Stopień najwyższy

Tworzeniu formy stopnia najwyższego służy loa. Por. ka mokupuni kahiko loa ‘naj­

starsza wyspa’, ka mokupuni hou loa ‘najmłodsza wyspa’, ke kūlanakauhale nui loa ‘naj­

większe miasto’, k a po'ina nalu nui loa ‘największa fala do surfowania’, nā mokupuni ka‘owale loa ‘wyspy najbardziej oddalone (od siebie)’, m mokupuni kokoke loa ‘wyspy najbardziej zbliżone do siebie’, ke kuahiwi k i‘eki‘e loa ‘najwyższy szczyt’, ke kahaone 15 ‘ihi loa ‘najdłuższa plaża’, ke kahawai lō ‘ihi loa ‘najdłuższa rzeka czy strumień’, ke ana wela nui loa ‘najwyższa temperatura’, ke ana wela emi loa ‘najniższa temperatura’, ka loko wai kūlohelohe nui loa ‘największe jezioro’, ka wahi li‘iii‘i loa i ka ua ‘najbardziej suche miejsce’, ka wahi nui loa i ka ua ‘najwilgotniejsze miejsce’.

A i a m a H S n a k a h e i a u n u i l o a o H a w a i 'i n ei.

Tutaj na Hawajach najwyższą świątynią jest Hāna.

M a n a 'o k a p o ‘e ‘e p e k e m a , ‘o H a w a i 7 k a m o k u p u n i ‘ō p i o p i o o k a p a e ‘S in a . W a h i a lā k o u ,

‘o K a u a 7' i k a m o k u p u n i k a h ik o l o a o k a p a e ‘S in a .

Naukowcy uważają, że Hawai*i jest najmłodszą wyspą archipelagu. Według nich najstarszą wyspą archipelagu jest Kaua‘i. 70

70 Diamond Head to krater wulkaniczny na wyspie 0 ‘ahu (Pukui, Elbert, Mookini 1976: 24-25).

‘O N 3 ‘a l a k ā k ē i a k a u k a w a h i n e m u li lo a ?

Nā‘ala jest najmłodszym dzieckiem tej lekarki?

Odpowiednikiem polskiego wyrazu najmłodszy jest w hawajskim także hope loa, por.

ke keiki hope loa ‘najmłodsze dziecko’. Sam leksem hope w zależności od kontekstu ma znaczenie ‘za, poza, ostatni, późny’. Zdanie Mahope oku au można oddać w polszczyźnie:

‘Przyjdę później’.

Forma ka ‘oi ‘najlepszy’ występuje w zdaniu Mani nō ka ‘oi! Maui jest naprawdę naj­

lepsza!’. Umieszczenia ka ‘oi przed rzeczownikiem, do którego się odnosi, nie akceptują gramatycy i styliści hawajscy (Pukui, Elbert 1999: xiii).

Konstrukcja He keu ‘oe a11 (+ rodzajnik + rzeczownik) ma znaczenie ‘Jesteś najwięk­

szym ...’. Towarzyszy mu konotacja negatywna: He keu ‘oe ā ke kanaka wahahe ‘e ‘Jesteś największym kłamcą, jakiego widziałem’, He keu ‘oe a ke kolohe! ‘Jesteś największym łobuzem!’.

2.2.20. PrzyimM

Hawajską nazwą przyimka jest 'inawaena, a rzadziej - ‘inaleo. Joseph Keola Donaghy (2003) stosuje termin 'ami, którego pierwotnym znaczeniem jest zawias, złączenie.

Podobnie jak w innych językach Oceanii niewiele jest przyimków prymamych (Lynch 1998: 163, Szczerbowski 2002: 112), w hawajskim to przede wszystkim ma, mai, me, no.

Zwiększa się natomiast liczba przyimków wtórnych.

W języku hawajskim występują konstrukcje bezprzyimkowe. Przykładem jest zdanie

‘Umi minuke i koe, kani ka hola ‘elima („Pozostało dziesięć minut, wybije piąta godzi­

na”), które odpowiada polskiemu Za dziesięć minut piąta czy angielskiemu Ten minutes before five.

