Hipotezy pracy a wyniki badań

H1. Małe i średnie przedsiębiorstwa rodzinne są mniej zorientowane na

przyspieszony wzrost i rozwój niż odpowiedniki nierodzinne, co wynikać może z ich naturalnej awersji do ryzyka i niechęci do poszukiwania źródła finansowa-nia na alternatywnym rynku kapitałowym.

Zaprezentowane wyniki badań empirycznych nie potwierdzają hipotezy H1. Przedsiębiorstwa rodzinne stanowią 68,5% populacji NewConnect, co świadczy o większej ich orientacji na wzrost i determinacji poszukiwania kapitałowych źródeł jego finansowania niż przedsiębiorstw nierodzinnych. Funkcjonują we wszystkich sektorach o dużej dynamice wzrostu zarówno w tych o wysokiej, średniej, jak i niskiej dynamice zmian technologicznych. W obszarze sektorów o wysokiej dynamice zmian technologicznych firmy rodzinne typu C występują częściej (31%), a typu A rzadziej (52%) niż proporcjonalnie do ich udziału w ogólnej liczbie firm rodzinnych, co świadczy o większej orientacji tych pierw-szych na innowacje i gotowości do podejmowania ryzyka rynkowego. Z kolei w obszarze sektorów o niskiej dynamice zmian technologicznych częściej

występują firmy rodzinne typu A (65%) niż typu C (14,5%). Firmy rodzinne typu B występują w trzech obszarach sektorów proporcjonalnie do udziału w ogólnej liczbie firm rodzinnych, co świadczy o ich małej wrażliwości na po-ziom ryzyka w poszczególnych obszarach.

Firmy rodzinne dominują w sektorze technologii, mediów, recyclingu, tele-komunikacji, budownictwie, handlu i w nieruchomościach. Licznie występują w sektorze inwestycji skupiającym działalność typu private equity czy capital venture, a zatem obciążonym większym ryzykiem finansowym prowadzenia działalności. Nie ustępują firmom nierodzinnym w zakresie prowadzenia inten-sywnych prac badawczo-rozwojowych. Wyraźniejsze są różnice między po-szczególnymi typami firm rodzinnych (siła związku jest tu prawie trzykrotnie większa) – zdecydowanie najczęściej prace B+R prowadzą firmy typu C (nawet trzykrotnie częściej niż te typu B).

Ponad połowa firm na NewConnect odnotowuje wzrost, przy czym najczę-ściej są to firmy rodzinne (ok. 62% wobec tylko ok. 30% w przypadku typowych firm nierodzinnych). Siła omawianych związków jest stosunkowo duża (spośród innych cech przedsiębiorstw trendy rozwojowe są powiązane najsilniej z cha-rakterem firmy). Wśród firm rodzinnych najczęściej odnotowuje wzrost typ A – 68%, potem typ C – 58%, natomiast tendencję spadkową najrzadziej typ A – 11,2%, potem typ C – 19,4%.

Internacjonalizacja jest aktem przedsiębiorczym. Należy podkreślić, że na NewConnect to firmy rodzinne są najbardziej zorientowane na internacjonaliza-cję – na rynku krajowym koncentruje się ok. 58% z nich wobec 65–67% firm nierodzinnych. Firmy rodzinne częściej wybierają bardziej zaawansowany model globalny (co czwarta firma wobec ok. 15% w przypadku pozostałych).

H2a. Wśród firm rodzinnych notowanych na rynku NewConnect dominuje

typ „A”, w którym rodzina ma przewagę zarówno we własności, jak i w zarzą-dzaniu.

H2b. Wśród firm rodzinnych notowanych na rynku NewConnect typ „C”,

w którym rodzina ma przewagę w zarządzaniu, ale nie ma jej w strukturze własności, jest optymalny z punktu widzenia aktywności przedsiębiorczej.

Hipotezy H2a i H2b zostały potwierdzone. Wśród firm rodzinnych na małej giełdzie dominuje typ A – 58,1%. Typ B stanowi 20,6%, a typ C – 21,3% tej populacji. Typ C firm rodzinnych częściej niż pozostałe funkcjonuje w sektorach o wysokiej dynamice zmian technologicznych, co świadczy o ich większej orientacji na innowacje i gotowości podejmowania ryzyka. Prawie trzykrotnie częściej niż przedsiębiorstwa pozostałych typów posiadają w strukturze swojego akcjonariatu inwestorów zagranicznych. Częściej niż pozostałe korzystają z do-tacji unijnych i zdecydowanie częściej angażują się w intensywne prace badaw-czo-rozwojowe, a ich menedżerowie mają najczęściej obycie międzynarodowe. Aż 60% z nich podejmuje internacjonalizację, przy czym aż 37% rozwija się według modelu globalnego. Wśród wszystkich firm osiągają największy stopień

internacjonalizacji i są na drugim miejscu po typie A, jeśli chodzi o stosowanie zaawansowanych, kapitałowych sposobów wchodzenia na rynki zagraniczne.

