Problem badawczy i hipotezy

Z niektórych opracowań naukowych wynika, że małe i średnie przedsiębior-stwa rodzinne charakteryzują się mniejszą orientacją przedsiębiorczą niż ich odpowiedniki nierodzinne, z uwagi na swoją dużą wrażliwość na ryzyko i słabsze

kompetencje menedżerskie. Bezpieczeństwo finansowe rodziny i jej kolejnych pokoleń jest priorytetem w systemie rodzinnym, który determinuje zachowania strategiczne biznesu, a także wyznacza kierunek i tempo jego rozwoju. Zwraca się więc uwagę na ich awersję do korzystania z dźwigni finansowej oraz niechęć do otwierania struktury własności na inwestorów zewnętrznych czy wręcz unikanie decyzji o wejściu na rynek kapitałowy. Planowany wzrost i rozwój starają się finansować poprzez reinwestowanie wypracowanych zysków. Oprócz finansowania słabością firm rodzinnych mogą być zasoby ludzkie, a zwłaszcza kadra zarządzająca, wywodząca się z rodziny właścicielskiej i zatrudniana często nie według klucza kompetencji menedżerskich, doświadczenia czy osiągnięć, ale na zasadzie nepotyzmu.

W świetle powyższego, trwają dyskusje, czy w warunkach nowej ekonomii XXI w., w której orientacja na globalne zasoby i szanse oraz kapitał ludzki są źródłem przewagi konkurencyjnej, firmy rodzinne będą marginalizowane w życiu gospodarczym z uwagi na swoje słabości, a pozytywna rola rodziny sprowadzać się będzie tylko do wczesnego etapu przedsiębiorczego życia biznesu, czy też kapitał społeczny, rodzinny stanowiący zasób strategiczny firm rodzinnych będzie źródłem ich sukcesu i dalszej ekspansji w globalizującym się i bardziej wymagającym otoczeniu.

Autor formułuje zatem główny problem badawczy w następujący sposób: jaką rolę mogą odgrywać przedsiębiorstwa rodzinne w nowej ekonomii XXI w.? Problemami badawczymi szczegółowymi są natomiast niżej sformułowane pytania:

• jak silna jest orientacja przedsiębiorcza małych i średnich firm rodzin-nych publiczrodzin-nych w konfrontacji z ich odpowiednikami nierodzinnymi?

• w jakim stopniu zaangażowanie rodziny w zarządzanie biznesem oraz w jego własność jest w stanie dodać firmie największą wartość na etapie wzro-stu, zwłaszcza realizowanego poprzez ekspansję międzynarodową?

• czy i jak firmy rodzinne wykorzystują ekspansję międzynarodową w pro-cesie przyspieszonego wzrostu i rozwoju w porównaniu do ich odpowiedników nierodzinnych?

• czy firmy rodzinne posiadają szczególne kompetencje pozwalające na wczesną ekspansję międzynarodową?

Weryfikacja sformułowanych poniżej hipotez pozwoli na udzielenie odpo-wiedzi na powyższe pytania.

Skoro przedsiębiorstwa rodzinne charakteryzują się, zgodnie z ukształtowa-nym stereotypem, awersją do finansowania swojego wzrostu i rozwoju ze źródeł zewnętrznych i na drodze kapitałowej, należy oczekiwać, że ich wzrost i rozwój odbywa się na skalę mniejszą niż ma to miejsce w sytuacji przedsiębiorstw nierodzinnych. Wrażliwość na ryzyko, priorytet systemu rodziny nad potrzebami i interesami systemu biznesu może być powodem słabszej orientacji przedsię-biorczej tego typu podmiotów gospodarczych. Co więcej, z uwagi na wysoką

dynamikę wzrostu, zmienność i nieprzewidywalność oraz wysoki poziom kon-kurencji wymagający innowacyjności i wzmożonych wydatków na badania i rozwój pewnych, szczególnych sektorów gospodarki, takich jak: informatyka, biotechnologia, technologie, media, należy spodziewać się nieznaczącego udziału w nich przedsiębiorstw rodzinnych z wyżej wymienionych powodów. Niski udział firm rodzinnych na małej giełdzie jest założeniem zasadnym także z uwagi na wcześniejsze badania przeprowadzone w Polsce, których wyniki wskazują na udział firm rodzinnych w sektorze małych i średnich przedsię-biorstw nieprzekraczający 36%1.

