Georgi Łozanow – sugestologia i sugestopedia

Bułgarski uczony światowej sławy, prof. dr Georgi Łozanow (urodzony w 1926 roku) jest psychiatrą i pedagogiem, który rozpoczął swe badania w 1960 roku, uwieńczone stworzeniem sugestologii i sugestopedii.

169 TamŜe, s. 102–105.

170 TamŜe, s. 105–109.

171 Na temat róŜnych odmian nurtu pedagogiki humanistycznej autor wypowiedział się w artykule:

P. Zieliński, Związki psychologii i pedagogiki humanistycznej z dalekowschodnimi ideałami wy-chowania, [w:] Podstawy edukacji. Epistemologia a praktyka edukacyjna, red. A. Gofron, M. Piasecka, Częstochowa 2008, s. 133–146.

Sugestologia to nauka, która traktuje suge-stię jako czynnik pozwalający sięgać do ukry-tych rezerw w ludzkiej osobowości. Sugestia to „bodziec w postaci stwierdzenia, opinii lub gestu, zawierający określoną treść, nie podda-waną przez człowieka analizie logicznej czy krytyce, oddziałujący na niego i wywierający wpływ na jego przekonania i postawy, prze-bieg procesów psychicznych, a przez nie – na procesy fizjologiczne oraz zachowanie (łac.

suggestio – podszeptywanie, przekonywanie).

Jeśli wspomniany bodziec jest adresowany przez podmiot do samego siebie, mamy do czynienia z autosugestią”¹⁷². Okazuje się, Ŝe kaŜdy człowiek jest podatny na sugestię, zwłasz-cza w stanach zrelaksowanego czuwania mó-zgu¹⁷³. Według Łozanowa sugestia jest stałym składnikiem Ŝycia emocjonalnego i umysłowego człowieka oraz nierozdzielną częścią kaŜdego procesu komunikacyjnego¹⁷⁴.

Na poziomie nieświadomym sugestia moŜe hamować lub aktywizować ludzkie rezerwy umysłowe. „Ponadto recepcji kaŜdej informacji towarzyszy zawsze wiązka elementów sugestywnych o charakterze pozytywnym lub nega-tywnym. Te ostatnie stanowią często bariery antysugestywne, uniemoŜliwiające recepcję materiału nauczania. Aby zniwelować ich ujemny wpływ, G. Łozanow proponował zastosowanie sugestii przeciwstawnych. W przypadku, gdy uczeń jest przekonany o swoich ograniczonych moŜliwościach, naleŜy więc zastoso-wać desugestię, która uwolni go od dotychczasowych przekonań i przyczyni się do powstania nowej, pozytywnej sugestii. W ramach supernauczania proponuje się więc wykorzystanie sugestywnego działania: rytualizacji, relaksacji, nowej osobowości, rytmu, intonacji, infantylizacji, pantomimy i muzyki baroku”¹⁷⁵.

Sugestopedia nie słuŜy do manipulacji człowiekiem, ale ma za zadanie umoŜliwić mu kontakt z jego nieświadomością, pozwolić na dokonywanie wy-borów oraz wyzwalanie ukrytych sił i zapasów energii, a takŜe doświadczanie wolności. Zarówno w aktywności dzieci, jak i dorosłych sugestie zawsze występują, i jako przekazy mogą tworzyć bariery uniemoŜliwiające rozwój potencjału ludzkie-go. Te bariery mają charakter: krytyczno-logiczny, intuicyjno-emocjonalny oraz etyczno-moralny, jednak moŜna je, dzięki odpowiedniemu zastosowaniu sugestope-dii, przezwycięŜyć. Jest ona według Łozanowa systemem

172 P. Zieliński, Sugestia w wychowaniu i pedagogice, [w:] Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, t. 6 Su-U, red. T. Pilch, Warszawa 2007, s. 17.

173 J. Gnitecki, Supernauczanie. Perspektywy nowej edukacji, wyd. 2, Poznań 1998, s. 13. Gnitecki powołał się na E.R. Lewickiego.

174 TamŜe.

175 TamŜe, s. 37.

Zdj. 21. Georgi Łozanow

sugestywnym” oraz „wyzwalająco-stymulującym”, który umoŜliwia pełny rozwój ludzkiej osobowości, wyostrza uwagę u ćwiczących, wywołuje hipermnezję, czyli nadpamięć. Sugestopedia słuŜy więc do „odblokowania” osobowości, uruchomienia rezerw umysłowych, wyostrzenia percepcji i wzbudzenia pamięci¹⁷⁶.