H3a. Przedsiębiorstwa rodzinne na NewConnect angażują się w ekspansję

międzynarodową częściej niż ich odpowiedniki nierodzinne.

H3b. Przedsiębiorstwa rodzinne na NewConnect częściej niż ich

odpowied-niki nierodzinne rozwijają się międzynarodowo według modelu globalnego (born global) i częściej stosują zaawansowane, kapitałowe sposoby wejścia na rynki zagraniczne.

H3c. Stopień internacjonalizacji przedsiębiorstw rodzinnych na

NewCon-nect jest wyższy niż ich odpowiedników nierodzinnych.

Hipoteza H3a została potwierdzona. Aktywnych międzynarodowo jest 42% firm rodzinnych wobec 33% firm nierodzinnych. Aktywność międzynarodową podejmuje aż 58,1% firm rodzinnych typu C, 39,1% typu A i 33,3% typu B.

Hipoteza H3b została potwierdzona. Model globalny stosuje dwie trzecie firm rodzinnych wobec nieco ponad 40% pozostałych. Na 20 firm typu B o zasięgu międzynarodowym 75% stosuje model globalny, podobne prawidło-wości dotyczą 64% umiędzynarodowionych firm rodzinnych typu C i 56% umiędzynarodowionych firm rodzinnych typu A. Internacjonalizacja następuje zwykle tylko przez wymianę handlową (eksport) – dotyczy to 3/4 umiędzynaro-dowionych firm NewConnect. Firmy rodzinne różnią się przy tym wyraźnie od pozostałych – znacznie częściej w ich przypadku internacjonalizacja przybiera złożoną formułę – obok eksportu występuje wejście kapitałowe; dotyczy to 27% firm rodzinnych wobec zaledwie 7,7% firm określonych jako prywatne i 10% typowo nierodzinnych. Spośród firm rodzinnych metodę tę najczęściej stosują firmy typu B (42%, przy czym jest to tylko 8 na 19 podmiotów). Siła omawia-nych relacji nie jest zbyt duża, jednak można mówić o następującej prawidłowo-ści – internacjonalizacja łącznie poprzez wejprawidłowo-ścia kapitałowe i eksport jest najbardziej charakterystyczna dla firm rodzinnych, w tym zwłaszcza dla typu B.

Hipoteza H3c została potwierdzona. Średni stopień internacjonalizacji pu-blicznych firm aktywnych międzynarodowo oszacowano na 27,5% i jest to poziom nieco niższy niż notowany średnio dla firm rodzinnych (28,5%). Połowa firm rodzinnych osiąga poziom internacjonalizacji rzędu 19% lub więcej. Dla porównania, w przypadku firm nierodzinnych mediana stopnia internacjonaliza-cji sięga zaledwie 7–9%. Spośród firm rodzinnych relatywnie największy stopień internacjonalizacji cechuje firmy typu C (mediana 23%).

H4. Źródłem przewagi konkurencyjnej firm rodzinnych nad odpowiednikami

nierodzinnymi w otoczeniu globalnym są ich wyróżniające umiejętności w za-kresie generowania kapitału społecznego, w szczególności ponadgranicznego kapitału społecznego wiążącego.

Hipoteza H4 została potwierdzona pośrednio. W celu ustalenia czynników znacząco wpływających na internacjonalizację biznesu (zmienna zależna) i zwiększających jej prawdopodobieństwo zastosowano w analizach metodę

modelowania zjawisk – regresję logistyczną. Uwzględniono w modelu 10 czyn-ników, które zgodnie z literaturą przedmiotu, wcześniejszymi badaniami empi-rycznymi na świecie w tym obszarze oraz na podstawie obserwacji autora mają istotny wpływ na internacjonalizację każdego biznesu. Estymacja parametrów równania regresji logistycznej została dokonana metodą największej wiarygod-ności. Zastosowana krokowa metoda doboru zmiennych wykazała istotność wpływu siedmiu z dziesięciu przyjętych czynników (zmiennych). Ponieważ wcześniejsze analizy wykazały, że internacjonalizacja jest częściej podejmowa-na przez firmy rodzinne niż nierodzinne, podejmowa-należało przypuszczać, że przebieg badanych relacji może być inny dla firm rodzinnych i nierodzinnych, a także w ramach firm rodzinnych dla typu A, B, C. Empiryczna weryfikacja tej tezy potwierdziła przypuszczenia. W przypadku firm rodzinnych lista kluczowych czynników internacjonalizacji pokrywa się z tą listą czynników ustalonych dla wszystkich firm na małej giełdzie. Dla firm nierodzinnych istotne statystycznie okazały się tylko dwa czynniki z dziesięciu przyjętych: udział inwestora zagra-nicznego w strukturze akcjonariatu oraz sektor, w którym funkcjonuje firma. Pozostałe analizowane czynniki mają marginalne znaczenie dla internacjonaliza-cji firm nierodzinnych.

