Sum żyje w głębokich wodach z dnem mulistem i jest rybą nader dra-! pieżną, gdyż ofiarą jego żarłoczności padają nietylko ryby, ale kaczęta, gą-

sięta i t. p., a nie pogardza też padliną.

T y lk o młodych sumów mięso jest smaczne.

K a r p (fig. 108.) ma ciało podłużne, a grzbiet wypukły, pokryty jest wielkiemi, gładkiemi łuskami, barwa boków jest stalowo miedziana, a brzuch białawy.

4/

^RYBY.

W argi mięsiste opatrzone są 4 wisiorkami. Paszcza bezzębna, a nato-liast w głębi gardła ma 3 szeregi ząbków.

Płetwy członkopromienne, tylko pierwszy promień płetwy grzbietowej podogonowej jest kolcem , na tyinej krawędzi nasiekanym.

Karp jest rybą otwartopęcherzową, ponieważ pęcherz pławny ma przewód, do gardła pro- 1 wadzący. Karp jest osiadłą rybą w ód słodkich, zwłaszcza sto­ ją cy ch lub wolno płyną­ cych i muli- stych. Pocho dzi ze wseho-

:

du, alei, <*iv> rozpo­ wszechniono

Sum, (Silurus glanis, der Weis).

go w Europie, a w ostatnich latach przesie­ dlono do A m e­ ryki. Cho­ wają go od w ieków w sta- znaczne korzyści hodow- dziko także w jeziorach :h, ja k b y tuczne zwierzę domowe i przynosi on

i, umiejącym racyonalnie gospodarować. Ż yje lekach.

Ż yw i się głównie wodnemi zwierzętami, których także na dnie poszukuje. ;ie ma twardsze niż okuń i dochodzi wysokiego wieku. Samca nazywają

mleczakiem, a samicę ikrza- kiem. Na zimę udają się kar­ pie w głębinę i odbywają ro ­ dzaj spoczyn­ ku zimowego, nie przyjmując

Fig. 108. Karp, (Cyprinus carpio, der Karpfen).

pokarm u. ^ K araś (fig. 109.) 30 cm dłu­ gi, różni się od karpia brakiem wąsów, żyje w stojących wo­ dach. Złotą rybk ę (Caras- sius auratus, der Goldfisch) bin i Japonii trzymają w akwaryacb. Lin (fig. 110.) jest pokryty drobniutką ą i jest barwy śniado oliwkowej; poławiany bywa dla smacznego mięsa.

Karp, lin i inne gatunki powyżej opisane odznaczają się tem, że mają czę bezzębną, natomiast zęby w głębi gardła. Stanowią z swymi licznymi

KOSTNOSZKIELETOWE.

pobratymcami przeważną część wszystkich ryb słodkowodnych Europy, Azvi i i nocnej Ameryki a razem wzięte stanowią pokrewieństwo: Karpiowate. " *

i i • ^ ^ ‘ ^ ^ ■) gizbiet zwykle ciemno oliw kow y w czai b o k l, z° W e 1 Jak sPód z Połyskiem mosiężnym, nrzvtem ozdobią szeregami cętek czerwo­

nych o modrej obwódce. W paszczy ma liczne sze­ regi ząbków, co go ja k o ry­ bę drapieżną znamionuje. Odznacza się płetewką \ bez promieni (płetewką tłuszczowa), osadzoną poza płetwą grzbietową.

Pstrąg żyje stale w zimnych i rwących wo­ dach górskich Europy. U nas pospolity wzdłuż całego podgórza karpa­

ckiego. ---, • .

o---Ż yw i się owadami nad wodą latającymi, które, wyskakując z wody, chwyt, paszcza; pożera też gąsienice i poczwarki wodne, żyjące obficie w górskie wodach, chwyta rybki, nawet większy zjada mniejszego.