2.2.20.1. ō

Przyimek ā ma zastosowanie lokatywne i temporalne. Gdy występuje przed wyrazem nazywającym miejsce, jest w odróżnieniu od i emfatyczny. Por. hele i Maui ‘jechać na [wyspę] Maui’ i hele ā Maui ‘jechać aż na [wyspę] Maui’.

U a h a n a m ā u a 3 p ō k a lā.

Pracowaliśmy do nocy.

U a h a n a m ā u a ā a o k a p ō .

Pracowaliśmy do świtu.

N o k e a l a 3 a u m o e lo a .

Bo do późna w nocy nie kładłeś się spać.

‘O H i l o k e k a p i k a l a o k e a u p u n i n o ‘e o n o m a k a h ik i, m a i V 7 9 6 3 1 8 0 2 .

Hilo było stolicą królestwa przez sześć lat, od 1796 do 1802. 71

71 Możliwy jest również zapis ortograficzny: He keu ‘oe 3.

2.2.20.2. o

^{h ik i i}

Przyimek a hiki i ‘do’ jest sekundamy, powstał bowiem z formy czasownikowej hiki

‘dotrzeć do miejsca’, morfem i konotuje dopełnienie, natomiast a najczęściej odpowiada polskiemu spójnikowi i.

E h o 'o m a u i k a h e lu ‘a n a a h ik i i ‘u m i.

Kontynuujmy liczenie do dziesięciu.

Formę ho'omau ‘kontynuować’ tworzy kauzatywny przedrostek ho‘o- i rdzeń mau

‘zawsze’.

2.2.20.3. e

E‘przez’ jest przyimkiem stosowanym w zdaniach biernych.

K e ‘i m i ‘i a a l a e n ā m a k a ‘i.

(Są) poszukiwani przez policję.

2.2.20.4.

i \ \ i ā

Hawajski przyimek i ‘w, na’ pochodzi z prapolinezyjskiego *ki. Natomiast prapoline- zyjski morfem *i dał w rezultacie współczesny morfem i, który sygnalizuje dopełnienie (Elbert, Pukui 1999: 135).

Wariantem / jest iā, które występuje przed zaimkami osobowymi, zaimkiem pytajnym wai, nazwami osób i miejsc.

A l o h a w a u i ā ‘o e

Kocham cię.

K a m a ‘ā i n a ‘o e i ā i a ?

Znasz ją?

E n ā n ā i ā ‘o u k o u ih o .

Spójrzcie na siebie samych.

A l o h a a u i ā M a u n a K e a .

Lubię Mauna Kea (Białą Górę).

W języku hawajskim synonimem spójnika / jest ma. Por. Ola nā mākua ma Puna

‘Rodzice mieszkają w Punie’ i Pā'ani nā makua i Puna ‘Rodzice bawią się w Punie’.

Różnica polega tu na tym, że ma Puna odnosi się do stałej lokalizacji, a / Puna — do tymczasowej, jednorazowej. Oba spójniki mogą występować w jednym zdaniu: / Waikīkī ma 0 ‘ahu ‘na Waikiki na 0 ‘ahu’, wtedy ma odnosi się do większego obszaru, a / - do mniejszego (Elbert, Pukui 1999: 135).

2.2.20.5.

ⁱ

(z powodu, z winy)

W e l a k e o n e i k a lā.

Piasek jest gorący z powodu słońca.

Make ke ali 'i i ke kanaka.

Wódz umarł z winy człowieka.

Kāpulu loa a lumi kuke i ke kuke ‘ana ou i ka mea ‘ono?

(„Kuchnia jest zapaskudzona z powodu twojego gotowania deseru?”) Kuchnia jest zapaskudzona, bo ty gotowałaś deser?

2.2.20.6.

i h o p e o

Podstawowym elementem tego wtórnego przyimka jest hope ‘tył’.

Aia ke kua i hope o ke kino.

Plecy sa z tyłu ciała.

Bliskoznaczne jest ma hope o (zob. 2.2.20.13).

2.2.20.7.

i la lo o

Sam wyraz lalo znaczy ‘dół, głębię’, a także ‘zachód’ (bo słońce zachodzi, a więc

„idzie na dół”)

Aia ka na ‘au i lalo o ka 'ōpū.

Jelita sa p o n iżej żołąd k a.

