Tak więc nie ogranicza się ona jedynie do stosunków wiejskich, ale swoim zasięgiem obejmuje także stosunki miejskie. Podmiotami umowy o dożywocie są bowiem zarówno osoby mieszkające na wsi, jak i w mieście.

Z danych statystycznych wynika, że w 2010 r. największa liczba umów o dożywocie została odnotowana na terenie województwa małopolskiego, gdzie ogółem zawarto 759 umów (co stanowiło 14,75% ogółu umów zawartych w Polsce), w tym 365 umów dotyczyło nieruchomości rolnych, 394 zaś nieruchomości miejskich. Natomiast najmniejsza liczba umów została zawarta na terenie województwa świętokrzyskiego, gdzie ogółem zawarto 113 umów (co stanowiło 2,19% ogółu umów zawartych w Polsce), w tym 65 umów dotyczyło nieruchomości rolnych, 48 zaś nieruchomości miejskich.

Należy zauważyć, że w 2010 r. najwięcej umów, których przedmiotem były nieruchomości rolne, zawarto w województwie małopolskim – 365 umów (co stanowi 21,38% ogółu umów dotyczących nieruchomości rolnych zawartych na terenie Polski), najmniej umów tego rodzaju zostało zaś zawartych w województwie lubuskim – jedynie 19. Istotną kwestią jest to, że przedmiotem umowy o dożywocie były nie tylko nieruchomości rolne, ale także miejskie. Potwierdzeniem tego jest fakt, że najwięcej umów dotyczących nieruchomości miejskich zawarto w województwie mazowieckim – 409 (co stanowi 11,56% ogółu umów dotyczących nieruchomości miejskich zawartych na terenie Polski), najmniejszą zaś liczbę umów tego rodzaju zawarto w województwie świętokrzyskim – jedynie 48 umów.

115

Kolejnym okresem poddanym badaniu był 2011 r., w którym największa liczba umów o dożywocie została odnotowana na terenie województwa mazowieckiego – 764 (co stanowiło 12,01% ogółu umów zawartych w Polsce), w tym 287 umów dotyczyło nieruchomości rolnych, 477 zaś nieruchomości miejskich. Natomiast najmniejsza liczba umów została zawarta na terenie województwa świętokrzyskiego, gdzie ogółem zawarto 124 umowy (co stanowiło 1,94% ogółu umów zawartych w Polsce), z czego 76 umów dotyczyło nieruchomości rolnych, 48 zaś dotyczyło nieruchomości miejskich.

Należy zauważyć, że w 2011 r. najwięcej umów, których przedmiotem były nieruchomości rolne, zawarto w województwie małopolskim – 320 umów (co stanowi 14,30% ogółu umów dotyczących nieruchomości rolnych zawartych na terenie Polski), zaś najmniej umów tego rodzaju zostało zawartych w województwie lubuskim – jedynie 25 (co stanowi 1,11% ogółu umów dotyczących nieruchomości rolnych zawartych na terenie Polski). Najwięcej umów dotyczących nieruchomości miejskich zawarto w województwie mazowieckim, gdzie ich liczba wynosiła 477 (co stanowi 11,57% ogółu umów dotyczących nieruchomości miejskich zawartych na terenie Polski), zaś najmniejszą liczbę umów tego rodzaju zawarto w województwie świętokrzyskim, gdyż jedynie 48 (co stanowi 1,16% ogółu umów dotyczących nieruchomości miejskich zawartych na terenie Polski).

Dokonując porównania danych statystycznych z 2010 r. i 2011 r. można zauważyć widoczny wzrost liczby zawieranych umów o dożywocie. Jednocześnie można zaobserwować korzystne zjawisko, jakim jest zwiększenie liczby umów odnoszących się nie tylko do nieruchomości rolnych, ale także miejskich. W 2010 r. nieruchomości miejskie były przedmiotem umowy dożywocia w przypadku 3438 umów, w 2011 r. liczba ta wynosiła 4122 umów. W związku z tym podmiotami zainteresowanymi zawieraniem umów o dożywocie coraz częściej są także właściciele nieruchomości miejskich, którzy w ten sposób chcą zapewnić sobie spokojną i godną starość.

W celu kompleksowego przedstawienia problematyki odnoszącej się do ilości oraz przedmiotu umowy o dożywocie konieczne jest zbadanie dalszych okresów, a mianowicie lat 2012–2013.