Pływ a rączo i zwinnie w rw ących górskich rzekach i potrafi nawę małe w odo- _

Fig. 109. Karaś, (Carassius yulgaris, die Karausche).

spady zręcz- , nymi rzutami przeskakiwać.

Mięso je g o - delikatne, pra­

wie bez ości,

\

przeto należy [ on do ryb w y ­ soko cenio­ nych. Daleko więk­ szy od pstrąga, bo dochodzący metra długości, jS* Siosoś (fig. <1 12

r ) f

jest to | ryba morska, wędrowna, tem szczególna, że wchodzi na tar­ ło do rzek, usi­ łując dotrzeć do źródłowisk wód górskich. Za­ pory po drodze napotkane n. p

Fig. 110. Lin, (Tinca yulgaris, die Schleihe).

LI

- * tamy> siklawy przeskakuje (fig. 113.). W miarę odbytego t; wracają łososie do morza. W ylęgłe z ikry łososięta pozostają w rodzinnej woc przeszło rok, dochodzą tu około 30

cm

długości, a dojrzałe udają się do moi wyrastają tam, a dojrzawszy, wstępują na tarło do rzeki. Mięso łososia należy [Przysmaków.

76 ^EYBY.

S z c z u p a k (fig- 114.) dochodzi 2

m długości i ma ciało podłużne, wał­

kow ate.. Z w yk le byw a oliwkowo brunatny, a na brzuchu białawy.

— Głowa szeroka, z pyskiem na kształt dzioba kaczego wycią­ gniętym ; szczę­ ka górna

krót-l krót-l krót-l . Pstrąg, (Sakrót-lmo fario, die Forekrót-lkrót-le).

sza od dolnej. Krótka płe­ twa grzbieto­ wa jest osa­ dzona nad pod- ogonową. Szczupak ży­ je u nas i gdzie­ indziej w słod­ k ich wodach, płynących i

ł

stojących i jest

Fig. 112. Łosoś, (Salmo salar, der Łachs).

. Łosoś przeskakujący siklawę

w nich głównym drapieżcą. Żadne zwierzę wo­ dne nie jest przed nim bezpieczne. Pożera płazy, ryby, ikrę, nawet jeden drugiego; pochwytuje ptactwo wodne. Jeden wielki szczupak w rybniku dziesiątkuje ryby, a kilka ich opustosza wodę ze ż y c ia / Dla tego osadzają go w osobnych rytmi­ kach i dają mu na pokarm podlejsze gatunki ryb.. Ż y je długo, ma słuch doskonały, w ruchach swych jest szybki i silny. Mięso je g o cenione.

Ś l e d ź (fig. 115.) ma ciało mocno ściśnione, barwy szarej, a spodem srebrnawo białej. Łuska jego gładka, łatwo odpada.

Płetwa ogonowa mocno wycięta.

Śledź jest morską rybą wędrowną. Ż y je gromadnie w głębinach mórz północno europej^ skich. Ż yw i się głównie skorupiakami, sam zaś służy za pokarm ludziom i różnym morskim zwie­ rzętom. Na wiosnę i w jesieni opuszcza głębiny i ciągnie ku wybrzeżom, oraz mieliznom mor­ skim północno europejskim, a to w stadach nie­ przeliczonych i okiem nieprzejrzanych, które

KOSTNOSZ KIELETO WE. — rozległy obszar morza mącą. W tedyto poła­ wiają go ry­ bacy w nad­ zwyczajnej mnogości. Po złożeniu ikry śledzie niewy- iowione znika­ ją znowu, po­ wracając w swe głębiny. Anglia, Fraileya, Ho- andya, Niem- *.y, Szwecya i Norwegia w y ­ prawiają na śledzia coro­ cznie mnóstwo statków, ja k la foki i na wale, a połów

śledzia, przy- Fig. 114. Szczupak, (szczuka, Esox lucius, der Hecht). ządzenie go

rozesłanie zatrudnia kilkadziesiąt tysięcy ludzi. Śledzie można spożyw albo wędzone. Solenie odbywa się tym sposobem, wieże, nasolone

wyjmują ze śledzi wnętrzności, ołuczą tak sprawione ryby w m or­ skiej wodzie, układają w beczki, orzesypując każdą warstwę solą. Sztukę solenia śledzia nauczył pierwszy W ilhelm Beukelen z Bierf- tiet we Flandryi ( f 1397). Sprze­ dają także śledzie wędzone i ma­ rynowane.

