ny podatek óbywateli
HISTORJA POLSKI Z WIADOMOŚCIAMI O USTROJU WSPÓŁCZESNYM PAŃSTWA POLSKIEGO
I. His lor ja Polski.
C z a s y n a j d a w n i e j s z e . Pierwotny ustrój rodowy Polski. Ród, związki sąsiedzkie, grodziszcza — miejsca zebrań gromadzkich, ple
mię, różnice plemienne.
Powstanie Państwa Polskiego. Potrzeba obrony siedzib słowiań
skich przed najazdem ludów z Zachodu. Tworzenie się drużyn w oj
skowych, woje, wieśniacy. Źródła przywilejów agrarnych. W ytw arza
nie się zależnego włościaństwa polskiego.
Okres wytwarzania się stanów. Duchowieństwo i jego przywileje.
Rycerstwo i jego przywileje. Byt wsi i przywileje kmieci. Wsie na pra
wie niemieckiem. Miasta na prawie średzkiem i chełmińskie«!. Prawo miejskie regulatorem życia gospodarczego państwa.
Przewaga polityczna i gospodarcza szlachty. Pierwsze przywileje polityczne szlachty: przywileje Ludwika. Pierwsze sejmiki szlacheckie.
— 72
Inne przywileje dane szlachcie za pierwszych Jagiellonów. Złoty wiek miast. Złoty wiek na wsi. Zycie polityczne: wyzysk pracy chłopa, re(or- macja, szlachta i możnowładztwo. Ruch egzekucyjny. Wszechładztwo szlachty. Włość szlachecka: folw arki i grunta chłopskie, robocizny, ciążące na chłopach. Upadek miast. Przewaga możnych.
Reformy społeczne w końcu X V I¡1 wieku. W iek oświecenia i obalenie absolutyzmu we Francji. Reformatorska działalność Konar
skiego i szkół Pijarów. Odrodzenie w szkołach Pijarów Stanisława Konarskiego. Komisja Edukacji Narodowej. Reformy stosunków chłop
skich w Pawłowie Brzostowskiego. Projekt Zamojskiego zreformowa
nia stosunków chłopskich. Konstytucja 3 go Maja. Opieka Państwa nad chłopem w konstytucji 3-go Maja.
Rozbiory Polski. Odrodzenie miast. Powstanie kościuszkowskie.
Rola włościan w tem powstaniu. Program społeczny powstania koś
ciuszkowskiego. Leg jony Dąbrowskiego i prace oświatowe wśród Leg- jonów (Sułkowski — Żeromskiego). Sprawa włościan po rozbiorach.
Rozwój społeczny w walkach o niepodległość. Księstwo W ar
szawskie. Położenie chłopów w Księstwie Warszawskiem. Konstytucja Księstwa i działalność na polu oświaty. Upadek Napoleona i Księstwa Warszawskiego po Kongresie Wiedeńskim. Poszczególne zabory: Rze
czypospolita Krakowska, Królestwo Kongresowe, Poznańskie i Pomo
rze. Karol Brzostowski ze Sztabina i jego zapisy dla chłopów. Staszyc w Hrubieszowie i włościańskie Towarzystwo rolnicze. Związek M ło
dzieżowy Filomatów, jego zadania i cele.
Rządy carskie w Królestwie. Szkoła Podchorążych. Powstanie listopadowe na Wileńszczyźnie i Nowogródczyźnie. Łukasiński. W ystą
pienie O. Szanieckiego w sprawie chłopskiej w sejmie w 1831 r. Upadek powstania. Towarzystwo Demokratyczne. Związek Młodej Polski i Sto
warzyszenie Ludu Polskiego i ich programy polityczne. Związki i stowa
rzyszenia młodzieżowe. Uwłaszczenie włościan w zaborze pruskim.
Ludow i poeci — Goszczyński; pracownicy oświatowi — Karol Libelt i K. Marcinowski (opr. Moraczewski). Szymon Konarski na Wileńsz
czyźnie.