Dalsza analiza służyła ocenie przebiegu omawianych relacji dla poszcze-gólnych typów firm rodzinnych. Okazało się, że zaledwie cztery z przyjętych czynników determinują internacjonalizację tylko firm rodzinnych typu A, natomiast żaden z dziesięciu czynników nie wpływa istotnie na internacjonaliza-cję typu B i C. Oszacowany model ma satysfakcjonujące własności statystyczne. Podobna sytuacja wystąpiła w estymacji równania regresji liniowej w oce-nie czynników wpływających na stopień internacjonalizacji. Z przyjętych dzie-sięciu czynników tylko jeden znacznie oddziaływał na poziom zaangażowania się biznesu w obszar międzynarodowy – udział inwestora zagranicznego w struk-turze akcjonariatu. Biorąc pod uwagę niski stopień wyjaśnienia zmienności stopnia internacjonalizacji (około 20% tej zmienności), należy stwierdzić, że o stopniu internacjonalizacji decydują poza uwzględnionymi inne, ważne czyn-niki.

Ocena stopnia internacjonalizacji dla firm tradycyjnych i globalnych (born global) pozwoliła ustalić istotną jego korelację z dwoma czynnikami: współ-czynnikiem Q Tobina i udziałem inwestora zagranicznego w strukturze akcjona-riatu. Analiza rozkładu reszt potwierdza zasadność wyboru postaci modelu, jednak zakres wyjaśnienia stopnia internacjonalizacji przez przyjęte czynniki jest niski (10,5%). Jedynie stopień internacjonalizacji firm rodzinnych typu C został wyjaśniony satysfakcjonująco na poziomie 73% czynnikami przyjętymi w modelu.

Autor sugeruje, że „brakującym”, kluczowym czynnikiem determinującym internacjonalizację i jej przebieg w firmach nierodzinnych i rodzinnych, nie-uwzględnionym w modelach z uwagi na trudności jego zmierzenia, są

ponad-graniczne relacje sieciowe personalne, generujące ponadgraniczny kapitał społeczny. Ten czynnik inicjuje, przyspiesza internacjonalizację i zwiększa poziom jej intensywności (stopień, tempo i zaawansowane, kapitałowe sposoby wchodzenia na rynki zagraniczne). Pozwala pokonywać młodym przedsiębior-stwom barierę zasobową, barierę wiedzy o rynkach zagranicznych oraz barierę psychologiczną (dzięki zaufaniu). Z uwagi na to, że firmy rodzinne dominują w każdej gospodarce rynkowej na świecie i posiadają zbliżony system wartości, a także podobne zachowania strategiczne, mają wyróżniające umiejętności w zakresie kreowania ponadgranicznego kapitału społecznego, wiążącego między sobą. Z kolei szkoła zasobowa wskazuje na familizm (pozytywny) jako wyróżniającą umiejętność przedsiębiorstw rodzinnych w zakresie redukowania negatywnych skutków agencji oraz zastępowania jej kulturą stewardship. Rezul-tatem tej umiejętności wyróżniającej są: silna architektura wewnętrzna, ze-wnętrzna oraz reputacja. Takie zasoby strategiczne pozwalają generować więk-szy kapitał społeczny ponadgraniczny, pomostowy w porównaniu z firmami nierodzinnymi.

Hipoteza główna (H): Przedsiębiorstwom rodzinnym nie zagraża

margina-lizacja w warunkach nowej ekonomii XXI w.

Badania potwierdziły, że przedsiębiorstwa rodzinne publiczne z rynku NewConnect nadal będą odgrywać znaczącą rolę w nowej ekonomii XXI w. Mają silną orientację przedsiębiorczą, kumulują aktywa niematerialne, wśród których wyróżniający jest kapitał społeczny: wewnętrzny, zewnętrzny, a zwłasz-cza ponadgraniczny. Pozwala on na dzielenie się wiedzą, kreowanie nowej oraz jej ochronę. Miarą konkurencyjności firm rodzinnych jest podejmowanie przez nie ekspansji międzynarodowej i rozwijanie się międzynarodowo według mode-lu globalnego, częściej niż ma to miejsce w przypadku firm nierodzinnych.

4.7. Przebieg internacjonalizacji w wybranych firmach rodzinnych