Z danych statystycznych wynika, że w 2012 r. łączna liczba umów o dożywocie wynosiła 6797. Najwięcej odnotowano ich na terenie województwa mazowieckiego, gdzie zawarto ogółem 796 umów (co stanowiło 11,71% ogółu umów zawartych w Polsce), w tym 225 umów dotyczyło nieruchomości rolnych, 571 zaś dotyczyło nieruchomości miejskich. Najmniej umów, 145, zawarto na terenie województwa świętokrzyskiego (co stanowiło

116

2,13% ogółu umów zawartych w Polsce), w tym 74 umowy dotyczyły nieruchomości rolnych, zaś 71 umów dotyczyło nieruchomości miejskich.

W 2012 r. najwięcej umów, których przedmiotem były nieruchomości rolne, zawarto w województwie małopolskim – 290 (co stanowi 14,90% ogółu umów dotyczących nieruchomości rolnych zawartych na terenie Polski), najmniej zaś umów tego rodzaju zostało zawartych w województwie lubuskim – jedynie 29 (co stanowi 1,49% ogółu umów dotyczących nieruchomości rolnych zawartych na terenie Polski). Przedmiotem umów o dożywocie, podobnie jak w poprzednich okresach czasowych, były nie tylko nieruchomości rolne, ale także miejskie. Potwierdzeniem tego jest fakt, że najwięcej umów dotyczących nieruchomości miejskich zawarto w województwie mazowieckim, gdzie ich liczba wynosiła 571 (co stanowi 11,77% ogółu umów dotyczących nieruchomości miejskich zawartych na terenie Polski), zaś najmniejszą liczbę umów tego rodzaju zawarto w województwie świętokrzyskim, gdyż jedynie 71 (co stanowi 1,46% ogółu umów dotyczących nieruchomości miejskich zawartych na terenie Polski).

Natomiast dokonując analizy danych statystycznych z 2013 r. należy wskazać, że liczba zawartych umów o dożywocie była wyższa niż w 2012 r. i wynosiła łącznie 8506. Najwięcej zawarto ich w województwie mazowieckim – 1877 (co stanowiło 22,06% ogółu umów zawartych w Polsce), 265 umów dotyczyło nieruchomości rolnych, 1612 zaś nieruchomości miejskich. Natomiast najmniejsza liczba umów została zawarta na terenie województwa świętokrzyskiego, gdzie ogółem zawarto 181 umów (co stanowiło 2,12% ogółu umów zawartych w Polsce), w tym 110 umów dotyczyło nieruchomości rolnych, 71 zaś nieruchomości miejskich.

Należy zauważyć, że najwięcej umów, których przedmiotem były nieruchomości rolne, zawarto w województwie małopolskim – 321 umów (co stanowi 15,57% ogółu umów dotyczących nieruchomości rolnych zawartych na terenie Polski), zaś najmniej umów tego rodzaju zostało zawartych w województwie lubuskim – jedynie 22 umowy (co stanowi 1,06% ogółu umów dotyczących nieruchomości rolnych zawartych na terenie Polski). Przedmiotem umów o dożywocie, podobnie jak w poprzednich okresach czasowych, były nie tylko nieruchomości rolne, ale także miejskie. Potwierdzeniem tego jest fakt, że najwięcej umów dotyczących nieruchomości miejskich zawarto w województwie mazowieckim, gdzie liczba umów wynosiła 1612 (co stanowi 25,01% ogółu umów dotyczących nieruchomości miejskich zawartych na terenie Polski), najmniejszą zaś liczbę umów tego rodzaju zawarto

117

w województwie podlaskim, gdyż jedynie 145 umów (co stanowi 2,24% ogółu umów dotyczących nieruchomości miejskich zawartych na terenie Polski).

Analizując statystykę za lata 2010–2014 r. w zakresie liczby umów o dożywocie zawieranych w poszczególnych województwach w Polsce, jak również z uwzględnieniem przedmiotu umowy, zauważyć można systematyczny wzrost liczby zawieranych umów w okresie tych 5 lat, gdyż, jak wskazano, w 2010 r. zawarto 5145 umów o dożywocie, w 2013 r. liczba ta osiągnęła 8506, a w 2014 r. wynosiła 8295. Wzrost zawieranych umów o dożywocie jest widoczny nie tylko w odniesieniu do ogółu umów z badanego okresu czasowego, lecz także w zakresie nieruchomości stanowiących przedmiot umowy. W 2010 r. nieruchomości miejskie były przedmiotem umowy o dożywocie w przypadku 3438 umów, w 2013 r. nastąpił znaczący wzrost tej liczby, gdyż wynosiła ona 6445 umów, w 2014 r. zaś liczba ta utrzymała się na podobnym poziomie i wynosiła 6094 umów.