Studia literaturowe oraz wyniki dotychczasowych badań uprawniły autora do sformułowania następujących hipotez, będących prawdopodobnymi odpo-wiedziami na postawione problemy badawcze:

Hipoteza główna (H): Przedsiębiorstwom rodzinnym nie zagraża

margina-lizacja w warunkach nowej ekonomii XXI w.

Hipotezy pomocnicze:

H1. Małe i średnie przedsiębiorstwa rodzinne są mniej zorientowane na

przyspieszony wzrost i rozwój niż ich odpowiedniki nierodzinne, co może wyni-kać z ich naturalnej awersji do ryzyka i niechęci do poszukiwania źródła finan-sowania na alternatywnym rynku kapitałowym.

H2a. Wśród firm rodzinnych notowanych na rynku NewConnect dominuje

typ „A”, w którym rodzina ma przewagę zarówno we własności, jak i w zarzą-dzaniu.

H2b. Wśród firm rodzinnych notowanych na rynku NewConnect typ „C”,

w którym rodzina ma przewagę w zarządzaniu, ale nie ma jej w strukturze własności, jest optymalny z punktu widzenia aktywności przedsiębiorczej.

Internacjonalizacja biznesu, która oznacza identyfikowanie i wykorzysty-wanie w procesie wzrostu szans w otoczeniu globalnym, jest aktem przed-siębiorczym. Wiąże się z proaktywnością, innowacyjnością i wymaga tolerancji na ryzyko. Przedsiębiorstwo podejmujące strategię ekspansji międzynarodowej rośnie szybciej niż te, które tego nie robią, dzięki funkcjonowaniu na więcej niż jednym rynku narodowym i zwiększaniu wolumenu sprzedaży. Dla młodych, innowacyjnych przedsiębiorstw pochodzących z gospodarki wschodzącej, takiej jak Polska, oferujących produkty o dużej wartości dodanej i narażonych wielo-krotnie na ograniczoną chłonność kosztownych innowacji przez rynek narodo-wy, internacjonalizacja stanowi efektywną strategię komercjalizacji ich techno-logii na rynkach gospodarek wysoko rozwiniętych. Co więcej, w przypadku zaawansowanej formuły funkcjonowania na rynkach zagranicznych (wejścia

1 Firmy rodzinne stanowią 36% sektora MMSP. Udział firm rodzinnych (według przyjętej definicji) w MMSP maleje wraz ze wzrostem przedsiębiorstwa: wśród mikroprzedsiębiorstw firmy rodzinne stanowią 38%, wśród firm małych – 28%, zaś wśród firm średniej wielkości – 14%. Badanie firm rodzinnych. Raport końcowy, Warszawa 2009, www.firmyrodzinne.pl (dostęp: 20.02.2013 r.).

kapitałowe), dostęp do przewag komparatywnych innych krajów umożliwia biznesowi budowanie, powiększanie i ochronę przewagi konkurencyjnej, bar-dziej niż to ma miejsce w przypadku eksportu. Mając na względzie dotychcza-sowy wizerunek działań strategicznych małych i średnich przedsiębiorstw rodzinnych, ich nadzwyczajną zdolność generowania zasobu strategicznego, jakim jest kapitał społeczny, wewnętrzny i zewnętrzny – w tym i ponadgranicz-ny, autor stawia kolejne hipotezy:

H3a. Przedsiębiorstwa rodzinne na NewConnect angażują się w ekspansję

międzynarodową częściej niż ich odpowiedniki nierodzinne.

H3b. Przedsiębiorstwa rodzinne na NewConnect częściej niż ich

odpowied-niki nierodzinne rozwijają się międzynarodowo według modelu globalnego (born global) i częściej stosują zaawansowane, kapitałowe sposoby wejścia na rynki zagraniczne.

H3c. Stopień internacjonalizacji przedsiębiorstw rodzinnych na

NewCon-nect jest wyższy niż ich odpowiedników nierodzinnych.

H4. Źródłem przewagi konkurencyjnej firm rodzinnych nad odpowiednikami

nierodzinnymi w otoczeniu globalnym są ich wyróżniające umiejętności w za-kresie generowania kapitału społecznego, w szczególności ponadgranicznego kapitału społecznego wiążącego.