Ważnym przedmiotem handlu jest Sardynka, (Clupea sardina, die Sardine) rozsyłana w blaszankach z oliwą, Sardela, (Engraulis encrasi- cholus, die Sardelle) solona jak śledź i Szprotka, (Clupea sprattus,

-otte) głównie wędzona, po sklepach podawana. Są on wraz z nim do pokrewieństwa: Śledziowate.

Fig. 115. Siedź. (Clupea harengus, der Hi o ślgdzia p Skc wązki \' Długa } . d o p ł e t w e . A p o d e s . O h n f l o s s e r . K a h l b i t u c l

vz (fig. 116.) ma ciało wężowate, barwy oliwkowej, spodem

•jia, pokrytą drobniutką, głęboko tkwiącą łuską,

górna krótsza od dolnej, ja k u szczupaka; szpary siu

t rybą niedopłetwą, ponieważ brak mu płetw brzus ietowa i podogonowa są złączone z płetwą ogonową.

-RYBY.

W ęgorz wodach słodkich całej Europy z wyjątkiem w od czarno­ morskich, chociaż ostatnimi czasy i tam przesiedlony został.

Lubi w odę głęboką, spokojną, z mułem, robi sobie w nim nory, siedzi w nich przez dzień z wysta­ wioną głową, nocą zaś że­ ruje. Ż yw i się wodnemi zwie­ rzętami, także ikrą. Na tarło cią ­ gnie do morza. W ylężone w morzu wę- gorzęta, będąc zaledwie 7 do 1 0 cm długie, wstępują na wiosnę nie­ przeliczonymi tłumami w sze­ regach waż­ kich w ujścia rzek. T u sam ­ ce oddzielają się i zostają, samice zaś ciągną dalej w rzece pod wodę i rozpraszają się w je j dopływach. W szystkie więc węgorze w rzekach są to same samice, które tu wzrastają, a dojrzawszy, wędrują w burzliwych nocach do morza na tarło.

78

Fig. 116. Węgorz, (Anguilla vulgaris, der Aal).

B ) Z a m k n iętop ęch erzow e. P h ysoclisti. A n a ca n th in en .

Miętus (Lota fluvfatilis, die Aalrutte) odznacza się tem, że ma płetwy brzuszne umieszczone pod gardłem przed piersiowemi (ryba gardłopłetwa). Pęcherz pławny ma zamknięty. Bywa poławiany dla mięsa i tłuszczu z wątroby.

Ciekawe ryby spokrewnione z miętusem są morskie Płastugi. Są one całkiem liesymetryczne, mają ciało płaskie, grzbiet ze strony prawej, a brzuch z lewej, oraz warz tak wykręconą, że oczy leżą po stronie grzbietnej, ciemniej zabarwionej, miżeli brzuszna, która jest biaława.

Tak więc mają one postać przystosowaną do swego sposobu życia, najcz.oiiej iowiem leżą na stronie brzusznej wgrzebane w mule i czyhają na zdobycz, a larwa rzbietu stosuje się mniej więcej do barwy dna morskiego. Poławiają Js licznie

sprzedają wędzone.

-Sum, karp, karaś, lin i inne gatunki posiadają promienie płetwo we giętkie członkowane, przeto należą do działu ry b : Członkopromienne.

