Wyważonej odpowiedzi na postawione pytanie udzielił Albert J. Schtitz (1995: 57) w rozdziale zatytułowanym „Przyszłość języka hawajskiego”:
22 Zob. artykuł Języki bez państwa - śmierć czy przetrwanie? (Stanulewicz 2003).
Late in the nineteenth century and through the first half o f the twentieth, a number o f develop- ments (competition from English, reduction in the Hawaiian population, annexation by the United States and policy decisions by the Department o f Education) resulted in a drastic drop in the number o f native Hawaiian speakers. Some estimate the figurę today to be as Iow as one thousand - and many o f those are elderly. In the last two decades, however, a renaissance in lan- guage and culture has stopped, or at least slowed down, Hawaiian’s slide toward extinction23.
Dawniej hawajski był językiem, którym władały wszystkie grupy etniczne urodzone na Hawajach. Imigranci często mówili łamanym hawajskim, zwanym pa'i'ai, pierwotnie był to pidżyn, który obecnie określa się terminem kreol hawajski. Po obaleniu Królestwa Hawajskiego w 1893 mówienie po hawajsku było zabronione, w szkołach bezwzględnie obowiązywał zakaz posługiwania się tym językiem. Bolesne wspomnienia tamtych wyda
rzeń głęboko wyryły się w pamięci Mary Kaweny Pukui24 (urodzonej w 1895).
Kawena was enrolled as a boarding student at Kawaiahao Seminary (now Mid-Pacific Institute) in Mānoa Yalley. It was there that Kawena was punished one day for speaking Hawaiian to a new student who was having difficulty understanding English. She never forgot the incident and the Wiggins did not send their daughter back to school to next term. They wanted Kawena to be fluent in both Hawaiian and English25. (Williamson 1983: xii)
Wtedy w p a ‘i ‘ai słownictwo hawajskie było coraz bardziej wypierane przez angiel
skie. W latach 1900-1920 dzieci, które nie były pochodzenia angielskiego (a więc przede wszystkim dzieci hawajskie), przyjęły pa'i'ai za swój język. Po roku 1920 hawajskim biegle władały dzieci na małej wyspie Ni‘ihau i nieliczne dzieci wychowywane przez dziadków na pozostałych wyspach archipelagu.
Hawajskiemu przywrócono status języka oficjalnego dopiero w 1978 (Hawai‘i State Constitution, Article XV-4; Hawai‘i Revised Statues, Section 1-13), a restrykcje dotyczą
ce języka hawajskiego w szkołach państwowych zostały zniesione w roku 1986 (Hawai‘i Revised Statues, Section 298)26. W połowie lat dziewięćdziesiątych czeki wypisywane po hawajsku przyjmowano już w miejscowych sklepach, mimo że niewielu ich właścicieli mówi dziś po hawajsku27.
W 1987 roku Hawaii State Board of Education Actions zatwierdził pilotażowy pro
jekt nauczania języka hawajskiego metodą immersji28 w przedszkolach i w klasie pierw
23 „Pod koniec wieku XIX i w ciągu pierwszej połowy XX kilka wydarzeń (rywalizacja z angielskim, zmniejszenie ludności hawajskiej, wcielenie przez USA i decyzje polityczne Departamentu Edukacji) dopro
wadziły do drastycznego spadku liczby rodzimych użytkowników języka hawajskiego. Niektórzy obliczają w przybliżeniu, że dzisiaj liczba ta spadła do tysiąca osób - większość spośród nich to ludzie starsi. Jednakże w ciągu ostatnich dwu dekad odrodzenie języka i kultury zatrzymało lub przynajmniej spowolniło wymieranie hawajskiego”.
21 W języku hawajskim nazwisko to ma postać Pūku'i.
25 „Kawenę zapisano do szkoły z internatem Kawaiahao Seminary (obecnie Mid-Pacific Institute) w Mānoa Yalley. To właśnie tam Kawena była ukarana pewnego dnia za mówienie po hawajsku do nowej uczennicy, która miała trudności z rozumieniem angielskiego. Ona nigdy nie zapomniała tego wydarzenia i Wigginowie nie posłali córki z powrotem do szkoły na następny semestr. Oni chcieli, żeby Kawena biegle władała zarówno hawajskim, jak i angielskim”.
26 http://www.kl2hi.US/~kaiapuni/history.html.
27 http:www//ahapuanana!eo.org/OL.htm.
28 „Sedno sprawy tkwi w tym, że dziecko swój LI dzieli ze wszystkimi innymi w klasie i jego kontakt z L2 jest taki sam, jak pozostałych. Zanurzenie polega na tym, Ze pierwsze dwa (czasem trzy) lata nauki odbywają się wyłącznie w L2, następnie przechodzi się do nauki w obu językach, tzn. jedne przedmioty nauczane są
szej. Program ten rozszerzono na klasę dwunastą. W 1999 roku zakończyło szkołę w języku hawajskim pierwszych 11 uczniów: 6 w Ke Kula ‘O Ānuenue na 0 ‘ahu i 5 w Ke Kula ‘O Nāwahīokalani‘ōpu‘u w Hilo.