Oznacza to, że regulacja prawna wprowadzona przez ustawodawcę do k.c. znajduje zastosowanie w praktyce i z roku na rok obserwuje się wzrost liczby zawieranych umów o dożywocie, których przedmiotem są nie tylko nieruchomości wiejskie, lecz także miejskie. Dane statystyczne potwierdzają, że umowa o dożywocie może być zatem skutecznym rozwiązaniem w szczególności dla osób starszych, mieszkających również na terenach miejskich. Instytucja dożywocia, która została uregulowana w Polsce ponad 67 lat temu, początkowo w dekrecie prawo rzeczowe, następnie w k.z., a dalej w k.c., pozostaje nadal aktualna i atrakcyjna dla coraz większej liczby osób występujących następnie w roli dożywotników. W konsekwencji pozwala na wypełnianie postulatu ustawodawcy pełnienia funkcji alimentacyjnej zapewniającej godziwe warunki życia i egzystencji osobom bez względu na wiek i rodzaj nieruchomości objętej przedmiotem umowy. Zauważalny wzrost liczby zawieranych umów w latach 2010–2014 potwierdza, że może być ona także konkurencyjna w stosunku do nowej instytucji wprowadzonej do obrotu prawnego, a mianowicie odwróconego kredytu hipotecznego.

Dokonując porównania danych statystycznych z terenu wszystkich województw w Polsce, zwraca uwagę fakt, że na terenie województwa podlaskiego liczba umów

o dożywocie także ciągle wzrasta. W 2010 r. zawarto 243 umowy o dożywocie (125 dotyczyło nieruchomości rolnych, 118 zaś nieruchomości miejskich), w tym w Białymstoku odnotowano 145 umów, przy czym w 83 przypadkach przedmiotem umowy

była nieruchomość miejska. W 2011 r. liczba umów wynosiła 386 (230 dotyczyło nieruchomości rolnych, a 156 nieruchomości miejskich), w tym w Białymstoku zawarto 198

118

umów, z czego 104 dotyczyły nieruchomości miejskich. W 2012 r. odnotowano dalsze zainteresowanie umowami o dożywocie, gdyż na terenie województwa podlaskiego zawarto ich 295, w tym w Białymstoku liczba ta wynosiła 181, z czego 105 umów odnosiło się do nieruchomości miejskich. W 2013 r. liczba umów utrzymała się na podobnym poziomie jak rok wcześniej, gdyż na terenie województwa podlaskiego zawarto 298 umów, w tym w Białymstoku 182 umowy, z czego 96 odnosiło się do nieruchomości miejskich.

Liczba umów o dożywocie może ulec dalszemu zwiększeniu i wzbudzić zainteresowanie znacznej ilości osób w przypadku chociażby rozszerzenia katalogu przedmiotu umowy dożywocia o spółdzielcze własnościowe prawa do lokalu mieszkalnego, postulowanego w części rozprawy poświęconej tematyce przedmiotu umowy dożywocia. Należy zauważyć, że zgodnie z danymi statystycznymi GUS w miastach w 2011 r. występowało 8592,4 mln mieszkań, z czego aż 52,5% stanowiło własność osób fizycznych342. Dane te pokazują jak

szeroki potencjał przedmiotu umowy dożywocia występuje

w stosunkach miejskich. Natomiast analizowane badania statystyczne potwierdzają nie tylko aktualność występowania umów o dożywocie w obrocie prawnym, lecz także ukazują, że przedmiotem zawieranych umów są coraz częściej nieruchomości położone w miastach. Tym samym potwierdzają, że obecnie instytucja dożywocia nie jest utożsamiana wyłącznie z regulowaniem stosunków prawnych dotyczących nieruchomości wiejskich. Analiza danych statystycznych za lata 2010–2014 pozwala na stwierdzenie, że liczba umów o dożywocie z roku na rok wzrasta i to niezależnie od tego, czy dotyczy nieruchomości rolnych, czy też miejskich. W 2010 r. w skali całego kraju liczba umów o dożywocie wynosiła łącznie 5145, w tym 1707 odnosiło się do nieruchomości rolnych, w 2013 r. zaś liczba umów wynosiła 8506, w tym 2061 dotyczyło nieruchomości rolnych i na podobnym poziomie utrzymała się w 2014 r., gdyż liczba umów wynosiła wówczas 8296, w tym 2202 dotyczyło nieruchomości rolnych. Wynika z tego, że w latach 2010–2014 liczba umów wzrosła o blisko 3361, a wzrost w większości dotyczył umów zawieranych w stosunkach miejskich. Oznacza to, że osoby będące właścicielami nieruchomości położonych w miastach dostrzegają możliwość wykorzystania potencjału ekonomicznego zakumulowanego w posiadanych nieruchomościach do zapewnienia bądź poprawy swojej sytuacji życiowej i uzyskania bezpośredniego wsparcia ze strony osób najbliższych, uzyskując świadczenia, które pełnią funkcję alimentacyjną.

