Funkcje regionalnej strategii innowacji w budowaniu zdolności innowacyj-

Podstawowym instrumentem budowania zdolności innowacyjnych regionu jest regionalna strategia innowacji. W Polsce narzędzie to jest relatywnie nowym instrumentem kształtowania procesów innowacji na poziomie regionu, a próby opracowania strategii innowacji w latach 2000–2007 podjęły wszystkie regiony. Proces budowy tych dokumentów stał się podstawą do szerokiej dyskusji na temat innowacyjności regionów i był istotnym impulsem do intensyfikacji działań w tym obszarze. W ramach tworzenia tych strategii przeprowadzono liczne analizy potencjału innowacyjnego regionów, dokonano identyfikacji stanu innowacyjności sfery nauki, przedsiębiorstw czy otoczenia instytucjonalnego. Podjęto próby znacznego uspołecznienia tego procesu oraz tworzenia regional-nego konsensusu sprzyjającego budowaniu relacji partnerstwa i współpracy w regionie.

Wysiłek analityczno-edukacyjny dokonany na rzecz budowania regional-nych strategii innowacji widoczny jest w postrzeganiu roli i funkcji tych dokumentów. Ogólnie strategie jako narzędzie budowania zdolności innowa-cyjnych regionów oceniane są pozytywnie. Ich przydatność postrzegana jest przede wszystkim przez pryzmat funkcji informacyjno-edukacyjnych. Jak wskazują respondenci, regionalne strategie innowacji pokazują moŜliwości i wyjaśniają potrzebę działań proinnowacyjnych, a zarazem są dobrym narzę-dziem informacyjnym i promującym potencjał regionalny (wykr. 16). Opra- cowanie tych instrumentów pozytywnie oceniane jest przede wszystkim przez pryzmat „miękkiego” oddziaływania i stymulowania proinnowacyjnych po-staw aktorów regionalnych.

Wykres 16. Funkcje regionalnych strategii innowacji (ocena w skali 0–5) Źr ó d ł o: oprac. własne na podstawie wyników badań ankietowych

Słabiej oceniane i eksponowane są funkcje efektywnościowe, tj. funkcja koordynująca, porządkująca i kontrolna. Strategia odgrywa mniej znaczącą rolę jako „twarde” narzędzie zarządzania innowacyjnością regionu. Jej znaczenie w porządkowaniu bieŜących decyzji i działań, w wydatkowaniu środków finan-sowych czy kontrolowaniu aktywności władz publicznych jest postrzegane jako drugorzędne. Potwierdza to dość powszechną opinię, Ŝe cele i kierunki polityki innowacyjnej określane poprzez regionalne strategie innowacji są słabo respek-towane i uwzględniane w bieŜącym zarządzaniu procesami innowacyjnymi w regionie⁵.

Analiza wyników badań – z punktu widzenia partycypacji responden- tów w budowaniu regionalnej strategii innowacji – jednoznacznie wskazuje, Ŝe uczestnictwo w tym procesie istotnie zmienia świadomość i postrzeganie poli-tyki innowacyjnej – jej roli, instrumentów, działań czy barier rozwoju procesów innowacji. Udział podmiotów w tworzeniu strategii pełnił więc istotne funkcje edukacyjno-informacyjne. Podmioty bezpośrednio uczestniczące w budowaniu strategii cechują się bardziej proinnowacyjną orientacją, bardziej eksponują istotność proinnowacyjnych działań w rozwoju regionu. Wyraźnie korzystniej oceniają takŜe znaczenie i funkcje strategii innowacji w zarządzaniu regionem, dostrzegając większą jej uŜyteczność w budowaniu zdolności innowacyjnych.