Jeszcze w latach sześćdziesiątych XX wieku Łozanow podróŜował do Indii, gdzie odwiedził róŜne ośrodki jogi. Spotkał się m. in. z Yogim Sna z Instytutu Śri Yogendry w Bombaju, który po roku ćwiczeń potrafił z łatwością zapamiętywać liczby składające się z 18 cyfr. W wizytowanych przez Łozanowa instytutach we-dyjskich niektórzy bramini recytowali z pamięci kilkusetstronicowe traktaty san-skryckie, co specjalnie zainteresowało uczonego. Dowiedział się, Ŝe potrafili to osiągnąć dzięki ćwiczeniom jogi i medytacji oraz odpowiedniej muzyce, odpręŜają-cej ciało i pobudzająodpręŜają-cej umysł. Wszystkie te obserwacje posłuŜyły Łozanowowi do stworzenia systemu, który wykorzystywał w odpowiedni i powiązany ze sobą spo-sób: relaksację ciała i koncentrację umysłu, spokojną muzykę¹⁷⁷, pozytywne suge-stie, odpowiednie oddychanie oraz określony rytm czytania tekstu lekcji, wytwarza-jąc stan optymalnej gotowości u ćwiczącego do przyswajania wiedzy, a takŜe umoŜ-liwiał zapamiętywanie wielkich ilości informacji¹⁷⁸. W omawianym systemie Łoza-nowa moŜna odnaleźć i inne źródła inspiracji: muzykoterapię, psychodramę, na-uczanie we śnie czyli hipnopedię, hipnozę, trening autogenny, terapię kolorami, a nawet ćwiczenia rozwijające zdolności parapsychiczne¹⁷⁹.

Z kolei sugestopedia według Łozanowa jest holistycznym systemem edukacyj-nym, który w procesie uczenia się i rozwoju osobowości jednoczy ciało, umysł i intuicję człowieka. Łozanow napisał, Ŝe sugestopedię trzeba traktować jako

„edukację, w której prawa i wpływ sugestii brane są pod uwagę”¹⁸⁰.

Sugestopedia jest uwaŜana za nowy kierunek w pedagogice, zapoczątkowa-ny w 1963 roku w Instytucie Pedagogiki im. T. Samodunowa w Sofii, gdzie prowadzono równieŜ badania nad tzw. „nauczaniem sugestopedycznym” obej-mującym róŜne przedmioty szkolne, a zwłaszcza języki obce¹⁸¹. W końcu lat siedemdziesiątych teoria i praktyka sugestopedii została dokładniej zbadana

176 P. Zieliński, dz. cyt., s. 23–24.

177 W pracy Łozanowa i jego współpracowniczki Eveliny Gatewej (1939-1997) moŜna odnaleźć przykłady właściwej muzyki do zastosowania w sugestopedii, utwory uspokajające: Vivaldiego, Händla, Bacha, Corelli’ego, Couperina, a takŜe utwory aktywizujące: Beethovena, Mozarta, Haydna, Brahmsa. Zob.: G. Lozanov, E. Gateva, The Foreign Language Teacher’s Suggestopedic Manual, New York, 1988, s. 180.

178 P. Zieliński, Wielokulturowe źródła metod i technik relaksacyjnych stosowanych w edukacji, [w:] Wielokulturowość w przestrzeni edukacyjnej, red. K. Rędziński, I. Wagner, Częstochowa 2006/2007, s. 411–421.

179 TamŜe, zob. teŜ: Czym jest sugestopedia?, http://www.mgs.hg.pl/o_sugestopedia.html (15.12.2011). Łozanow jest równieŜ parapsychologiem, który w komunistycznej Bułgarii prowa-dził badania nad jasnowidzeniem, jeszcze przed stworzeniem sugestologii i sugestopedii. Wyniki tych badań uczonego są do dzisiaj utajnione. Zob.: Sh. Ostrander, L. Schroeder, Super-Learning, New York 1979, s. 27.