Rok 1840 — 1848. Manifest powstańczy krakowski. Wiosna lu dów. Powstanie styczniowe. Wileńszczyzna i Nowogródczyzna w pow
staniu styczniowem. Program powstania styczniowego. Sprawa w ło ściańska w powstaniu styczniowem.
Okres haseł „pracy u podstaw“ i nawrotu do romantyzmu. Na
stroje po roku 1863 i ich przyczyny. Pozytywizm i hasła „pracy u pod staw“ . Stan gospodarczy, polityczny i kulturalny zaboru rosyjskiego, austrjackiego i pruskiego po r. 1863.
Rozwój kapitalizm u w Polsce i związana z tern przemiana sto
sunków społecznych:
Zabór rosyjski — budowa fabryk, Bank Polski, przemysł sukien
niczy, bawełniany, żelazny i górniczy; cukrownie, browary, gorzelnie, garbarnie i t. d. Pierwsza kolej żelazna. Maszyny w przemyśle.
Rozwój klas społecznych: kapitalistów i proletarjuszy. Rozwój ruchu socjalistycznego: Kunicki. Polska Partja Socjalistyczna i jej ha
sło: „Niepodległa Polska Ludowa“ .
Rola organizacyj spółdzielczych w odbudowie Państwa Polskiego.
Rola organizacyj młodzieżowych.
Zabór pruski. Wywłaszczenie Polaków z ziemi. Praca „u pod
staw“ . Centralne Towarzystwo Gospodarcze. Włościańskie Kółka Rol
nicze i praca dr. Jackowskiego. Inne towarzystwa. Organizacje spół
dzielcze i młodzieżowe.
Zabór austrjacki. Nędza Galicji. Struktura organizacyjna zaboru austrjackiego. Sejm krajowy. Stańczycy. Szczepanowski. Polska Par
tja Soejal-Domokratyczna. Ruch robotniczy na Śląsku Cieszyńskim.
Ks. Stojałowski i Wysłouch. Zjazd Kościuszkowski i Stronnictwo L u dowe. Organizacje samopomocowo-spółdzielcze i młodzieżowe.
Okres czynu Marszałka Piłsudskiego. Nawrót do romantyzmu i konsolidowanie się ruchu niepodległościowego. Praca polityczna stronnictw: Narodowa Demokracja, Polska Partja Socjalistyczna i Stronnictwo Ludowe, ich hasła i programy.
— Józef Piłsudski i jego znaczenie w dziejach wałk o niepodleg
łość. Rok 1905 i okres po r. 1905. Józef Piłsudski w Tokjo. Praca nad stworzeniem kadr polskiej siły zbrojnej. Związek W alki Czynnej. Związ
k i Strzeleckie. Drużyny Strzeleckie. Drużyny Bartoszowe.
Komisja Tymczasowa Skonfederowanych Stronnictw Niepod
ległościowych: Polskiej P a rtji Socjalistycznej, Narodowego Związku Robotniczego i Polskiego Stronnictwa Ludowego. Europa w pizededniu wielkiej wojny.
Wybuch wielkiej wojny i pierwsze kroki wojenne. Przebieg wiel
kiej wojny. Orjentacje polityki polskiej w chw ili wybuchu wielkiej Wojny.
— 74 —
Hasło Piłsudskiego: Niepodległa Polska. Wymarsz kadrówki, N. K. N. w zaborze austrjackim i Polski Komitet Narodowy w zaborze rosyjskim. Po wypędzeniu Rosjan z Polski. Odezwa stronnictw nie
podległościowych. Działalność okupantów w Królestwie Polskiem.
Leg jony i ich boje u? czasie wielkiej wojny. Pierwsza Brygada—
Brygadjer .1. Piłsudski i płk. Sosnkowski. Boje Pierwszej Brygady.
Taktyka Józefa Piłsudskiego i jego stosunek do N. K. N - u.
Polska Organizacja Wojskowa. A kt 5-go listopada. Rada stanu i stosu
nek do niej Józefa Piłsudskiego. Stanowisko Narodowej Demokracji i Dmowskiego w sprawie niepodległości Polski, wysuniętej przez akt 5-go listopada.
