WIADOMOŚCI GEOGRAFICZNO-PRZYRODNICZE

/. Geograf ja i przyroda ziem polskich — warstwice, poziomnice, znaki topograficzne na mapach, odczytywanie mapy. Wileńszczyzna, Nowogródczyzna i Grodzieńszczyzna. Ukształtowanie powierzchni. Nad Niemnem i W ilją. Narocz — największe jezioro w Polsce. Kraina je­

zior (pow. brasławski i postawski). Lasy i puszcze Wileńszczyzny i No- wogródczyzny. Rośliny wodne Wileńszczyzny, Nowogródczyzny i Grodzieńszczyzny: trzcina, tatarak i in., rozmnażanie zapomocą kłą ­ czy i pąków zimowych; rozsiewanie owoców lub nasion przez wodę i ptaki, wodne, — przystosowanie do życia w wodzie, zimowanie pod lodem. Ryby w jeziorach i rzekach Wileńszczyzny i życie ryb wogóle:

68 —

ruchy, pobieranie pożywienia, oddychanie oraz związane z niem szcze­

góły budowy zewnętrznej. Karp i szczupak, — sposób ich życia i zwią­

zane z nim szczegóły budowy zewnętrznej. Zwierzęta leśne: w ilk, ryś, sarna, wiewiórka, bóbr, nietoperz: sposób życia, przystosowanie do poruszania się w różnych środowiskach, sposób zdobywania i p rzyj­

mowania pożywienia, oraz związane z tem szczegóły budowy zew­

nętrznej. Sen zimowy niektórych ssaków.

Kraina wielkich dolin. Polesie i Podlasie. Puszcze leśne, bagna.

Pińsk — węzeł dróg wodnych. Mazowsze. Środkowa kraina Polski.

¿Warszawa — stolica Państwa. Miasta fabryczne i handlowe. Obyczaje Kurpiów i Księżaków. Wielkopolska. K raj wielkich dolin. Nad Gop- łem. Dorobek gospodarczy Wielkopolski. Poznań. Nad kanałem b yd­

goskim. Kujawiacy.

Pojezierze i Bałtyk. — Pomorze. Bory Tucholskie. W chacie ka­

szubskiej. Na wybrzeżu polskiem. Zwiedzanie portu w Gdyni. Znaczenie morza dla Polski.

W yżyny polskie. W yżyna Małopolska. Śląsk — k ra j węgla i że­

laza; z czego powstał, do czego służył węgiel; w hucie żelaza. Co Polsce daje Śląsk. W dolinie Prądnika (Ojców). Wapienniki. Kraków — dawna stolica na prastarym szlaku. Krakowiacy. W Częstochowie. Puszcza w górach Świętokrzyskich. W kamieniołomach pod Kielcami.

W yżyna Lubelska, W ołyń, Podóle. Wśród łanów pszenicy. W y ­ cieczka do cukrowni. W jarze Dniestru (Zaleszczyki). Wieś podolska.

Lwów — położenie na dziale wód.

Karpaty i niziny podgórskie. Tatry. Zakopane. Krajobraz tu rn i tatrzańskich, w chacie góralskiej. Wycieczka na Babią Górę. W ko­

palniach soli. W kopalni nafty w Borysławiu. Howerla. Wśród H u ­ cułów. W uzdrowiskach karpackich. Miasta u podnóża Karpat.

Pólska. — Granice i obszar Polski. Ogólny przegląd gór, wyżyn i nizin w Polsce. Przegląd zlewisk i dorzeczy głównych rzek.

Z przyrody martwej najbardziej potrzebne młodzieży i praktyczne wiadomości z programów nauki w Publicznych Szkołach Powszech­

nych trzeciego stopnia organizacyjnego w zakresie klasy V, VI, i szcze­

gółowo w zakresie klasy V II.

Z przyrody żywej najbardziej potrzebne młodzieży i praktyczne wiadomości z programów nauki w Publicznych Szkołach Powszech­

nych trzeciego stopnia organizacyjnego w zakresie klasy V i VI-ej.

Nauka o człowieku łącznie z higjeną w skrócie programu klasy V II szkoły powszechnej trzeciego stopnia organizacyjnego.

II. Ogólne wiadomości geograficzno - przyrodnicze i gospodar­

cze w ujęciu syntetycznem).

Statystyka — jako metoda ułatwiająca obserwację rozwoju prze­

jawów życia.

W arunki życia człowieka w Polsce i na k u li ziemskiej. Obszary większych państw europejskich: porównanie z obszarem Polski. K li­

mat Polski na tle stref klimatycznych k u li ziemskiej.

Geologiczne formowanie się terenów Polski i umiejscowienie tegoż w erach i epokach dziejów ziemi. Kopaliny ziem polskich w po­

równaniu z kopalinami innych państw Europy i pozostałych części świata.