Idei zachowania języka hawajskiego jako żywego wśród dzieci służy ‘Aha Pūnana Leo (the Hawaiian language immersion school). Sam wyraz 'aha znaczy ‘zebranie’, pūnana - ‘gniazdo’, a figuratywnie - ‘dom’, leo - ‘głos, melodia, brzmienie, mówić, wydawać brzmienie’. Nā Pūnana Leo można oddać w polszczyźnie jako ‘gniazda językowe’.
Pomysł przejęto od wspólnoty maoryjskiej w Nowej Zelandii (Schtitz 1995: 57).
W 1982 roku Tamati Reedy, jeden z maoryjskich studentów, poinformował Larry’ego Kimurę o powstaniu Kohanga Reo29, ruchu gniazd językowych w Nowej Zelandii, którego celem jest ocalenie języka maoryjskiego.
Metoda polegała na stworzeniu dzieciom w wieku przedszkolnym takich warunków, w których używany byłby tylko język maoryjski. Zatem dzieci miały możliwość ob
cowania z biegłymi użytkownikami maoryjskiego. Dzięki owej informacji rok później w 1983 powstał hawajski odpowiednik Kohanga Reo o nazwie ‘Aha Pūnana Leo.
Pierwszym przewodniczącym został Larry Kimura, który obecnie jest przewodniczącym Hawajskiego Komitetu Leksykalnego. Gdy ruch rozpoczął swoją działalność, zaledwie 50 dzieci w wieku poniżej 18 lat biegle władało językiem hawajskim i według danych sza
cunkowych było 2000 rodzimych użytkowników języka hawajskiego, większość z nich miała już ponad 70 lat. Warto tu przypomnieć, że w 1778 roku, gdy James Cook przybył na Hawaje, językiem hawajskim posługiwało się od urodzenia ponad 200 tysięcy osób.
Obecnie jedyną wyspą, której wszyscy mieszkańcy mówią od urodzenia po hawajsku, jest Ni‘ihau. Dane spisu ludności30 przedstawia tabela.
1960 1970 1980 1990 2000
N i‘ihau 254 osób 237 osób 226 osób 230 osób 160 osób
W ciągu ostatnich 40 lat ludność wyspy zmniejszyła się więc o 94 osoby, czyli o po
nad połowę, podczas gdy liczba ludności całego stanu wzrosła niemal dwukrotnie:
z 632 772 osób w 1960 do 1 211 537 osób w roku 2000.
Zaskakująca może się wydawać na Wyspach Hawajskich liczba 8872 osób w wieku powyżej 5 lat, które w spisie powszechnym z 1990 roku podały, że w domu mówią po ha
wajsku. Ponadto 2051 osób w Kalifornii udzieliło tej samej odpowiedzi. Dane te komen
tuje Albert J. Schtitz (1994: 380), stwierdzając, że liczby te niekoniecznie muszą się od
nosić do rodzimych użytkowników języka. Pytanie ankiety nie pozwala rozstrzygnąć, czy osoby te posługują się wyłącznie hawajskim, czy też są to osoby, które nauczyły się lub obecnie uczą się hawajskiego w szkole. Być może odpowiedź dana rachmistrzom spiso
wym świadczy przede wszystkim o tym, że osoby te chcą, aby uznano je za Hawajczyków i aby także myślano, że mówią po hawajsku.
Najbardziej wiarygodny jest pogląd, że liczba rodzimych użytkowników języka ha
wajskiego nie przekracza tysiąca osób (Schtitz 1995: 57).
w LI, inne w L2, przy czym zmienia się język nauczania konkretnego przedmiotu, np. matematyki z roku na rok” (Kurcz 2000: 179).
29 W języku maoryjskim kohanga znaczy ‘gniazdo’, a reo - ‘język’.
” http://www.hawaii.gov/dbedt/census2k/pltable2.html.
It must be conceded that, despite the best efforts o f Hawaiian activists, the futurę o f the Hawaiian language is bieak31. (Lynch, Ross, Crowley 2002: 31-32)
Żaden język - jak słusznie podkreśla A.J. Schiitz (1995: 58) - nie przetrwa w próżni.
Ostatnio daje się zauważyć wzrost zainteresowania tradycyjnym tańcem hula, którego można się uczyć w szkołach zwanych nā hālau ‘szkoły hula’. Stwarzają one możliwość spotkań i mówienia po hawajsku. Nauka tańca hula odbywa się w tym właśnie języku.
Rozpowszechnianiu hawajskiego nie tylko na Wyspach Hawajskich sprzyja sieć informatyczna. Strona internetowa języka hawajskiego ma adres: http://hawaiianlan- guage.com.
Godną uwagi jest również witryna: http://www.hookele.com/kuhikuhi/hawaii.html.
Rozrasta się Hawajska Biblioteka Elektroniczna: (http://ulukau.olelo.hawaii.edU//books haw.php). Jej nazwa Ulukau, etymologicznie znaczy ‘umiejscowiona inspiracja’.