Działalność Józefa Piłsudskiego w Tymczasowej Radzie Stanu i jego k o n flik t z Niemcami w związku z przysięgą legjonistów. Roz
wiązanie się Rady Stanu.
Rada Regencyjna i je j działalność. Przegrana Niemców i posta
nowienia państw koalicyjnych o Niepodległości Polski. Rewolucja w Niemczech i powrót J. Piłsudskiego z Magdeburga.
Marszalek Piłsudski u steru Rządu Polskiego. Pierwsze dni Nie
podległości Polski. Prace J. Piłsudskiego w tym okresie. Duch zmart
wychwstałej Polski.
Początek zjednoczenia ziem polskich: Poznańskie, Śląsk Cieszyń
ski, granice wschodnie.
Stanowisko Galicji. Stanowisko Śląska Cieszyńskiego. Zajęcie Lwowa przez Ukraińców. Objęcie władzy przez J. Piłsudskiego. Oswo
bodzenie się Ks. Poznańskiego. Dopuszczenie Polski do udziału w Kon
gresie paryskim.
Organizacja Państwa Polskiego. Nowy rząd pod kierownictwem I. Paderewskiego. Wojna z Czechami. Pierwsze poczynania Sejmu ustawodawczego, t. zw. Mała Konstytucja. Podporządkowanie Galicji rządowi centralnemu Polski. Zajęcie W ilna. Traktat pokojowy z Niem
cami i t. zw. traktat o mniejszościach. Wcielenie ziem zaboru pruskiego do Rzeczypospolitej Polski. Ukończenie walk w Galicji wschodniej.
Traktat pokojowy z Austrją w SI. Germain. Tymczasowe granice Polski.
Objęcie ziem b. zaboru pruskiego.
Walka o granice Państwa. Wojna z bolszewikami. Wkroczenie na Ukrainę. Zajęcie i opuszczenie Kijowa przez wojska Polskie. Wyco
fanie sit; z Wilna. Rada Obrony Państwa. Statut woj. śląskiego. Układ w Spaa. Podział Śląska Cieszyńskiego. Zwycięstwo nad Wisłą. Traktat pokojowy z Rosją. Stosunek do Gdańska.
Utrwalenie państwowości. Przymierze polsko - francuskie. Przy
mierze polsko - rumuńskie. Konstytucja z 17 marca 1921 r. Wyzwole
nie Górnego Śląska. Wcielenie Ziemi Wileńskiej. W ybór i śmierć pierw
szego Prezydenta Rzeczypospolitej, Ustalenie wschodnich granic Polski.
Zbrodniczy czyn na Cłowic Państwa, Gabryjelu Narutowiczu.
Prace nad stabilizacją stosunku Polski do sąsiadów w roku 1922 i 1923.
Rządy za czasów Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego. Ekono
miczna ruina Polski. Reforma walutowa Grabskiego. Pożyczki zagra
niczne i konwencje handlowe Polski z sąsiadami. Organizacja arm ji i jej stan w okresie rządów gabinetowych. Niepowodzenia Polski w po
lityce zagranicznej. W ojna celna z Niemcami i załamanie się wartości złotego. Przestrogi Marszałka Józefa Piłsudskiego i stanowisko w spra
wie wojska i obronie kraju.
Przewrót majowy. Nowy rząd Bartla za prezydentury Marszalka Sejmu Rataja. Usankcjonowanie przewrotu majowego przez Sejm Rze
czypospolitej. Zgromadzenie Narodowe po przewrocie majowym i w y
bór na Prezydenta Ignacego Mościckiego. Pierwsze prace Marszałka Piłsudskiego po przewrocie w armji, w pracy wewnętrznej Polski.
Dalsze prace nad utrwaleniem potęgi Państwa Polskiego w polityce zagranicznej, w pracy wewnętrznej. Stronnictwa polityczne po maju 1926 r. i ich stanowisko w sprawach Państwa Polskiego. Powszechna Wystawa Krajowa dorobkiem 10-lecia Polski Odrodzonej. Praca nad uświadomieniem ideowem społeczeństwa i wychowaniem młodego pokolenia. Organizacja przysposobienia wojskowego i wychowania oby
watelskiego (Związek Strzelecki).
