W niniejszym badaniu nie ma hipotezy, która podlegałaby prostej weryfikacji, szcze-gólnie według kryteriów stosowanych w znacznej części badań psychologicznych, jednak zdecydowano się na sformułowanie kilku oczekiwań, które wynikałyby z
syste-mowej teorii komunikacji. Nie ma klasycznie rozumianej zmiennej, która zmieniałaby wartość ilościowo czy porządkowo. Choć można przyjąć odpowiedzi na pytania jako wartości o charakterze nominalnym, to trudno mówić tu o kwantyfikacji pojedynczej odpowiedzi. Można jednak liczyć odpowiedzi i na tej podstawie ustalać ich powszech-ność, a co za tym idzie – ważność w systemie. Ponieważ, jak pisze Jerzy Brzeziński:
„zmienne teoretyczne i zachodzące między nimi relacje, o których traktuje hipoteza badawcza, powinny być wyprowadzone z tego samego paradygmatu” (Brzeziński 1997a: 15) oraz „założenia teoretyczne, leżące u podstaw zastosowanych metod ba-dawczych, powinny być zgodne z założeniami teorii, z której wywiedziona jest spraw-dzana hipoteza” (Brzeziński 1997a: 16).
Także
interpretacja rezultatu badawczego musi uwzględniać zarówno założenia teorii, z której wy-wiedziona została sprawdzona hipoteza, jak i założenia (i ograniczenia) przyjętego modelu eksperymentu (Brzeziński 1997a: 24).
W przypadku przedstawianych badań wiodącymi teoriami są kognitywizm i konstruk-tywizm omówione powyżej, które jako teorie poznania, języka i komunikacji wska-zują na konieczność i możliwość badania konstruktów komunikowanych przy użyciu jednego z systemów znakowych. W niniejszym badaniu zrekonstruowano komuni-kowanie o ‘uniwersytecie’, w języku naturalnym, a dokładniej rzecz ujmując: w jego najbardziej podstawowej formie, jaką jest rozmowa i wypowiedzi będące odpowie-dziami na zadawane pytania.
Jednocześnie autor świadomy jest ograniczeń wypływających z sytuacji badania, w której część badanych może, przynajmniej w pewnym zakresie, komunikować nie-co inaczej, niż gdyby nie miała świadomości uczestniczenia w badaniu. Trudność ta jest jednak właściwie nie do ominięcia i inne rozwiązanie tego problemu (zebrania kompleksowych opinii o ‘uniwersytecie’) przy założonym celu i zakresie badań nie wydaje się możliwe do osiągnięcia w ramach dostępnych środków.
Dlatego też zdecydowano się na kompleksowe badanie empiryczne komunikatów uzyskanych w drodze standaryzowanych wywiadów ankietowych dla rekonstrukcji obrazu (image) ‘uniwersytetu’ w populacji mieszkańców Polski.
Udzielenie odpowiedzi na tak zakreślony problem badawczy pozwoli, w przypadku gdy odpowiedź ta będzie pozytywna, potwierdzić przystawalność przyjętych założeń teoretycznych. Gdy zaś nie uda się wykazać istnienia bardziej spójnego profilu wize-runku ‘uniwersytetu’, przyjęte założenia teoretyczne zostaną postawione pod zna-kiem zapytania.
Wydaje się, że ogół przyjętych teorii pozwala w przypadku ich potwierdzenia na bar-dzo szerokie zastosowanie wypracowanych rozwiązań, dla wszystkich komunikacji, szczególnie autoprezentacyjnych, produkowanych przez wszystkie jednostki i organi-zacje społeczne – systemy operujące systemami znakowymi.
Nie są znane porównywalne teorie systemowe, ale można znaleźć inne teorie komu-nikacji.
Jak pisze Marek Sikora (Sikora 1997), nie ma wśród uczonych zgody co do reguł de-cydujących o wyborze teorii.
Jedni z nich, na przykład, akceptują teorię wtedy, gdy można na jej podstawie dostarczyć nieoczekiwanych, a nawet zaskakujących przewidywań, które następnie okażą się trafne. Inni przyjmują teorię, jeżeli tylko wyjaśnia ona zjawiska w odpowiednio szerokim zakresie. Są również tacy, którzy za pożyteczną uznają tylko taką teorię, która przeszła pozytywnie dużą ilość zróżnicowanych co do charakteru testów (Sikora 1997: 36).