Oknń, miętus, karp, węgorz i ich pobratymce (fig. 104— 116.) są dwunozdre, cykle łuską pokryte, mają skrzela wolne, grzebykowate, wieczkiem przysłonięte, tiAio+ egami udzielnemi. Należą do rzędu: K o s tn o s z k ie le to w e .

KOSTOŁUSKIE. SPODOUSTE. ⁷⁹

Rząd. Kostołuskie. Ganoidei. Schmelzschupper.

T p d n t r Cfio- 117.') ma ciało wrzecionowate, do 6 m długie, śniade, spodem łb rn a w o połyskowne.' Głowa pokryta plaskiem! p j ^ a w C h mia-C i tarczami^kostaemi, u stw ion em i s a ^ c h

W ic ie 1 gizbietnym, dwom czynią skórę w dotknięciu chropawą. " ^ “ 1^ poprzeczna, umieszczona n spodn

Fig. 117. Jesiotr, (Acipenser sturio, der Stor).

Łyska, jest miękkiemi wargami otoczona i bezzębna, przed m g wiszą w popi sok

I4 g“ “ ? w ? g S b i e t o w . nad podogonow ,, a ta jest nieró.noptatow a, ma I bowiem górny płat większy od dolnego.

' S S y ^ M S n a i właściwą m ó r z , B . ^ k i e m , . ż ^ s i e L a łe m roślinnym i riślinami.

Na

wiosnę wstępuje celem odbyeta Hrta do k . i Wisłą dochodzi nieraz pod K raków a ^ t o ^ Ł w e j ' donłvwów teiże. Na podwodnych skałach składa do k m a mi , I ikry^i wracaJ do morza, dokąd też zaraz zdążają w 5 dni wyięgłe młode. 1 Mięso jego świeże, marynowane, wędzone luh suszone, uzyw J

pokarną*z^niedojrzałej Ikry L b ia kawior, a z N j - g K Ą W morzu Czarnem i kaspijskiem żyje W >'z > j naiwiecei we Wołdze, dochodzący długości 6 - 8 poławiany często ruthenus, der

W Dniestrze zas łowią często Sterleta czyli tz e c z u g t i,

Sterlet), dochodzącą najwięcej 1

m

długości. , ka okrV-Jesiotr i pokrewne zgadzają się ze sobą co * ° P0^ " ’ ebykowatego wiećzkieL cia tarczami kościanemi zamiast łuską, wo nego .. przysłonionego, chrząstkowego szkieletu. Isalezą do izędu. Kos

Rząd. Spodouste. Selachii. Knorpelfische.

Ż a r ł a c z l u d o j a. 1 ( * * . 118.) ma d a ło ™ ? “ W^ f lic9z” t “ ?n e wierzchem ciemno modre, sspodem biała

ziarenka: jest ona przeto szorstka. nmleszczona uzbro-P y sk wydłużony,

gęba

poprzeczna » spodn pyska

i jona potężnymi, trójkątnymi zębami, ^ w i o n y m l r, S P ^ b o k a c h a . I się one podnosić i spuszczać i tworzą straszną bron z

płetw , ogonowa nierównopłatowa. Pęcherza ( pławnego brak. Szkielet chr ząstkowy.

8 0 ^RYBY.

Żarłacz jest morskim drapieżcą. Pływa zwinnie i wytrwale. P0£ zwierzęta morskie i jest ich postrachem. Słusznie też boją się go majtko i nurkowie, mający do czynienia we wodzie, boć ten potwór żarłoczny, j; z największych ryb, rzuca się także na człowieka i pożera go. Napotkaw okręt,^towarzyszy mu, ja k delfiny, mewy, rotman (fig. 118.), aby pożreć!

Fig. 118. Żarłacz ludojad, (rekin, Carcharias glaueus, der gemeine Hai). Nad nim na lew Pila (Pristia antiąuórum, der Sagehai). Pod nim na prawo Przynawek rotman (Naucrata

ductor, der Lotsenfisch), towarzyszący okrętom.

co spadnie do wody, podobnie ja k na ladzie towarzyszą karawanom prze: pustynię sępy, szakale i hyeny. Łow ią go z okrętu na ponętę zasadzoną ni hak. Skóra je g o daje szagryn.

