Mechanizm generowania i wykorzystywania kapitału społecznego w czasie

– model teoretyczny

W wielu opracowaniach naukowych utrzymuje się, że inicjacja ekspansji międzynarodowej nowych przedsięwzięć (młodych przedsiębiorstw) jest kwestią przypadku, splotu nadzwyczajnych okoliczności i szczęścia123. Od niedawna jednak przeważa pogląd, iż źródła wczesnej internacjonalizacji przedsiębiorstw należy upatrywać w ich ponadgranicznym kapitale społecznym124. W 2010 r. Shameen Prashantham i Charles Dhanaraj125 na łamach „Journal of Management Studies” zaprezentowali teoretyczny model dynamicznego oddziaływania kapitału społecznego na wzrost międzynarodowy nowych przedsięwzięć, po-chodzących z gospodarek wspo-chodzących, zbudowany na podstawie pogłębio-nych badań jakościowych młodych przedsiębiorstw technologiczpogłębio-nych usytuow-anych w klasterze software w Bangalore w Indiach. Istotną wartością modelu

123 Ch. Dhanaraj, P. W. Beamish, A resource based approach to the study of export perfor-mance, „Journal of Small Business Management” 2003, 41, s. 242–261.

124 N. E. Coviello, Network dynamics of international new ventures, „Journal of International Business Studies” 2006, 37, s. 713–731. S. Slotte-Kock, N. E. Coviello, Entrepreneurship re-search on network processes: a review and ways forward, „Entrepreneurship Theory & Practice” 2010, 34, s. 31–57.

125 S. Prashantham, Ch. Dhanaraj, The Dynamic Influence of Social Capital on the Interna-tional Growth of New Ventures, „Journal of Management Studies” 2010, 47(6), s. 967–994.

jest jego nowatorski charakter w prezentacji mechanizmu powstawania, ewolucji (aprecjacji i deprecjacji w czasie) i wykorzystywania ponadgranicznego kapitału społecznego we wczesnej internacjonalizacji biznesu oraz jego duża aplikacyj-ność w praktyce menedżerskiej. Rysunek 11 ilustruje różnice w interpretacji roli sieci społecznych w ekspansji międzynarodowej nowych przedsięwzięć między prezentowanym modelem dynamicznym a dotychczasową teorią.

Rysunek 11. Dynamiczny wpływ ponadgranicznego kapitału społecznego na internacjonalizację Źródło: S. Prashantham, Ch. Dhanaraj, The Dynamic Influence of Social Capital on the In-ternational Growth of New Ventures, „Journal of Management Studies” 2010, 47(6), s. 967–994.

Autorzy modelu wychodzą z założenia, że kapitał społeczny, jak każdy inny zasób kapitałowy, musi być traktowany dynamicznie, ponieważ w pewnych okolicznościach podlega aprecjacji, w innych deprecjacji. Model prezentuje zatem, jak początkowy kapitał społeczny może ewoluować w czasie i wyjaśnia, dlaczego jedne przedsiębiorstwa rosną znacznie szybciej w otoczeniu międzyna-rodowym niż inne.

Źródłem początkowego, ponadgranicznego kapitału społecznego są wcze-śniejsze doświadczenia i powiązania międzynarodowe założycieli/menedżerów

Deprecjacja w czasie – zanik więzi – dezaktualizacja – koniec cyklu życia

Uczenie się w sieci – wiedza rynkowa – know-how – dobre praktyki sieci

Aprecjacja w czasie – nowe szanse – eksploatacja więzi

Uwaga:

strzałki przerywane prezentują aktualną logikę w literaturze

strzałki pogrubione prezentują procesy w modelu dynamicznym kapitału społecznego Dynamiczny kapitał społeczny Pierwsze wejścia na rynki zagraniczne Wzrost międzynarodowy nowych przedsięwzięć Początkowy kapitał społeczny Relacje z otoczeniem globalnym – reemigracja – zatrudnienie w firmach zagranicznych – rodzina/przyjaciele P1 P2 P3 P4

nowych przedsięwzięć126. Są to przedsiębiorcy, którzy wracają do kraju macie-rzystego z dłuższego pobytu zagranicznego w kraju rozwiniętym gospodarczo, gdzie nabywali kompetencje, doświadczenie zawodowe, pracując w tamtejszych przedsiębiorstwach lub/i wykształcenie w renomowanych uczelniach i instytu-tach technologicznych. We wschodzących gospodarkach ci, którzy mogą nabyć wiedzę i wpływy (sieci społeczne) w kulturach zachodnich, będą prawdopodob-nie bardziej zorientowani międzynarodowo, bardziej predysponowani do inter-nacjonalizacji swoich przedsięwzięć biznesowych127.