Idąc dalej, Sikora wskazuje na krytykę hierarchicznego modelu uzasadniania jedno-myślności (hierarchical model of justification, Sikora 1997: 35) podkreślających nie-słuszność założenia o tym, że dowolny zbiór danych empirycznych można łączyć z jedną tylko teorią. Wskazuje tym samym, że często wiele teorii może podobnie przekonująco wyjaśniać uzyskane dane. Wskazuje to na model sieciowy (Sikora 1997:
35–38), w ramach którego relacje
między regułami metodologicznym a teoriami, między celami i teoriami nie są, jak w mode-lu hierarchicznym, jedno-jednoznaczne. Reguły metodologiczne uzasadniają teorie, lecz tak-że i teorie ograniczają wybór poprawnych w ich ramach metod. Z kolei cele poznawcze uza-sadniają metody, ale również i metody mają wpływ na wybór możliwych do realizacji celów.
Wreszcie cele i teorie też ze sobą harmonizują (Sikora 1997: 37).
Istotą współczesnej (nowożytnej) nauki jest badanie, czyli stały proces samoorgani-zującego się procesu poznawania, budowania obrazu, który, by móc przebiegać, po-trzebuje w miarę stałych, powtarzalnych procedur i nawiązywania. Tak więc współ-czesną naukę charakteryzuje proces wzajemnej referencji opisu i empirii.
Wobec powyższego stanu uznano, że najbardziej adekwatną teorią naukową jest kon-struktywizm, który sam zajmuje się samoreferencyjnymi procesami doświadczania, poznania i opisu świata. Jak szczegółowo wskazał też Michael Fleischer (2003), kon-struktywizm wydaje się też użyteczny jako teoria nauki, szczególnie nauki zajmującej się problematyką języka i komunikacji. Został więc przyjęty jako teoria wiodąca, wy-jaśniająca właśnie ten (systemowy) proces konstrukcji, w stopniu chyba najdokład-niejszym. Wydaje się też aktualnie jedyną teorią łączącą w spójną całość problematy-kę postrzegania i komunikacji.
Ponadto traktuje wypowiedzi jako komunikacje, które są funkcjonalne w każdej sytu-acji, tzn. każda wypowiedź czy odpowiedź jest zależna od osoby, sytuacji komunika-cyjnej (rozmowa, wywiad, wypowiedź), pytania (jeśli było) i osadzona w systemie ko-munikacji danego społeczeństwa, grupy społecznej.
I choć np. interakcjonizm symboliczny także zwraca uwagę na silne społeczne uwa-runkowanie interakcji symbolicznych, to uwaga ta koncentruje się na aspekcie już ustalonych i działających norm społecznych. Trudno jednak, opierając się tylko na in-terakcjonizmie symbolicznym, przeprowadzić badanie wizerunku, które pozwoliłoby na odkrycie konstruktów wychodzących poza ustabilizowane normy.
Podobnie konstruktywizm społeczny w wersji zaprezentowanej przez Bergera i Luck-manna, choć w założeniach wydaje się bardzo odpowiednią teorią, nie został bardziej rozwinięty, i w przeciwieństwie do teorii opierających się na koncepcjach konstruktywi-stycznych zatrzymał się w pewnym momencie w rozwoju. I to właśnie konstruktywizm wydaje się najbardziej współczesną interpretacją tego nurtu.
O problemie z wymienionymi teoriami wspomniano także przy okazji omawiania pra-cy Alicji Waszkiewicz (2012).
Jak już powiedziano wcześniej, teorie tradycyjne nie pozwalają na kompleksowe wi-dzenie społeczeństwa, komunikacji i języka jako zjawisk systemowo współzależnych.
Wstępnie można założyć, że wyniki uzyskane dla próby populacji Polski są relewantne dla całości populacji, a potencjalne różnice wewnątrz próby, których należy oczekiwać w związku z tym, czy badani mieli kontakt z uczelniami wyższymi, czy też nie, można zweryfikować na podstawie badań szczegółowych przeprowadzonych w grupach róż-niących się stycznością z uczelniami. Główne komponenty powinny być jednak wspól-ne dla większości podgrup. Uzyskawspól-ne wyniki można pośrednio zweryfikować poprzez porównanie z wynikami podobnych badań przeprowadzonych wewnątrz uczelni.
Ponadto można postawić hipotezę, że podobne badanie przeprowadzone na innych branżach powinno wykazać istnienie porównywalnych wyników, dających możliwość systemowej ich analizy.
Odpowiedź na te pytania, jakich problemów nasza teoria nie rozwiązuje, jakie nowe problemy stwarza, będzie możliwa po analizie wyników. Wstępnie jednak można za-łożyć, że problemy te będą miały charakter niejednoznaczności pewnych danych, któ-rych bez dalszych badań nie będzie można jednoznacznie rozstrzygnąć.