Pokrewnymi rekinowi gatunkami są : K usza młot (Zygaóna rnalleus, de Hammerhai, ob. ryc. korala, str. 128) z głową kształtu młota; P iła (fig. 118. Drętwik oczk ow a n y (Torpódo ocellata, der Zitterrochen), postaci dziwacznej z pe wodu płetw piersiowych poziomo zgłową zrosłych, opatrzony przyrządem elektrycznym

Mają one szkielet chrząstkowy, skrzela w osobnych torbach skrzelowych, płetw parzyste bez promieni, usta spodnie ze szczękami. Należą do rzędu: S p od ou stc

R ząd. Smoczkouste. C yclóstom i. Saugm auler.

Fig. 119. Minóg, (Petromyzon Planeri, das kleine Neunauge).

A.

M i n ó g (fig. 119.) jest z po­ staci podobny do węża, wierzchem ; oliwkowy, a spodem srebrzysta V biały. Skóra je g o naga i oślizła.’ i Nozdrze jedn o ślepe. Gęba skośno ścięta, okolona wargą mię­ sistą, służy ja k o smoczek do przy­ ssania się.

W ewnątrz g ęb y tępe ząbki rogow e. Po bokach za głową jest 7 paii" otworów skrzelowych.

.Płetw parzystych brak, płetw grzbietow ych dwie, druga łączy się z ogoiiow ą. Szkielet chrząstkowy.

M in óg żyje w Europie, w stru­ mieni ach i rzekach. U nąs ok o­ lica m i nierzadki w całym kraju. Lubi ■ wodę czystą, zachodzi na by-

'-T-r

SMOCZKOUSTE.

81

f ■ rirzYsysa się do kamieni. Jako pasożyt żywi się krwią ryb, 6

V

a

1

smoczkowata gęba przyczepia i skórę ząbkami przegryza

ktM TdY minóg, ślepicą lu b gadziną ślepą zwany, żyje w mule przez kilka I t o odbędzie przemianę i z larwy stanie się minogiem doskonałym. Nasz

f M i i o t m orski (Petromyzon marinus, die Lamprete) żyje w morzu Bałtyckiem pólnoenem

Znamiona wspólne okunia, • ■ • ■ minoga (fig. 104 m ) .

- S

s, r r

S

S . ^ r r „ ~ »«ele, k - ,y ..fi

leżą do gromady: R y b y .

minoga (fig. 1— 119.).

Znnloffii*.-Typ. Człoilkonogie. Arthrópoda. Gliederfussler.

Gromada. Owady. Insecta. Hexapoda. Insecten.

Rząd. Chrząszcze. Coleóptera. Kafer.

a) Pięcioczłonkowe. Pentamera. Ftinfgliedrige.

' C h r a b ą s z c z m a j o w y (fig. 120.) ma ciało 21j2 cm długie, wypukł

złożone z głowy, opatrzonej oczami, parą rożków i narzędziami pyszczkowem z tułowiu opatrzonego 2 parami skrzydeł i 3 parami nóg i z odwłoku be: nogiego.

Jest barwy czarnej, siwo omszony, tylko skrzydła pierwszej pary, rożk pyszczek, nogi i na dół zgięty koniec odwłoku (kuper) są kasztanowate po bokach odwłoku plamki tró kątne, kredowo białe.

Skóra chrabąszcza jest grab i twarda, złożona z substancyi rogo watej, zwanej ęhityną i stanowi dl niego szkielet skórny, okrywając wewnętrzne części.