180 G. Lozanov, Suggestology and Outlines of Suggestopedy, New York 1978, s. 1–2.

181 J. Gnitecki, dz. cyt., s. 12.

i polecona przez Komisję Oświaty UNESCO¹⁸². Od tego czasu zaczęła wzbu-dzać wielkie zainteresowanie w ZSRR oraz na Zachodzie, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych Ameryki, gdzie łączono ją równieŜ z innymi metodami, na przy-kład biologicznym sprzęŜeniem zwrotnym (ang. biofeedback), czy programowa-niem neurolingwistycznym, ponadto na Dalekim Wschodzie, zwłaszcza w Japo-nii, gdzie w 1989 roku zorganizowano konferencje na jej temat. W Europie, począwszy od lat siedemdziesiątych, zazwyczaj instytuty pedagogiczne uczelni wyŜszych organizowały konferencje naukowe poświęcone metodzie Łozanowa, które odbyły się m. in. we Włoszech (Florencja), Austrii (Wiedeń, Viktorsberg), Finlandii (Helsinki), Szwecji (Salzburg) i w Polsce (Katowice). Metoda Łoza-nowa rozpowszechniła się pod nazwą supernauczania (ang. superlearning) i zdobyła uznanie w wielu krajach zachodnich, jednak – jak to zauwaŜył H. Teml – przedstawiano ją w sposób komercyjny, głównie jako „nadzwyczajną” metodą nauczania języków, co jest sporym uproszczeniem¹⁸³, często teŜ w sposób prze-sadny i wyolbrzymiony opisując jej oddziaływania¹⁸⁴.

Szacunki, po weryfikacji przez takich badaczy, jak: Donald H. Schuster, Si-bylla E. Pelke, Reinhard Tausch, Sheila Ostrander, Lynn Schroeder oraz innych, wskazały na około trzykrotny wzrost wyników w porównaniu z tradycyjnymi kursami językowymi¹⁸⁵, co jednak nadal jest wynikiem nadzwyczajnym. Ponad-to wielu badaczy wprowadziło własne wersje „supernauczania”, co moŜna cho-ciaŜby zauwaŜyć w tytułach prac z tej dziedziny, równieŜ w Polsce.

W pracy „Sugestologia i zarys sugestopedii” (ang. Suggestology and Outli-nes of Suggestopedy), wydanej w Nowym Jorku w 1978 roku G. Łozanow wy-róŜnił sześć etapów wdraŜania do przyspieszonej nauki: 1) likwidacja barier psychologicznych i blokad umysłowych uniemoŜliwiających przyspieszoną naukę, odpowiednie zaprogramowanie wewnętrzne; 2) wprowadzenie w stan alfa, fizycznej i umysłowej relaksacji, umoŜliwiającej przyspieszoną naukę;

3) wstępne rozeznanie w całości materiału do nauki; 4) aktywne (określane teŜ jako „teatralne”, z uwzględnieniem odpowiedniej intonacji i tembru głosu) czy-tanie materiału do zapamiętania przez nauczyciela na tle odpowiednio dobranej muzyki barokowej; 5) receptywne czytanie tekstu na tle muzyki, która jest na pierwszym planie, a czytany cicho i „miękko” tekst na drugim, uczący się jest

182 TamŜe, s. 6. Chodzi tu o datę 1978 r. Przez około 10 lat do 1989 r. władze komunistycznej Bułgarii trzymały Łozanowa w areszcie domowym, potem uczony wyjechał na pewien czas do Austrii.

183 Sugestopedia w sposób całościowy jest przedstawiona równieŜ w pracy: G. Lozanov, Suggesto-paedia - Desuggestive Teaching. Communicative Method on the Level of the Hidden Reserves of the Human Mind, dostępnej on line edition pod adresem:

http://www.vobs.at/ludescher/pdf%20files/SUGGESTOPAEDIA%20-%20book.pdf (15.12.2011).

184 H. Teml, dz. cyt., s. 27–29. W pracy: G. Dryden, J. Vos, Rewolucja w uczeniu, Poznań 2000, s. 325, jeden z nauczycieli University of Texas i New York University Ch. Schmid, uczący studen-tów języków: francuskiego i niemieckiego, stwierdził, Ŝe w porównaniu z tradycyjnymi metodami nowa metoda nauczania pozwalała na 20-25 razy szybszą naukę, ponadto poprawiała się jej jakość i sama forma, która w opinii studentów przypominała „świetną zabawę”.

185 H. Teml, dz. cyt., s. 29.

w stanie relaksacyjnym, a jego prawa półkula jest specjalnie aktywizowana do zapamiętywania materiału; 6) zdobycie określonych kompetencji komunikacyj-nych przez gry i zabawy w fazie aktywacji materiału nauczania¹⁸⁶.

Ostateczna wersja nauczania sugestopedycznego została zawarta w pracy G. Łozanowa „Suggestopedia”, wydanej w 1982 roku w Sofii. Łozanow wymie-nia w niej trzy fazy lekcji sugestopedycznej: „(1) faza przedsesyjna (trwająca około 10 minut) zwana dekodowaniem – dokonuje się w niej ogólnego obja-śnienia prezentowanego materiału nauczania; (2) faza koncertowa zwana sesyj-ną (trwająca 45 minut) z tzw. czytaniem emocjonalnym tekstu na tle muzyki baroku (skomponowanej w okresie: 1740 – 1885) w tempie largo lub adagio oraz tzw. czytaniem asocjacyjnym zwanym teŜ pseudopasywnym, w którym po kilku minutach muzyki w tempie largo tekst czytany jest jeszcze raz z tą samą muzyką w tle; (3) faza posesyjna, na którą składa się tzw. pierwsze opracowa-nie, drugie opracowanie i synteza materiału nauczania, dokonywana po kaŜdym opracowaniu materiału wprowadzonego podczas fazy sesyjnej (koncertowej).