Innym istotnym źródłem początkowego kapitału społecznego, zidentyfiko-wanym w modelu dynamicznym jest doświadczenie zawodowe przedsiębiorcy zdobyte w oddziale korporacji wielonarodowej zlokalizowanej w jego kraju macierzystym128. Twórcy modelu są przekonani, iż bezpośredni inwestorzy zagraniczni nie tylko dokonują transferu wiedzy, technologii do kraju goszczą-cego, wprowadzają lokalnych pracowników w swoje sieci globalne, ale mnożą potencjalnych przedsiębiorców międzynarodowych.

W modelu dynamicznym nie jest uwzględniona ponadgraniczna sieć spo-łeczna, rodzinna lub towarzyska przedsiębiorcy jako źródło jego początkowego i względnie trwałego kapitału społecznego, ułatwiającego wzrost międzynaro-dowy. Własne obserwacje autora polskich przedsiębiorstw dają podstawę sądzić, iż może to być istotna forma wsparcia dla przedsiębiorstw rodzinnych po-szukujących możliwości wzrostu w otoczeniu międzynarodowym. W modelu dynamicznym brakuje także odniesienia do sieci społecznych, narodowych i wpływów międzynarodowych ich uczestników jako źródła początkowego ponadgranicznego kapitału społecznego.

Większość literatury przedmiotu koncentruje się na aprecjacji kapitału spo-łecznego młodych, internacjonalizujących się przedsiębiorstw. Kapitał ten zwiększa się w czasie wraz ze wzrostem zasięgu i gęstości sieci społecznej129. Twórcy modelu dynamicznego postulują, aby przedsiębiorcy nie byli bierni i nie traktowali aprecjacji kapitału społecznego jako inercyjnego procesu tylko zaangażowali się aktywnie w zarządzanie swoją siecią społeczną, co ma dopro-wadzić do jej dywersyfikacji, powiększenia i pogłębienia lub przynajmniej do neutralizacji negatywnych skutków deprecjacji kapitału społecznego. Identyfiku-ją trzy strategie aprecjacji kapitału społecznego:

a) powiększanie i pogłębianie sieci społecznych na dotychczasowych rynkach zagranicznych, wychodzenie poza więzi etniczne, rodzinne czy towarzyskie;

126 J. L. Arregle, M. A. Hitt, D. G. Sirmon, P. Very, The development of organizational so-cial capital: attributes of family firms, „Journal of Management Studies” 2007, 44, s. 73–95.

127 I. Filatotchev, X. Liu, T. Buck, M. Wright, The export orientation and export perfor-mance of high-technology SMEs in emerging markets: the effects of knowledge transfer by returnee entrepreneurs, „Journal of International Business Studies” 2009, 40, s. 1005–1021.

128 A. L. Saxenian, The New Argonauts: Regional Advantage in a Global Economy, Harvard University Press, Boston, MA, 2006, s. 45.

b) poszukiwanie i nawiązywanie nowych relacji społecznych na nowych rynkach przy minimalnym zaangażowaniu zasobów (wykorzystanie technologii komunikacyjnych i informatycznych – Internetu, uczestnictwo w misjach han-dlowych obcych państw, międzynarodowych izb przemysłowo-hanhan-dlowych, korzystanie z inicjatyw typu kompass czy instrumentów wsparcia finansowego uczestnictwa w branżowych targach międzynarodowych);

c) poszukiwanie kontaktów międzynarodowych u swoich partnerów z sieci społecznych, narodowych, lokalnych. Poszukiwania wielokierunkowe szans na powiększenie ponadgranicznego kapitału społecznego okazują się bardziej efektywne niż skoncentrowane na pojedynczej strategii. Okolicznościami sprzyjającymi aprecjacji kapitału społecznego są: osobowość przedsiębiorcy (kultura osobista, życzliwość, empatia, komunikatywność, mobilność, otwartość, elastyczność, gotowość funkcjonowania w otoczeniu wielokulturowym, toleran-cja, altruizm) i jego obycie międzynarodowe, unikalność oferty biznesowej, rodzinny charakter biznesu.