Głowa mała, oczy siatkowan t. j. złożone z mnóstwa poje dynczych oczek. R ożki 10-człon- kowe, ostatnich 6 do 7 członków mają kształt listków i tworzą roz kładalny wachlarzyk. Narzędzia pyszczkowe do gryzienia zdatne. Tem i są: warga górna, pod nią para szczęk górnych, para szczęk dolnych i warga dolna. Obie szczęki górne (źuwaczki) są silne, hakowato zgięte, poruszają się ku sobie poziomo i służą do rozgryzania pokarmu. Szczęki dolne (żuchwy) są wątłe i mają przysadki, zwane głaszczkami, któremi także warga dolna jest opatrzona.

Tułów składa się z 3 obrączek, zwanych przed-, śród- i zatułowiem. Górne części tych obrączek noszą nazwę przed-, śród- i zaplecza, a dolne przed-, śród- i zapiersia. Przedplecze jest ruchome, kształtu obszernej tarczy. Na śród- i zapleczu są umieszczone skrzydła. T e są niejednakowe, bo górne rogowate służą do osłony miękkiego grzbietu odwłoku (p o k ry w y ); dolne błoniaste służą do lotu.

Nogi członkowane w liczbie 3 par, uczepione do przed-, śród- i za­ piersia, składają się z biodra, nadudka, udka, piszczela i stopy, ta jest 5 człon- kowa, zakończona 2 pazurkami. Odwłok złożony z 7 w idocznych obrączek, zakończony jest wyrostkiem w dół zgiętym, zwanym kuprem.

Fig. 120. (d) Chrabąszcz majowy, (Melolóntha vul- garis, der Maikafer), (a) jaja, (b) pędrak dorosły, (c) poczwarka, (e) rożek samicy, (f) rożek samca.

CHRZĄSZCZE. _{8 3} Chrabąszcz pojawia się u nas i gdzieindziej w drugiej połowie kwietnia S j pierwszej maja, kiedy najwięcej drzew się rozwija i liściem okrywa. Po kilku ^tygodniach niknie zupełnie. Żyw i się liśćmi drzew. Przez dzień spoczywa

# cieniu pod liściem uczepiony pazurkami, a dopiero wieczorem, gd y powietrze

5 pchłodzi się, jest w ruchu, oblatuje tłumnie drzewa, albo też przelatuje w dalsze okolice. L eci ociężale, powolnie i jednostajnie, przyczem brzęczy wskutek 1 jzybkiego drgania skrzydłami.

Lęgnie się obficie każdego czwartego roku (lata chrabąszczowe) i staje i ję wtedy plagą, gd y mu pogoda sprzyja. Z upływem krótkiego czasu latania

I

Fig. 121. Jelonek rogacz, (Lueanus cervus, der Hirschkafer) (a) samiec, (b) samica, (c) gąsienicą, i (d) poczwarka.

samiec ginie, a samica zakopuje się w pulchną ziemię, urabia tam kotlinkę i składa w niej do 30 ja j, poczem także ginie.

Po 4 do 6 tygodniach lęgnie się z jaja gąsienica, zwana pędrakiem, mająca głowę chitynową z szczękami, kadłub miękki, łukowato zgięty, barwy żółtawo białej, a na obrączkach piersiowych 3 pary nóg członkowanych. Pędraki żyją i żerują przez 3 lata pod ziemią, leniąc się kilkakrotnie, podjadają k o ­ rzenie roślin i wzrastają zwolna. Dorosły pędrak zaprzestaje jeść, idzie głębiej w ziemię i zamienia się w odmienną istotę, zwaną poezwarką, która nie przyj­ muje pokarmu i nie porusza się wcale. Z tej po kilkutygodniowym spoczynku lęgnie się chrabąszcz. Rozwój taki nazywamy przeobrażeniem zupełnem. W y - lęgły chrabąszcz jest z początku białawy i miękki, później zaś staje się zwolna twardym i barwnym ; wydobyw a on ąię pomału z głębi ziemi coraz bliżej pod je j powierzchnię, wreszcie wydostaje się na ja w na wiosnę, gd y w rozwija­

jących się drzewach ma już stół dla siebie obficie zastawiony. Jest owadem

8 4 ^OWADY.