Łatwo zauwaŜyć, Ŝe dwie pierwsze fazy lekcji słuŜą prezentacji nowego mate-riału nauczania, natomiast faza posesyjna – uogólnieniu i zastosowaniu prezen-towanego materiału nauczania w konkretnych sytuacjach”¹⁸⁷.

Z nauczaniem sugestopedycznym często łączy się inne elementy, a rezultaty tych eksperymentów są przedmiotem badań naukowców z wielu ośrodków i krajów świata. Badania takie były prowadzone w byłym ZSRR, od 1969 roku w Instytucie Języków Obcych im. Thoreza w Moskwie, gdzie zwrócono uwagę równieŜ na aspekt oddziaływań psychoterapeutycznych sugestopedii oraz na Uniwersytecie w Tbilisi. W tym ostatnim uwzględniano takŜe zastosowanie relaksacji w szybkim nauczaniu obok samodzielnej pracy uczniów ze specjal-nymi środkami dydaktyczspecjal-nymi i innych czynników. Obecnie podobne badania prowadzi się w kilku ośrodkach w Rosji. W byłym NRD od 1969 roku prowa-dzono nauczanie sugestopedyczne w Instytucie Mnemologii Uniwersytetu w Lipsku, a od 1976 roku na Uniwersytecie w Tybindze w RFN, gdzie opraco-wano tzw. Łozanow-Philipow-Methode, czyli system nauczania całościowego, wiąŜącego techniki szybkiego uczenia się z kreatywnym rozwojem osobowo-ści¹⁸⁸. W RFN badania prowadził równieŜ prof. R. Baur, w Kanadzie dr Bencro-ft, współpracująca wcześniej z Łozanowem, wraz z Mignaultem. W USA wspo-mniany prof. D. Schuster z Uniwersytetu Stanowego w Iowa wraz z R. Benitez-Bordon opracowali własny model nauczania zwany SALT (ang. Suggestive Ac-celerated Learning Techniques), uwzględniający m. in. zsynchronizowany

186 J. Gnitecki, dz. cyt., s. 46. Interesująco w języku polskim przedstawił to równieŜ L.E. Stefański, zob.: L.E. Stefański, Supernauczanie, Warszawa 1990. Opracował on metodą sugestopedyczną i wydał 3 kursy do nauki języków obcych: Angielski w podróŜy, Niemiecki w podróŜy i Francuski w podróŜy.

187 J. Gnitecki, dz. cyt., s. 46. Wytłuszczenia w tekście poczynił J. Gnitecki.

188 Były to badania prof. E. Philipow, która w opracowanej przez siebie metodzie uwzględniła 7 współdziałających ze sobą czynników, w tym pobudzenie i relaksację, jako jeden z nich.

J. Gnitecki, dz. cyt., s. 31–32.

z prezentacją materiału nauczania rytm oddechowy. J. Gnitecki wymienił rów-nieŜ Instytut Monroe’a w USA, który opracował m. in. harmonizujące półkule mózgowe nagrania zwane Hemi-Sync. We Francji powstała Francuska Szkoła Sugestopedii prowadząca nauczanie sugestopedyczne oraz kształcąca nauczycie-li w tym zakresie, a takŜe przygotowująca odpowiednie programy do nauczania sugestopedycznego. W Wielkiej Brytanii propagowana jest metoda Inner Frack Learning przez tamtejsze Stowarzyszenie na rzecz Efektywnego Afektywnego Uczenia się (SEAL), wydające własne czasopismo oraz organizujące badania, konferencje i warsztaty dla naukowców, nauczycieli i studentów, dotyczące ak-tywizowania rezerw ludzkiego mózgu oraz niekonwencjonalnych metod na-uczania. Na Uniwersytecie w Rio de Janerio prof. L. Machado opracował meto-dę zwaną ematopedią, która ma aktywizować obszar limbiczny mózgu, pośred-niczący w wymianie informacji pomiędzy trzema poziomami mózgu i uruchamiający rezerwy pamięciowe. W Polsce badania związane z supernau-czaniem oraz jego praktycznym zastosowaniem prowadzili m. in.: wspomniany R.E. Lewicki z Uniwersytetu Wrocławskiego, L. Matela. L.E. Stefański, sam J. Gnitecki oraz inni¹⁸⁹.