Ke ua mai, hiki iā ia ke noho i lalo o ka haka.

Gdy pada, ona może siedzieć pod platformą.

Synonimiczny jest przyimek ma lalo o (zob. 2.2.20.14).

2.2.20.8.

i lo k o o

Loko jako rzeczownik oznacza wnętrze, np. Nani ‘o loko o ka hale pule pena ia

‘Wnętrze tego wymalowanego kościoła jest ładne’.

Pono nā haumana e kiloi i ka ‘opala i loko o ke kini ‘opala.

Uczniowie powinni wrzucać śmieci do kosza.

Ke māluhiluhi ‘o ia, ua pi ‘i ‘o ia i loko o ka kina ‘i a kia ‘i i n5 mea a pau o waho.

Gdy się zmęczy, wspina się do środka koszyka i ogląda wszystko na zewnątrz.

W drugim z przytoczonych zdań nā mea a pau oddaje się po polsku ‘wszystko’, dosł.

„rzeczy każde”.

2.2.20.9.

i lu n a o

W języku hawajskim luna znaczy ‘wysoki, wysoko’, a w użyciu rzeczownikowym - ‘szef, ‘przywódca’. Wyrażenie kau i luna o ke ka ‘a ma znaczenie ‘wsiąść (wsiadać) do samochodu’.

Aia ka manu i luna o ke kumukōpiko.

Ptak jest na wierzchu drzewa kōpiko.

Por. ma luna o (2.2.20.17).

2.2.20.10.

k o e w a le

Przyimkiem wtórnym jest koe wale ‘z wyjątkiem, oprócz, poza’. Sam koe znaczy ‘zo­

stawiać, wyłączać’. Wale jest partykułą, która w zależności od kontekstu ma m.in. zna­

czenie ‘po prostu’.

U a k a u o h a a k u l a 'o i a e h o 'o p a u 'ia k a P ū ‘a l i K ū lo k o , k o e w a l e n o k a b a n a .

On rozkazał rozwiązać Household Troops z wyjątkiem orkiestry.

U a p i h a k o k ā u m o 'o p u n a k S n e h a u 'o li i k o n a p ā ‘i n a l ā h ā n a u , k o e w a l e k ē ia . ‘e h a k o n a p u 'u i k o n a u ā m a u ‘a n a .

Twój wnuk był w pełni szczęścia na swoim przyjęciu urodzinowym poza tvm. że bolało go gardło z powodu nieustannego krzyczenia.

2.2.20.11.

i w a e n a o

Spójnik i waena o jest sekundamy. Sam morfem waena znaczy ‘środek, centrum’, i konotuje dopełnienie i okolicznik, często odpowiada polskim przyimkom w, na. Morfem o ma tu charakter dzierżawczy. Etymologicznie i waena o znaczy ‘w środku (czego)’.

A i a k e k a h i k a ik a m a h in e i w a e n a o lā k o u .

Jedna dziewczyna jest wśród nich.

2.2.20.12.

^{m a}

Ma jest przyimkiem lokatywnym. Odpowiada mu polski morfem w lub na.

N o h o k e k ia ‘ā i n a m a H o n o lu lu .

Gubernator mieszka w Honolulu.

N u i k a p o ‘e e n o h o a n a m a k a m o k u p u n i 'o O 'ahu.

Wiele osób mieszka na wyspie 0 ‘ahu.

Ma lokalizuje również w czasie, nie tylko w przestrzeni.

m a k a P ō ‘a k o lu

w środę

m a k e k a h i lā

pewnego dnia („w pewien dzień”)

Idiomatyczne jest wyrażenie ma ‘d a m a ‘ane ‘i o znaczeniu realnym ‘wszędzie’, a etymo­

logicznym - ‘(w) tam i (w) tu’.

2.2.20.13.

m a h o p e o

A i a k e k a h i k e ik i k ā n e ‘ē a ‘e m a h o p e o lā k o u .

Inny chłopiec jest za nimi.

A i a k ā u p u k e w e h e w e h e m a h o p e ou.

Twój słownik jest za tobą.

W ostatnim zdaniu występuje ma hope zamiast ma hope o, albowiem morfem o jako wykładnik posesywności nie jest tu potrzebny. Jego funkcję pełni ou, zaimek dzierżawczy 2. osoby liczby pojedynczej.