Badania potwierdzają, Ŝe proces budowania strategii innowacji stał się przyczyną waŜnej debaty regionalnej i milowym krokiem w budowaniu świa-domości innowacyjnej. Odegrał on istotną rolę w poprawie wiedzy i w zrozu-mieniu regionalnego wymiaru procesów innowacji oraz polityki innowacyjnej. Budowanie regionalnych strategii innowacji powszechnie postrzegane jest jako bezsprzeczny sukces polityki regionalnej. Nawet w tych województwach, gdzie strategie innowacji stały się „martwymi dokumentami” i nie są podstawą kształtowania polityki innowacyjnej, wysiłek włoŜony w ich przygotowanie okazał się waŜnym elementem budowania świadomości innowacyjnej regionów. Ocena funkcjonalności regionalnych strategii innowacji w ujęciu regional-nym jest znacznie zróŜnicowana (wykr. 17). Najkorzystniej wypada w woje-wództwach podkarpackim oraz śląskim, a najsłabiej strategia ta oceniona została w regionie łódzkim, gdzie we wszystkich kategoriach otrzymała najniŜszą notę. ZróŜnicowanie tej oceny jest pochodną kilku uwarunkowań. Po pierwsze, rzutuje na nią jakość samej strategii – jej konstrukcja, przejrzystość celów i zadań strategicznych czy czytelność rozwaŜań. Po drugie, istotne znaczenie dla oceny funkcjonalności strategii ma zrozumienie i akceptacja jej zapisów, będą-ca w duŜej mierze konsekwencją intensyfikacji procesu uspołecznienia i jakości

5

A. Nowakowska, Regionalna polityka innowacyjna – rola, uwarunkowania, instrumenty w świetle badań ankietowych, [w:] R. Brol, Gospodarka lokalna i regionalna w teorii i praktyce, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, nr 46, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2009, s. 89–90.

2

Wykres 17. Ocena funkcjonalności regionalnej strategii innowacji według regionów (ocena w skali 0–5)

konsultacji społecznych przeprowadzanych w trakcie jej tworzenia. Po trzecie, ocena regionalnej strategii innowacji dokonywana jest z reguły przez pryzmat jej uŜyteczności w operacjonalizacji polityki innowacyjnej.

Rozkład odpowiedzi na poszczególne pytania nie jest istotnie zróŜnicowa-ny, gdy bierzemy pod uwagę sektor funkcjonowania respondentów (publiczny lub publiczno-prywatny). Podmioty sektora publiczno-prywatnego wykazują bardziej proinnowacyjną orientację wobec polityki regionalnej (58% responden-tów eksponowało znaczenie proinnowacyjnych działań wobec 49% w sektorze publicznym). Równocześnie moŜna dostrzec brak istotnych róŜnic w postrzega-niu barier rozwoju zdolności innowacyjnych, znaczenia i funkcji strategii innowacji czy oceny istotności polityki innowacyjnej na tle innych polityk sektorowych. Zgodność występująca w odpowiedziach na większość zadawa-nych w ankiecie pytań wskazuje na duŜe podobieństwo percepcji polityki i procesów innowacji. Silna korelacja odpowiedzi tych dwóch grup responden-tów moŜe sugerować, Ŝe instytucje sektora publiczno-prywatnego upodabniają się w swej logice funkcjonowania do podmiotów sektora publicznego, tracąc zarazem odrębność roli i specyfikę działania. Potwierdza to dość częsty wnio-sek, Ŝe instytucje działające w sferze innowacyjności i transferu technologii są bliskie logice sektora typowo publicznego. Z powodu duŜej finansowej zaleŜno-ści od tego sektora i „bezpiecznego bytu” zapewnianego m. in. dzięki środkom z unduszy europejskich czy dotacji publicznych, przyjmują publiczny model działania, zatracając zarazem swoją pierwotną rolę i funkcję w kształtowaniu zdolności innowacyjnych regionów.

Badania ankietowe przeprowadzone w pięciu regionach pozwalają na iden-tyfikację postrzegania i orientacji regionalnej polityki innowacyjnej przez podmioty publiczne. Uzyskane wyniki pozwalają na wskazanie następujących wniosków:

1. Regionalna polityka innowacyjna pozostaje drugoplanowym obszarem interwencji władz regionalnych oraz ma przeciętną rangę i pozycję na tle innych polityk sektorowych (co wskazuje na konieczność odrzucenia hipotezy pierw-szej). Wzmacnianie innowacyjności regionów nie jest istotnie akcentowane w polityce regionalnej.