Fig. 122. Pługa yrek grze­ biący, (Aphódius fossor, der Dungkafer) i gąsienicą.

?

w ielce szkodliwym, albowiem w stanie skrzydlatym objada drzewa owocowe i leśne z liści, a w stanie gasieniczym gryzie korzenie w szelakicbroślin, czeitf niszczy łąki, niwy, sady i szkółki drzew, lasy i zagajenia leśne.Jk,

/ Podobnemi do chrabąszcza są W a łk a rz lipczyk (Polyphylla fullo, der Walker), Gliniak czerwczyk (Rhizotrógus solstitialis, der Junikafer), Natan kłosiec (Anisóplia frnticola) i K rzy ż o w ie c (Anisóplia cru„ cifera), dalej K ru szczy ca (Cetónia aurata, der Kosen- kafer) i inne.

Jednym z najokazalszych naszych chrząszczówt żyjący w dąbrowach jest Jelonek rog acz (fig. 121.)1 którego samiec ma szczęki górne kształtu rogów jele-J nich. Samica, mająca szczęki górne małe, składaj jaja w próchniejące pnie dębowe, gdzie gąsienica, żywiąca się próchnem, do kilku lat żyje, nim sifcj w doskonałego chrząszcza przeobrazi. •

•Ś Pożytecznymi przez sprzątanie nieczystości zwie­ rzęcych są Plngaw ek grzebacz (fig. 122.), Krowieft- czak m iesięcznik (Copris lunaris, der Mondhornkafer)(j Zuk gnojak (Geotrupes stercorarius, der Mistkafer);

R ohatyniec garbarz (Oryctes nasicórnis, der Nasliornkafer) jest wachlarzorożny, jak poprzednie

e. > * a:

1

Fig. 123. Biegacz wręga- ty, (Carabus “ canćellatus, der kupferrothe Lauikafer)

i gąsienica.

gatunki, a samiec opatrzony rogiem na czole. ^Biegacz w ręgaty (fig. 123.) jest z wierzchu miedziany, spodem lśniąco czarny. Rożki ma 1 1-człon- kowe, szczecinowate. Pokrywy posiadają po 2 wręS i szereg guzków podłużnych. Tylnych skrzydeł brał

latać wiec nie może, Zdybać go można po j polach i ogrodach, żeruj* nocą; tępiąc ślimaki, g| sienice, staje się pożi

Fig. 124. Pływak żółtobrzeżek, (Dytiscus marginalia, der Gelbrand) i jego gąsienica.

tecznym.

Pokrewne jemu są Ble-

j

ga cz skórzasty (C.coriJ cens, der Lederlaufkaferl 1 B ieg acz z ło cisty (C. an- ratus, der GoldschmiedB T rzyszcz ulamicc/Cicin- 1 dela campestrisaer Feld sandlaufer), Tęcznik li- szkarz (Calosómainąui- sitor, der RaupenjagerU

wo

% P ływ a k żółtobrzeżek (fig. 124.) ma ciało przystosowane do pobytu we odzie; jest ono płaskie i szerokie, kształtu jajowatego. Z wierzchu jest czarniawe oliwkowy, brzeg zaś zewnętrzny pokryw, obwódkę na przedpleczu i spód eiałj rdzawo płowy. Rożki ma szczecinkowate, nogi tylne wiosłowato spłaszczone z dba giemi rzęsami, dłuższe od przednich.

Żółtobrzeżek przebywa w wodach stojących, gdzie szybko pływa i zwinniS nurkuje. O zmroku i w nocy lata. Żywi się wodnemi zwierzętami, nawet większym rybom żywym wygryza dziury w ciele, czem w rybnych stawach i sadzawkach zrządza szkody. Gąsienica jego również żyje i drapieży we wodzie, jest podłużną, ma 3 pary długich nóg, na końcu kałduna 2 rzesowate cewki, usta zamknięte, ale zato potężne, sierpowate szczęki górne przebite i' do ssania łupu sposobne.