2.2.20.14.

m a la lo o

Znaczenie etymologiczne tego przyimka sekundamego można oddać ‘na dole (cze­

goś)’, odpowiada on jednak polskiemu ‘pod’.

K e m o e n e i k o n a k a ik u n ā n e m a l a l o o k e k u m u niu.

Jej brat leży pod palmą kokosową.

A i a M u n ū p e p a m a l a l o o k o u n o h o .

Twoja gazeta jest pod twoim krzesłem.

2.2.20.15.

m a i

...

m ai) m a i

...

m a i a h ik i

i ...

Hawajski przyimek m ai... mai, por. polskie od, jest morfemem rozłącznym. Jego an­

tonimem jest a hiki i (poi. do).

N u i n ō h ō 'i k a p o ‘e m ā k a H M H m a i n ā ‘ā i n a ‘ē m a i e k i p a m a p a n a i n a h ó k e l e m a W a ik ik l

Wielu jest turystów z obcych krajów odwiedzających hotele na Waikiki.

N u i n ā p o ‘e m ā k a H M H e h a h a i a n a i k e a l a h e l e m a i H ā 'e n a m a i a h i k i i k e a w ā w a o K a la la u .

Wielu turystów podąża szlakiem od Ha‘ena do doliny Kalalau.

Niekiedy występuje pojedyncze mai.

E h e lu k ā k o u m a i ‘e M h i a h ik i i ‘e lim a .

Liczmy od jednego do pięciu.

2.2.20.16.

m a ‘ō o k u o

Morfem ‘5 odpowiada polskiemu tam, np. i ‘ō i ‘ane ‘i ‘tu i tam’. Natomiast oku ozna­

cza kierunek od mówiącego, a także ‘z dala’.

m a ‘ō a k u o M l a u p a p a

poza rafa

2.2.20.17.

m a lu n a o

Etymologicznie ten przyimek sekundamy oznacza ‘na górze (czegoś)’, realnie zaś - ‘powyżej’, ‘na’.

A i a M p u ‘u w a i m a l u n a o M ‘ō p ū .

Serce jest powyżej żołądka.

A i a k e k a i M m a h i n e e n o h o n e i m a lu n a o M hakci.

Dziewczyna siedzi na platformie.

n Trzecie m a iw tym zdaniu wiąże się z poprzedzającym czasownikiem i jest częścią orzeczenia.

2.2.20.18.

ma mua o

A i a k e k a h i k e ik i k ā n e m a m u a o lā k o u .

Jeden chłopiec jest przed nimi.

M a m u a o k a N a t a t o r i u m k ā u a e h u i a i m a k ē ia a h ia h i.

To przed Natatorium mamy się spotkać dziś wieczór.

E k a h i i k o u l a u o h o m a m u a o k a h a ‘a l e l e 'a n a i k a h a le .

Uczesz włosy przed wyjściem73 z domu.

W zdaniu He nui a ‘e ma mua o ka hale mua ‘Jest większy od poprzedniego domu’

wyrażenie ma mua o odpowiada polskiemu od.

2.2.20.19.

m a w a h o o

A i a k e k a h i ‘ī l i o e p ā ‘a n i n e i m a w a h o o k a h īn a ‘i.

Pewien pies bawi się na zewnątrz koszyka.

2.2.20.20.

m a w a e n a o

U a h o ‘o k u m u ‘i a n ā P m a n a L e o n o k a h o ‘o m a u ‘a n a i k a ‘ō l e l o H a w a i ‘i i ‘ō l e l o o l a m a w a e n a o n ā k a m a l i ‘i o H a w a i ‘i n e i 1*.

Ośrodki Pūnana Leo zostały założone w celu ocalenia hawajskiego jako żywego języka wśród dzieci hawajskich.

2.2.20.21.

^{m e}

Przyimek me ma najczęściej zastosowanie komitatywne, wtedy tłumaczy się go pol­

skim z.

K e k a m a ‘i l i o n e i l ā u a m e k e kum u .

Oboje rozmawiają z nauczycielem.

M e w a i i k o m o a i k a m e a m a ‘i i k a h a u k a p i la ? M & ia ?