Twórcy modelu jako nieliczni obserwatorzy i badacze wpływu sieci spo-łecznych na decyzje strategiczne biznesu koncentrują uwagę także na zjawisku negatywnym, jakim jest deprecjacja ponadgranicznego kapitału społecznego. We wcześniejszych publikacjach spekuluje się, że siła i wartość relacji społecz-nych może ulegać zmniejszeniu w czasie130, a większość więzi pomostowych zanika w ciągu roku131.

W modelu dynamicznym identyfikuje się trzy scenariusze deprecjacji kapi-tału społecznego:

a) zanik więzi w czasie;

b) dezaktualizacja znaczenia więzi; c) zakończenie cyklu użyteczności więzi.

Zanik więzi wynika z osłabienia, systematycznego zmniejszania częstotli-wości interakcji w ramach sieci. Ma to miejsce, kiedy dane interakcje sieciowe są zastępowane inną aktywnością społeczną. Deprecjacja kapitału społecznego wynika z jego nieużywania132.

Dezaktualizacja/marginalizacja znaczenia więzi. Niektóre relacje sieciowe tracą na znaczeniu z uwagi na istotną zmianę swojego kontekstu. Utrata wpły-wów w czasie wynika ze zmian kontekstowych dotyczących jednego z aktorów, który przykładowo zmienił zatrudnienie lub w ogóle opuścił sektor.

Cykl życia użyteczności więzi. W ramach niektórych relacji sieciowych wy-czerpują się bezpośrednie szanse biznesowe, generowane przez początkowy wolumen kapitału społecznego, mimo iż związki między aktorami mogą nie

130 G. Soda, A. Usai, A. Zaheer, Network memory: the influence of past and current networks on performance, „Academy of Management Journal” 2004, 47, s. 893–906.

131 R. Burt, Bridge decay, „Social Networks” 2002, 24, s. 333–363. 132 P. Bourdieu, op. cit., s. 241–258.

słabnąć lub nie dezaktualizować się, jak w poprzednich scenariuszach. Faza schyłkowa cyklu życia użyteczności sieci społecznej ma miejsce, kiedy bieżące i przewidywane potrzeby partnera/aktora okazują się już zaspokojone, a poten-cjał jego kontaktów (pośrednie więzi społeczne) wyczerpany.

Bycie w sieci społecznej, jak pokazują badania empiryczne i prezentuje model dynamiczny, jest warunkiem koniecznym dla wczesnej internacjonalizacji młodych, przedsiębiorczych firm, ale niewystarczającym. Uczestnicy sieci muszą umieć przekuć generowany kapitał społeczny na swoją przewagę i wy-nikające z niej korzyści. W przypadku młodych, internacjonalizujących się przedsiębiorstw większe znaczenie mają korzyści wynikające z procesu uczenia się, nabywania nowej wiedzy niż doraźne korzyści finansowe wynikające z nowych szans biznesowych na rynkach zagranicznych. W ramach ponadgra-nicznej sieci społecznej nabywana i kumulowana jest: wiedza na temat funkcjo-nowania rynków zagranicznych, wiedza technologiczna (współpraca z partnera-mi i ich sieciapartnera-mi kooperacji, wspólne rozwiązywanie problemów, obserwacja ich i innych uczestników rynku, ewoluujących potrzeb pozwalają na zapoznanie się z aktualnymi trendami technologicznymi i powiększanie własnego portfolio kompetencji technologicznych), wiedza w zakresie dobrych praktyk budowania aliansów strategicznych (wybór partnera, negocjacje, monitoring).

Firmy przedsiębiorcze, które wykorzystują szanse uczenia się w ramach sie-ci społecznych, osiągają wyższy wzrost w obszarze międzynarodowym.

3.4. Przegląd dotychczasowych badań empirycznych zachowań