CHRZ^SZCZE-_ ■ ’ 85 Do niego kształtem podobna jest K ałużn ica czarna (Hydrophilus piceus, der pećhschwarze Wasserkafer).

R u sa k z ło to w ło sy (fig. 125.) ma pokrywy krótsze od kałduna, barwy rudej, zresztą jest czarny, pokryty z rzadka złotawymi włosami.

Żyje w ścierwie i pod butwiejącemi roślinami i tu czyba na owady, których tępieniem staje się pożytecznym.

G rób arz krzyw on ogi (fig. 126.) jest czarny, z dwoma pomarańczowymi paskami na pokrywach. Rożki ma krótkie, pałeczkowate, przedplecze okryte żółtawymi włoskami. Pokrywy tak krótkie, że nie okrywają kupra.

Żyje w Europie, przebywa po polach i ogrodach. Gróbarze są pożyteczne sprzątaniem cuchnącej padliny, mianowicie nieżywych kretów, myszy, zab i t. p. W ie ­ trzą padlinę z daleka, a zleciawszy się na nie, wy­ grzebują pod nią ziemię i całkiem ją zakopują, poczem samice składają w padlinę jaja, aby wylęgłe gąsieniczki ścierwożerne miały gotową żywność. Gróbarze zwykły

latać wieczorem. Tarciem pokryw o 2 listewki na pierw- 125.fKusak złotowłosy, szej obrączce kałduna sprawiają głośne skrzypienie. (Stapliylinus caesareus) i

J . . . jego gąsienica.

Pałkorożnym jest także Skorm k slom niec

(fig. 1 2 7 .), który tak jak i jego gąsienica jest dla człowieka nader szkodliwy, psuje bowiem przedmioty od

zwierząt pochodzące, jak mięso, słoninę, zbiory przyrodnicze, futra i t. p

-Podrzut m y szaty (fig. 128.) jest wazki, mały, ciemno bru­ natny i szaro omszony; rożki tępo piłkowane może schować w bruzdki, znajdujące się na przedpiersiu. Przedplecze wypukłe, wyciągnięte jest po obu bokach w dwa kolce, a przedpiersie ma w tyle wyrostek kolcowaty, który zapadając nagle w zagłębienie,

znajdujące sie na przodzie śród- .

piersią, umożliwia podrzutowi leżącemu na grzbiecie podrzucić się do góry i spasc na nogi.

Fig. 126. Gróbarz krzywonogi, (Necróphorus vespillo, der TodtengrSber) i jego gąsienica.

Miejscem pobytu podrzuta są pola i łąki, gdzie jego gąsienica podgryzaniem korzeni, traw, bura­ ków. kartofli i t. p. wielkie szkody wyrządzą.

^ —\"Pokrewnym jemu jest M ie­ dziak sosnow iec (Chalcóphora mariana, der Kiefernprachtkafer).

Ś w ietlik św iętojański (fig. 129.) jest płaski, barwy brunatnej, igłowa jego opatrzona dużemi oczami, ukrytą jest pod dużem przedple-

;zem .' Samiec ma miękkie skrzydła, samica zaś jest bezskrzydła i podobna do

gąsienicy. »

Fig. 127."Skómik słoniniec, (Dermestes larda- rius, der Spęckkafer) i jego gąsienica.

8 6 OWADY. Świetlik ten wydaje

strony kałduna. Jawi

w ciemności mocne światło fosforyczne z brzusznej się około św. Jana, poczem aż do sierpnia widać

wieczorami, żarzącego się w trawie*

W dokumencie Zoologia dla niższych klas szkół średnich (Stron 77-101)