Z kim pacjent przybył do szpitala? Z nim?

Przyimek m e może poprzedzać także nazwę narzędzia, konstrukcję taką oddaje się w polszczyźnie narzędnikiem.

H ik i i ā ‘o e k e k ā k a u m a lu n a o k a p e p a m e k a p e n i a i ‘o le m e k a p e n i k a l a .

Możesz pisać na papierze piórem lub ołówkiem.

2.2.20.22.

no

||

n a

Zarówno przyimek na, jak i no mają zastosowanie benefaktywne. Różnice między nimi polegają na tym, że na może być także agentywne, a n o - kauzatywne lub lokatywne (Elbert, Pukui 1999: 150).

73 W oryginale ha 'alele ‘ana to ‘opuszczenie’, wyraz ten pochodzi od czasownika ha ‘alele ‘opuścić’.

74 Por. ‘zakładać’, ‘gniazdo’ (fig. ‘dom’), ‘ocalać’, ‘dzieci’, nei - zaimek wskazujący bliskość w odniesie­

niu do słuchacza, także w sensie figuratywnym, ewokowania konotacji pozytywnej.

92

2.2.20.22.1. Benefaktywny sposób użycia

^na

i

^no

Polskim odpowiednikiem benefaktywnego na i no jest przyimek dla, np. he mele no ka lani ‘pieśń/piosenka dla wodza’, he lio no Pua ‘ koń dla Pui’, He makana kēia na ko kāna ipo hoaaloha ‘To jest prezent dla iei ukochanego przyjaciela’, He mea matka 7 loa ka uanoke kolo ‘Deszcz jest dobra rzeczą dla taro’, he maupitkę na nā kamaiki ‘książki dla dzieci’. Niekiedy jednak dopiero szerszy kontekst pozwala rozstrzygnąć, czy he puke na Pua należy oddać jako ‘książka dla Pui’ czy ‘książka Pui’. Wieloznaczne jest wyrażenie he mo'olelo na ‘Umi: ‘opowiadanie, którego autorem jest ‘Umi’, ‘opowiadanie dedyko­

wane ‘Umi’, opowiadanie o ‘Umi’.

2.2.20.22.2. Agentywny sposób użycia

na

Na Pua i kakau ka lęka. Pua napisał list.

Za funkcję morfemu na w tym zdaniu niektórzy uznają zamianę czasownika kakau

‘pisać’ na stronę bierną.

A function of na in this sentence is to passivize the verb that follows it. (Elbert, Pukui 1999:

149)

Z poglądem tym polemizuje Yiktor Krupa (1979: 56):

Mbi npnaepjKHBaeMcs MHerom, htoothnpe^jioacenM Hejiws cHłrran. naccHBHMMH, raić kbk

BO-nepBbix, raaroji ne npuHHMaer noKasarejieH crpasaTemnocTH, BO-BTopwx, npomBOAHTejii.

aeftcTBHa ofiaaarejibHo npHcyrcrByer m, B-TperMtx, oSbckt.aeficTBHs oijiopMaeu k3knpsMoe Aonojmemie nacmmeił z75.

Typowa strona bierna ma w hawajskim postać Ua kakau ‘ia ka lęka e Pua ‘List był napisany przez Puę’. W zdaniu zaczynającym się Na Pua po czasowniku przechodnim kakau nie ma wykładnika dopełnienia i. Por. Ua kākau Pua i ka lęka ‘Pua napisał list’. Za dopuszczalne (Elbert, Pukui 1999: 149)76 uznaje się także zdanie Na Pua i kākau i ka lęka z morfemem i sygnalizującym dopełnienie. Ten typ jest obecnie rozpowszechniony, por.

A laila, na ke kāne i ku 'i i ka pa 7 ‘ai (Snakenberg 1988: 67) ‘Potem mężczyzna ubija taro’;

Na ka makahi ‘o ‘Enelani ‘o Wanekoua i lawę mai i nā hipa a me nā pipi mua i Hawai 7' ma ka MH 1793 (Juvik, Paradise, Juvik 2000: 31) ‘Angielski badacz George Vancouver sprowadził pierwsze owce i bydło na Hawaje w 1793 r.’.