UWAGI. Nauczanie historji ma spełnić dwa zasadnicze zadania:
a) gruntowne pogłębienie i rozszerzenie wiedzy społecznej na podstawie materjału historycznego, oraz zrozumienie współczesnej rzeczywistości jako w yniki pracy minionych pokoleń; b) zobrazowanie wysiłków i walk z zaborcami, którym to walkom zawdzięczamy istnienie współ
czesnego Państwa Polskiego. Te cele są oczywiście pośredniemi momentami, prowadzącemi do zasadniczego celu, jakim jest wychowa
nie twórczego i pełnowartościowego obywatela Rzeczypospolitej.
A więc do X V III wieku t. j. do rozbiorów Polski należy ujmować hi- storję ze współczesnego punktu widzenia, zaś od czasu rozbiorów
hi-— 76
storja społeczna winna być łączona z historją polityczną. W tym to okresie zaczął się kształtować wyraźny program demokratycznej myśli w zakresie spraw wsi naszej, a to począwszy od Kościuszkow
skiego uniwersału Połanieckiego, a skończywszy na uwłaszczeniu chło
pów w czasie zaborów i na dążeniu wsi do emancypacji gospodarczej i kulturalnej w wolnej Polsce. Kursiści muszą zrozumieć to jako prze
dłużenie w alki Budowniczego Polski, Marszałka Józefa Piłsudskiego, która prowadzona jest obecnie w myśl jego haseł na odcinku pokojowej pracy nad utrwaleniem potęgi Polski i nad ugruntowaniem sprawie
dliwości społecznej.
Historją jest jednym z najbardziej wychowawczych przedmiotów w kierunku obywatelsko-państwowym. Kursiści muszą dobrze zrozu
mieć przebieg rozwoju procesów społeczno-historycznych. Należy im uwydatnić, że egoistyczne ustosunkowanie się grup społecznych do Państwa w pewnych epokach historycznych doprowadziło to Państwo do upadku, a upadek Państwa spowodował zastój społecznego życia i nędzę mas społecznych, zatem kursista zrozumie, że dobro Państwa jest jego wlasnem dobrem.
Przerabiając program „B “ , należy wymagać od kursistów po ukończeniu pierwszego okresu pracy, — aby wykazali się znajomością niniejszego programu do r. 1803-go. Po ukończeniu drugiego okresu pracy — aby wykazali się znajomością niniejszego programu do współ
czesnych nam czasów.
Przerabiając program „C “ należy wykazać się po jednym okresie pracy krótkiem powtórzeniem wiadomości programu do X V III wieku, obszerniejszem do r. 1863 i szczegółowem opracowaniem dopiero ostat
nich czasów.
II. Wiadomości społeczno-ustrojowe współczesnego Państwa Polskiego.
Form y ustroju niektórych państw europejskich. Demokratyzm.
Parlamentaryzm. Ustrój Państwa Polskiego. Dekret Naczelnika Pań
stwa Józefa Piłsudskiego z dnia 22 listopada 1918 roku ustala formę demokratyczną i republikańską Państwa Polskiego. Konstytucja Pol
ska z 1919 r. i w arunki jej powstania. „Mała Konstytucja“ z dnia 20 lutego 1919 r., Konstytucja z 17 marca 1921 r. i jej ideowe założenia;
podział władz według powszechnego wzoru demokratycznego, dążności do wprowadzenia samorządu gospodarczego, zasada rządów parlamen
tarnych, przerost władzy sejmu. Prezydent nie ma prawie żadnej w ła
dzy. Reforma konstytucji z 192(1 r. Prezydent otrzymuje prawo rozwią
zywania ciał ustawodawczych bez ich zgody, prawo wydawania dekre
tów z mocą ustaw, ograniczenie czasu trwania sesji budżetowej.
Ustrój prawno-administracyjny. Województwa, powiaty i gminy w/g nowej ustawy. Powiaty, organizacja powiatów. Województwa i ich organizacja.
