Istota i mechanizmy funkcjonowania regionalnych systemów innowacji

Rosnące znaczenie regionalnego kontekstu procesów innowacyjnych uwi-dacznia się w wielości koncepcji i teoretycznych ujęć tego problemu. Rolę pierwszoplanową zarówno wśród teoretyków, jak i praktyków odgrywa koncep-cja regionalnego systemu innowacji. Ogólnie rzecz ujmując, regionalny system innowacji to zbiór róŜnorodnych podmiotów wpływających na procesy innowa-cji oraz powiązań i relainnowa-cji zachodzących między nimi. Jest to system podmio-tów, interakcji i zdarzeń, które w wyniku synergii powstają w konkretnym terytorium i prowadzą do zwiększenia zdolności tworzenia, absorpcji i dyfuzji innowacji. Regionalny system innowacji to układ interakcji zachodzących między sferą nauki, sektorem B + R, podmiotami gospodarczymi, systemem edukacji, finansów i władz publicznych, sprzyjający procesom adaptacji i zbio-rowego uczenia się. Podstawą jego działania jest istnienie powiązań sieciowych oraz środowiska innowacji⁶⁸. Koncepcja regionalnego systemu innowacji bazuje na ekonomii wiedzy oraz nowej koncepcji innowacji jako rezultatu – produktu współdziałania społecznego i terytorialnego, stymulowanego nie tylko poprzez zasoby zakotwiczone lokalnie, ale takŜe podlegający ewolucji kontekst społecz-ny i kulturalspołecz-ny⁶⁹.

68

A. Nowakowska, Regionalny system innowacji, [w:] K. B. Matusiak (red.), Innowacje i transfer technologii. Słownik pojęć, Wyd. Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, War-szawa 2008, s. 302–303. Zob. teŜ: T. Markowski, Regionalne systemy innowacji w aspekcie Strategii Rozwoju Regionalnego Polski 2000–2005, [w:] J. Szlachta (red.), Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego, „Biuletyn KPZK PAN” 2000, z. 191, s. 321–323; E. Stawasz, Uwarunko-wania i przesłanki wspierania innowacji i przedsiębiorczości, [w:] K. B. Matusiak, E. Stawasz (red.), Przedsiębiorczość i transfer technologii. Polska perspektywa, Łódź 1998, s. 28–33.

69

D. Doloreux, S. Dione, Evolution d’un systeme local d’innovation en region rural, Collec-tion Cahiers du GRIDEQ, Universite du Quebec, Quebec 2007, s. 11.

Na regionalny system innowacji składają się komplementarne i współzaleŜ-ne podsystemy złoŜowspółzaleŜ-ne z grup aktorów regionalnych, do których zaliczamy:

– podmioty gospodarcze (podsystem produkcyjno-usługowy) uczestniczące w procesie tworzenia innowacji, transferze technologii, wdroŜeniu i komercjali-zacji nowych rozwiązań;

– instytucje nauki i sektor B + R (podsystem edukacyjno-naukowo-badaw-czy), w skład którego wchodzą róŜnego rodzaju podmioty badawczo-rozwo-jowe, jednostki szkolnictwa wyŜszego i inne instytucje nauki działające w sferze innowacji i transferu technologii;

– instytucje wspierania innowacyjności i transferu technologii (podsystem infrastrukturalny), tworzone przez podmioty wspomagające przebieg procesów innowacyjnych, m. in. takie jak parki naukowo-technologiczne, inkubatory innowacyjne, centra transferu technologii;

– władze publiczne (lokalne i regionalne) stanowiące ogniwo spinające i po-budzające działanie poszczególnych podsystemów poprzez efektywną politykę innowacyjną określaną w ramach regionalnej strategii innowacji⁷⁰.

Fundamentem działania regionalnych systemów innowacji jest środowisko społeczno-kulturowo-instytucjonalne. Wspólne działanie aktorów w systemie nacechowane jest instytucjami – normami, wartościami, procedurami, zachowa-niami – specyficznymi dla danego terytorium. Uwarunkowania społeczno-kul-turowe, specyficzne dla danego regionu cechy kulspołeczno-kul-turowe, systemy wartości, formy i kanały komunikacji, poziom zaufania – układ specyficznych sposobów zachowań oraz niepowtarzalnych cech kulturowych i strukturalnych danego regionu stanowią „serce” regionalnego systemu innowacji.