W pełni normatywne jest także zdanie Na Kim o e holoholo ana ‘o Honolulu ‘Jim bę­

dzie jeździć po Honolulu’.

75 „Wyrażamy pogląd, że zdań tych nie można uznać za bierne, albowiem - po pierwsze - czasownik nie łączy się z wykładnikami strony biernej, po drugie - wykonawca czynności obligatoryjnie jest obecny, po trzecie - obiekt czynności ma formę dopełnienia dzięki partykule z”.

76 Uznawanie danego zjawiska za dopuszczalne uzależnione jest od wielu czynników, choć frekwencja winna tu być istotnym kryterium. Nie można jednak zapominać, iż w ocenie faktów językowych ważną rolę, jeśli nawet nie główną, odgrywa wiek rodzimego użytkownika danego języka. Mary Kawena Pukui urodziła się w 1895, a Samuel H. Elbert w 1907 roku. Według chronologii, którą proponuje S. Dubjsz (2003: XXXIX), można wyróżnić pięć czynnych językowo pokoleń Polaków: 1) pokolenie najstarsze (ur. 1900-1919), 2) poko­

lenie starsze (ur. 1920-1939), 3) pokolenie średnie (ur. 1940-1959), 4) pokolenie młodsze (ur. 1960-1979), 5) pokolenie najmłodsze (ur. 1980-2000). Stosując tę chronologię w odniesieniu do języka hawajskiego, trzeba stwierdzić, że jeden z autorów jest przedstawicielem najstarszego pokolenia, Mary Pukui nie mieści się już w tej taksonomii. Sytuacja demograficzna może się jednak geograficznie znacznie różnicować. Na Wyspach Trobrianda niewielu mieszkańców dożywa 50 lat.

Morfem na umożliwia wysunięcie nazwy agensa na początek zdania, dzięki czemu sprawca czynności jest podkreślony. Funkcją omawianego tu typu zdań jest więc emfaza trzeciej osoby, wyrażonej przez rzeczownik. Podkreśleniu osoby pierwszej służy na w, drugiej - nāu, a trzeciej - nāna11.

2.2.20.22.3. Kauzatywny sposób użycia

^no

Trzema rozpowszechnionymi wyrażeniami kauzatywnymi z no są: no ka mea (dosł.

„dla rzeczy”) ‘ponieważ’, no ke aha (dosł. „dla co”) ‘dlaczego’ i no laila (dosł. „dla tam”)

‘dlatego też’.

U a k a p a 'ia k ē ia ‘a o ‘a o o k a m o k u p u n i ‘o N a p a li, n o k a n u i o n ā p a l i k i 'e k i ‘e o la ila .

Ta strona wyspy nazywa się Napali dzięki licznym tamtejszym wysokim klifom.

H a u ‘o l i k e k e ik i ‘ē a ‘e n o k a m e a . lo h e ‘o ia i k a m e l e n a n i.

Inne dziecko jest szczęśliwe, gdvż słucha ładnej piosenki.

N o k e a h a i h o ‘o h ū n ā ‘i a a i k a h u l a k a h ik o m a m u a ?

Dlaczego starożytna hula była ukrywana w przeszłości?

N o k e a h a e k i p a n u i m a i a i n ā m a li h in i m ā k a ‘ik a ‘i m a H a w a i ‘i n e i?

Dlaczego tak wielu turystów odwiedza Hawaje?

N o la ila . m a i k a ' i ‘o le .

Dlatego też nie jest dobrze.

2.2.20.22.4. Lokatywny sposób użycia

no

N o N i ‘ih a u w a l e n ō k ē iā ‘a n o lei.

Ten rodzaj girlandy jest tylko77 78 z Ni‘ihau.

U a h e l e a ‘e n e i n o M a u i.

On właśnie teraz udał się rrn (wyspę) Maui.

A l o h a ‘o l u a n a K a - w a i .

Pozdrowienia dla was obu od Ka-wai. (formuła listu)

N o l a i l a lā k o u ?

Skąd oni są?

H e m a u k ik ik i k ā ‘o l u a n a k a m o k u le le ?

Macie bilety na samolot?

Przyimek no w niektórych kontekstach tłumaczy się polskim o.