2. Widocznym zjawiskiem jest przenoszenie i „spychanie” odpowiedzialno-ści za politykę innowacyjną na poziom państwa. Władze regionalne mocno podkreślają i eksponują znaczenie działań władz rządowych w budowaniu zdol-ności innowacyjnych regionów, a jednocześnie brak tych działań uznają za podstawową barierę rozwoju innowacyjności regionów.

3. Dominuje tradycyjne postrzeganie regionalnej polityki innowacyjnej – eksponowane są tradycyjne narzędzia i obszary wsparcia, często nieadekwatne do wymogów współczesnej gospodarki.

4. Występuje propubliczna orientacja regionalnej polityki innowacyjnej. Zdaniem władz regionalnych działania i instrumenty powinny być adresowane

głównie do sektora publicznego. W konsekwencji marginalizowane jest znacze-nie sektora prywatnego i wzmacniaznacze-nie innowacyjności przedsiębiorstw.

5. Jedną z podstawowych barier budowania zdolności innowacyjnych regio-nów jest niski poziom edukacji i słaba świadomość proinnowacyjna podmiotów publicznych odpowiedzialnych za kształtowanie regionalnej polityki innowacyjnej (co potwierdza drugą hipotezę badawczą). Mocno eksponowana i podkreślana jest przy tym potrzeba edukacji proinnowacyjnej w sektorze publicznym.

6. Brak istotnych róŜnic w postrzeganiu procesów innowacyjnych przez podmioty sektora publicznego i sektora publiczno-prywatnego sugeruje zacie- ranie się róŜnic i utratę swoich pierwotnych funkcji przez sektor instytucji wspierania innowacyjności i transferu technologii.

7. Działalność i rola instytucji wspierania innowacyjności i transferu tech-nologii postrzegana i oceniana jest jako słaba przez podmioty polityki regional-nej. RównieŜ potrzeba wzmacniania działania tego typu instytucji nie znajduje większego uznania w środowisku regionalnym.

8. Bezpośrednia partycypacja w budowaniu strategii rozwoju istotnie zmie-nia zrozumienie i postrzeganie procesów innowacyjnych zachodzących w re-gionie. Proces tworzenia strategii innowacji spełnił istotne funkcje edukacyjno- -informacyjne i przyczynił się do zmiany wiedzy i świadomości innowacyjnej w regionach (co potwierdza trzecią hipotezę badawczą).

9. Występuje duŜe regionalne zróŜnicowanie świadomości proinnowacyjnej i postrzegania polityki innowacyjnej. MoŜna więc wnioskować, Ŝe polityka in-nowacyjna charakteryzuje się regionalnym zabarwieniem, co w długiej perspek-tywie czasowej moŜe prowadzić do zróŜnicowania procesów innowacyjnych w regionach.

10. Rola i znaczenie regionalnych strategii innowacji oceniane są pozytyw-nie, szczególnie korzystnie eksponowana jest funkcja edukacyjna i informacyjna strategii. Najsłabiej oceniana jest funkcja koordynacyjna strategii innowacji – jedna z najwaŜniejszych i podstawowych funkcji tego instrumentu.

Proces kreowania regionalnej polityki innowacyjnej w Polsce jest w duŜej mierze wymuszony przez zewnętrzne uwarunkowania (m. in. przez dostępność środków z funduszy europejskich). W mniejszym stopniu jest on wynikiem oddolnej potrzeby i reorientacji polityki regionalnej na problemy związane z innowacyjnością gospodarki. Polska regionalna polityka innowacyjna wydaje się pozostawać wciąŜ w fazie początkowej. Brak wiedzy i doświadczeń w tym zakresie, niska świadomość proinnowacyjna władz publicznych, tradycyjne i konserwatywne podejście do budowania zdolności innowacyjnych regionów, słabo rozwinięta infrastruktura instytucjonalna są ogromnym problemem i wyz-waniem w kształtowaniu regionalnych systemów innowacji. Polityka ta wymaga wzmocnienia i głębokiej reorganizacji, by umoŜliwić wykorzystanie szans, jakie niesie Strategia Europa 2020 oraz środki finansowe przeznaczone na wzmac-nianie innowacyjności gospodarki w nowym okresie programowania Unii Europejskiej.