Regionalny system innowacji jest kompleksowym, terytorialnym i syste-mowym spojrzeniem na problem innowacyjności gospodarki. Jego funkcjono-wanie sprzyja redukcji ryzyka innowacyjnego dla podmiotów gospodarczych, ułatwia absorpcję róŜnego rodzaju wiedzy, daje moŜliwość interaktywnego uczenia się i wymiany doświadczeń. Jest podstawą budowania konkurencyjności regionu, umoŜliwiając adaptację regionalnych gospodarek do wymogów procesu globalizacji⁷¹. T. Markowski podkreśla, Ŝe stworzenie w regionalnym systemie innowacji współzaleŜności i powiązań poziomych buduje korzystny układ, tworzący nową jakość w sensie organizacyjno-przestrzennym. To nowa mega-struktura sprzyja innowacjom oraz zwiększa potencjał ekonomiczny regionu i jego przewagę konkurencyjną. Wytworzenie się w pełni dojrzałego regionalne-go systemu innowacji jest zatem podstawą budowania nowej endogenicznej i społeczno-ekonomicznej podstawy rozwoju regionu⁷².

70

Zob. A. Nowakowska, Regionalny system…, s. 302.

71

A. Nowakowska, Regionalne i narodowe systemy innowacji – istota, modele, dylematy, [w:] A. Nowakowska (red.), Budowanie zdolności innowacyjnych regionów, Wyd. Biblioteka, Łódź 2009, s. 94–95.

72

T. Markowski, Teoretyczne podstawy rozwoju lokalnego i regionalnego, [w:] Z. Strzelecki (red.), Gospodarka regionalna i lokalna, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 22–23.

7

1

Rys. 7. Regionalny system innowacji według Ph. Cooke’a

Źr ó d ł o: Ph. Cooke, Regional Innovation Systems: General Findings and Some New Evidence from Biotechnology Clusters, ,,Journal of Technology Transfer” 2002, No 27, za: W. M. Gaczek, Gospodarka oparta na wiedzy w regionach europejskich, t. 117,

Istotę regionalnego systemu innowacji stanowią następujące mechanizmy i procesy:

1. Interaktywny i kolektywny charakter procesów innowacji – szeroko in-terpretowane procesy innowacji oraz procesy uczenia są wynikiem interakcji zachodzących między róŜnymi aktorami środowiska, a takŜe interakcji zacho-dzących między systemem a jego dalszym i bliŜszym otoczeniem.

2. Pozaekonomiczny charakter procesów innowacji – procesy innowacji w duŜej mierze są procesami społecznymi.

3. Bliskość geograficzna podmiotów tworzących system, umoŜliwiająca bezpośrednie kontakty, wymianę wiedzy, doświadczeń oraz zaistnienie proce-sów interaktywnego uczenia się⁷³.

4. Istotność instytucji rozumianych jako układ zasad, wartości i „reguł gry”, wytworzonych i przynaleŜnych do konkretnego środowiska – terytorium.

5. Otwartość systemu i jego zaleŜność od procesów zachodzących w jego otoczeniu – regionalny system innowacji zachowuje silne relacje z inny- mi systemami innowacji, zarówno branŜowymi, jak i regionalnymi czy narodo-wymi⁷⁴.

6. Ewolucyjny charakter procesów innowacji – regionalny system innowacji nie jest sztywną strukturą, jest raczej elastycznym układem podmiotów i pro-cesów silnie zdeterminowanych i przywiązanych do „ścieŜki rozwoju” danej przestrzeni.

W większości opracowań regionalny system innowacji jest jednak postrze-gany i interpretowany jako system koncepcyjny – struktura analityczno- -metodologiczna umoŜliwiająca zrozumienie zjawiska innowacyjności w regio-nalnym kontekście. Liczni autorzy podkreślają brak jednoznacznej definicji re-gionalnego systemu innowacji, gdzie podstawowym problemem jest dowolność skali przestrzennej, przyjętej w analizach oraz swoboda w interpretacji pojęcia „region”⁷⁵. Często takŜe system innowacji utoŜsamiany jest z systemami wiedzy, co prowadzi do istotnego uproszczenia analizy tych zjawisk⁷⁶.