' Ō le lo H a w a i ‘i k a p o ' e o N i ‘ih a u a h im e n i l ā k o u n o n ā p ū p ū n a n i o k a l ā k o u ‘ā in a .

Ludzie Ni‘ihau mówią po hawajsku i śpiewają o pięknych muszlach swego kraju.

Idiomatyczne w swojej strukturze jest powiedzenie He kauwā ke kanaka na ke aloha (Pukui 1983 s.v. 678) ‘Człowiek jest niewolnikiem miłości’, które w bardziej dosłownym tłumaczeniu brzmiałoby ‘Człowiek z (dla) miłości (jest) niewolnikiem’.

77 Zob. 2.2.5.2.3. Zaimki dzierżawcze typu n-.

78 Hawajskim odpowiednikiem polskiego tylko fisi. wale nō.

2.2.20.22.5. Temporalny sposób użycia

no

Rozciągłość w czasie sygnalizuje się hawajskim przyimkiem no ‘przez’.

No 'eiwa mau makahiki i a ‘o ‘ia mai ‘o Lot i ka hōkūkilo, ka ‘ōlelo Pelekane, ka hō'ike honua, ka mō ‘aukala, ka makemakika, ke mele, ke kākaulima, ka ho ‘omana, a me kekahi mau kumu- hana ‘ē a ‘e.

Przez dziewięć lat Lot uczył się astronomii, języka angielskiego, geografii, historii, matematyki, muzyki, kaligrafii, religii i innych zachodnich przedmiotów.

Lista przyimków sekundamych w żadnym języku żywym nie może być zamknięta.

Powstają nowe wyrażenia przyimkowe. Przykładem jest e pili ana.

E ho 'onui ‘ia ana ko lāua 'ike e pili ana i kekahi mau 'āina ‘ē a 'e.

Poszerzy się ich wiedza o innych krajach.

Ma kāna puke mo ‘omana ‘o no ‘o Lot i kākau iho ai e pili ana i nā lole nani loa o nā wahine i komo ai.

W swoim dzienniku Lot napisał o pięknych sukniach, w które się ubrały damy.

Hawajską nazwą spójnika jest wyraz huipū, który w zastosowaniu czasownikowym oznacza czynność łączenia, jednoczenia. Spójnikami prymamymi są: a (‘a, i, aż, gdy’), o (‘jeśli nie’), akā ‘ale’, inā ‘gdyby’, ke ‘jeśli, gdy’. Rozrasta się grupa spójników sekun­

damych, np. a m e ‘i’ (dosł. „i z”), a i ‘ole ‘czy’ (dosł. „a jeśli nie”), a .... nō ho ‘i ‘a także’, ā ...paha ‘albo’, no ka mea ‘dlatego że’ (dosł. „z powodu tej rzeczy”), no ia mea ‘dlatego że’ (dosł. „z powodu tamtej rzeczy”), no laila ‘dlatego’ (dosł. „stamtąd”). Spójniki se- kundame tworzą się głównie z przyimków {me ‘z’, no ‘z powodu’), rzeczowników {mea

‘rzecz’) i czasowników {ho ‘i ‘wracać’). Jak przezroczysta jest w języku hawajskim grani­

ca między przyimkiem i spójnikiem, dowodzi morfem a w dwóch wariantach ortograficz­

nych: ā (Elbert, Pukui 1999: 165) i a {Mamaka Kaiao 2003: 1). Różnice pisowni nie wiążą się jednak z odmiennością funkcji. Por. zastosowanie przyimkowe {hana ā ka hola ‘elua

‘pracuj do godziny drugiej’) ze spójnikowym sposobem użycia {hana nō ā pau ka hana

‘pracuj, aż się skończy praca’)79. Spójnik a me nie łączy predykatów.

ke kamāli 'ikāne a me ke kamāli ‘iwahine

książę j księżniczka

Ke kali nei ka wahine i kāna kāne a me kona kaikamahine.

Kobieta czeka na męża i córkę.

Pā mai ka mahina a me nā hōkū i ka pō.

Księżyc i gwiazdy św iecą w nocy.

” Zob. przykłady użycia spójników w rozdziale 2.3. Składnia.

2.2.20.23. e

pili ana

W dokumencie WYSPY HAWAJSKIE (Stron 88-98)