342 Mieszkania Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011, GUS, Warszawa 2013, s. 25, http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PBS_nsp2011_mieszkania.pdf, stan na dzień 16 maja 2016 r.

119

Dokonując przy tym oceny znaczenia umowy dożywocia i jej podstawowej funkcji w obrocie prawnym, nie można pomijać, że jej realizacja w większości przypadków wiąże się z przyjęciem dożywotnika jako domownika. Rodziny wielopokoleniowe występują na świecie dość powszechnie. Według internetowego dziennika American Family sytuacja ta będzie się z czasem nasilać, co spowoduje, że generacja pięćdziesięcio- i sześćdziesięciolatków w większym stopniu zaangażuje się w opiekę nad osiemdziesięcio- i dziewięćdziesięciolatkami. Powszechnymi czynnikami na świecie określającymi trend zwiększania się liczby pokoleń w rodzinie są: brak mieszkań, wysoki koszt mieszkania, wysokie koszty utrzymania, tendencje migracyjne czy też wzrost długości życia i zwiększona potrzeba opieki nad starszymi krewnymi³⁴³. Wspólne zamieszkiwanie w jednym gospodarstwie domowym dwóch lub większej liczby rodzin jest w dalszym ciągu, także w Polsce, zjawiskiem powszechnym. Mianowicie w 2002 r. 4,6% gospodarstw domowych składało się z dwu lub więcej rodzin, co wynikało z mieszkania młodych rodzin wspólnie z rodzicami³⁴⁴. Natomiast jak wskazują badania z 2011 r. sytuacja ta, mimo upływu blisko 10 lat, nie uległa drastycznej zmianie i obecna liczba samodzielnych gospodarstw wynosi ok. 75–78%, podczas gdy w 2002 r. wynosiła nieco ponad 76%³⁴⁵. Spowodowane jest to czynnikami ekonomicznymi utrudniającymi bądź uniemożliwiającymi nabycie własnego mieszkania. Utrzymujące się na niemalże niezmiennym poziomie warunki mieszkaniowe w połączeniu z konsekwencjami zmian społeczno-gospodarczych stanowią czynnik realnej możliwości wzrostu znaczenia umowy dożywocia w obrocie prawnym. Zwiększające się potrzeby osób starszych i samotnych, skorelowane z istniejącymi realiami mieszkaniowymi, powodują, że funkcja alimentacyjna może nabrać nowego znaczenia w stosunkach miejskich. Przy prawidłowym określeniu treści dożywocia dożywotnik, w stosunkach miejskich, posiadający z reguły własne środki utrzymania w postaci renty bądź emerytury, w zamian za przekazaną nieruchomość i wiążące się z tym wspólne zamieszkiwanie, które – jak pokazują badania statystyczne GUS – powszechnie występują w Polsce, otrzymuje niezbędną pomoc

343 T.S. Aniskevich, A. Jacewicz, Uczestnictwo dziadków w życiu rodzinnym – współczesna analiza zjawiska, „Zagadnienia Społeczne” 2014, nr 2, s. 56.

344 Warunki mieszkaniowe gospodarstw domowych i rodzin 2002, Warszawa 2003, s. 26, http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/warunki_mieszkaniowe_gospodarstw_domowych_i_rodzin_2002.pdf, stan na dzień 16 maja 2016 r. Wg GUS w 2002 r. istniało 586 tys. gospodarstw dwurodzinnych i 26 tys. trzy- i więcej rodzinnych.

345 GUS, Departament Badań Demograficznych i Rynku Pracy, Gospodarstwa domowe w 2011 r. – wyniki spisu

ludności 2011 r., s. 4.

http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/LU_Gospodarstwa_domowe_w_2011r_wyniki_NSP2011.pdf, stan na dzień 16 maja 2016 r.

120

w bieżącym utrzymaniu. Nabywca nieruchomości zaspokaja zaś własne potrzeby mieszkaniowe, a fakt, że dożywotnik dysponuje najczęściej własnymi środkami utrzymania, powoduje, że przyjęcie dożywotnika jako domownika nie musi łączyć się ze znacznym obciążeniem ekonomicznym jego budżetu domowego. W wyniku zawarcia umowy dożywocia obie strony stosunku obligacyjnego osiągają zatem wymierne korzyści. Nie można przy tym zapominać, że w praktyce w większości przypadków stosunek dożywocia jest kreowany między osobami połączonymi więzami rodzinnymi. Spełnianie świadczeń dożywotnich pozwala zatem na realizację, obok świadczeń gwarantowanych umową dożywocia, wypełniania obowiązku alimentacyjnego względem osób znajdujących się w potrzebie, np. rodziców bądź dziadków, który wcześniej czy później i tak obciążyłby