Samorząd terytorialny. Samorząd terytorjalny w ujęciu nowej ustawy samorządowej. Organizacja gminy miejskiej i wiejskiej. Miasta wydzielone z powiatu. Miasta niewydzielone z powiatu. Organizacja sa
morządu powiatowego. Samorząd wojewódzki. Samorząd województwa śląskiego. Skarb śląski. Przyczyny zróżnicowania społecznego. Włoś- ciaństwo w dawnej Polsce i dzisiejszej. Klasa robotnicza za czasów zaborów i we współczesnej Polsce. Stanowisko innych naiodowości w Polsce. Charakterystyka dawnej państwowości polskiej i dzisiejszej pod względem ustrojow ym
Porównanie współczesnego Państwa Polskiego z dawniejszem i z innemi obcemi państwami. Polskie ideały polityczne dawniej i dzisiaj.
Państwo, jednostka, władza zwierzchnia (rząd) w Polsce. Sejm, opinja publiczna. Charakterystyka stronnictw politycznych Polski od 63-go roku do chw ili obecnej i ich podstawy społeczno-ideowe. Ogólny chara
kter życia politycznego w Polsce.
Formy rządu. Skład sejmu i senatu obecnie i czas ich prawnego trwania oraz zakres działania. Władza wykonawcza: Prezydent Rze
czypospolitej, Ministrowie. Zasady organizacji władz administracyj
nych. Sądownictwo. Obowiązki i prawa obywatelskie w Polsce.
Stosunek Polski do Gdańska. Stosunki zagraniczne Polski i powo
dzenie p o lityki polskiej w ostatnich czasach.
Nowa konstytucja i jej założenia ideowe.
UWAGI. Wiadomości społeczno-ustrojowe współczesnego Pań
stwa Polskiego mają wprowadzić kursistów w dziedzinę twórczych procesów społeczno-ustrojowych. Opierając się na wiadomościach, zdo
bytych w innych działach przysposobienia obywatelskiego, przegląd
nąwszy owe procesy społeczno-ustrojowe w historycznym niejako prze
78
-biegu, tworzyć mogą syntezę ich końcowego stanu we współczesności.
Stąd konieczność przesunięcia tych zagadnień na moment, gdy inne bę
dą przepracowane. Współczesne Państwo Polskie kursista winien zrozu
mieć, jako wspólne dobro wszystkich jego obywateli, zdobyte krwią i trudem dawnych pokoleń i tycb, którzy i dziś polską nawą państwową kierują do jaśniejszej przyszłości. Państwo Polskie, wspólny dom, któ
rego siła, moc i dobrobyt da pewność życia i dobrobyt obywatelom — biedne i słabe Państwo nie zdoła obywatelowi zapewnić przyszłości.
Tu również należy dać pewne pojęcie Państwa jako ziemi, którą k u r
sista poznał w wiadomościach gospodarczych, organizm społeczny Pol
ski — w historji Polski, form y bytowania Państwa i władzę zwierz
chnią w wiadomościach społeczno-ustrojowych.
Wiadomości sp ołe c zn o - ust r o j o w e można przepracować w dwo
ja k i sposób: a) wychodząc od aktualnych zagadnień w pracy rządu i t. d. opracować je gruntowanie z całym zespołem kursistów;
b) przepracowując materjał historji przez aktualizowanie, przerabiać kolejno zagadnienia ustrojowe współczesnego Państwa Polskiego.
W rozkładzie tygodniowym lekcyj wiadomości społeczno-ustro- jowe zostały złączone z historją Polski, sposób opracowywania wybiera sam nauczyciel. Można prowadzić pracę obydwoma sposobami, w yko
rzystując dodatnie momenty jednego i drugiego.
Przepracowanie wiadomości społeczno - ustrojowych współczes
nego Państwa Polskiego można przedłużyć i na poziom drugiego szcze
bla. Wówczas, gdy nie opracowuje ich zespół samokształceniowy kur- sistów, prowadzi tę pracę sam nauczyciel na wspólnych zebraniach zes
połu całego kursu.
PODRĘCZNIKI I LITERATURA POMOCNICZA