Gleba ziem polskich i gleby wogóle. Świat roślinny i zwierzęcy ziem polskich i szala roślinna k u li ziemskiej. Człowiek w geograficz­

no - przyrodniczych warunkach życia. Gęstość zaludnienia ziem pol­

skich i przegląd gęstości zaludnienia innych państw europejskich i po­

zostałych części świata..

Oświata i uczciwość, oszczędność i zamożność. Pracowitość i przedsiębiorczość. Przegląd m ajątku narodowego ważniejszych kra­

jów. Emigracja — imigracja.

Przemysł mleczarski: masło, ser. Przemysł mięsny: konserwy, bekony. Przemysł tytoniowy.

Przemysł drzewny i papierniczy. Mechaniczna obróbka i sucha destylacja drzewa. Przemysł tartaczny, meblarski. Fabrykacja smoły, terpentyny, alkoholu metylowego, octanu wapnia i t. p. (Hajnówka).

Przemysł poligraficzny.

Przemysł włókienniczy. Ośrodki włókiennicze w Polsce: B iały­

stok, Łódź, Sosnowiec, Zawiercie, Częstochowa, Bielsk, Biała (dziś:

Łódź, Białystok, Biała i Bielsk).

Górnictwo. Bogactwa kopalne Polski. Znaczenie górnictwa węg­

lowego. Rozmieszczenie i jakość kopalin. Węgiel kamienny. Węgiel Brunatny. Torf. Ropa naftowa. Wosk ziemny. Sól jadalna. Sole pota­

sowe. Ruda żelazna. Ruda cynku i ołowiu.

Rozwój górnictwa. Górnictwo w przeszłości. Rozwój kopalni węgla. Produkcja górnicza i hutnicza Polski. Obecny stan w ytw ó r­

czości górniczej. Hutnictwo. Powojenne zmiany w górnictwie.

Znaczenie węgla i żelaza. Energja cieplna. Zbyt węgla baromet­

rem konjunktury gospodarczej. Żelazo i stal i ich zastosowanie. Spo­

życie żelaza miarą potęgi. Obowiązkiem Polski jest wykorzystać bo­

gactwa naturalne, swoich terenów.

— 70

Przemysł. Rodzaje przemysłu. Początki przemysłu fabrycznego.

Jego rozkwit. Handel podstawą przemysłu. Przemysł wiejski. Rze­

miosło.

Walka fabryki z rzemiosłem. W yroby rzemiosła i fabryczne.

Różne przyczyny rozwoju przemysłu fabrycznego.

Rozwój przemysłu w Polsce w X IX w. Początki przemysłu w w.

XIX. Czasy Królestwa Kongresowego. Otwarcie rynków rosyjskich.

Protekcjonizm. Zniszczenie przemysłu przez wojnę.

Banki. Spółdzielnie kredytowe. Rozmieszczenie spółdzielni kre­

dytowych. Kredyt hipoteczny.

Handel. — Różne rodzaje handlu w rozwoju historycznym. No­

we form y handlu. Handel w rękach polskich i obcych. Handel spół­

dzielczy, jego znaczenie i rozmieszczenie. Ogniska handlu. Rola morza polskiego w handlu Polski. Gdańsk i Gdynia. Rozwój Gdyni. Historja zagranicznego handlu polskiego. Obecny stan, handlu zagranicznego.

Bilans handlowy Polski. Wywóz i przywóz. Umowy handlowe.

Uwagi do wiadomości geograficzno - przyrodniczych. — W ia ­ domości geograficzno-przyrodnicze i gospodarcze mają na celu uzupeł­

nienie i pogłębienie wiedzy kursistów o ziemi Państwa Polskiego, o bo­

gactwach naturalnych, które społeczeństwo winno bezwzględnie w y­

korzystać dla swojego dobra w sposób zorganizowany.

Kursiści muszą zrozumieć, że w naszem Państwie bardzo wiele bogactw nie zostało jeszcze wykorzystanych; — wskazać należy na konieczność ich wykorzystania i na potrzebę do tego umiejętnej i w y­

trwałej pracy obywateli, by w ogólnym „wyścigu pracy“ Państwo nasze nie pozostało w tyle. Państwo Palskie musi dokonać wielkiego wysiłku, by odrobić zaniedbania z okresu niewoli.

Kursiści w inni również doskonale sobie zdawać sprawę, ile już zostało odrobione z dawnych zaległości od początków istnienia Pań­

stwowości Polskiej. Gdynia, Mościce i t. p. prace winny być tu wido­

mym dokumentem owego dorobku.

Trzeba urabiać u kursistów przekonanie na podstawie spostrze­

żeń z konkretnych przykładów, że tylko drogą zbiorowego wysiłku Państwo Polskie zdoła wydżwignąć szerokie masy społeczne do dobro­

bytu, wykorzystując bogactwa naturalne swego tery torjum. Na ten zbiorowy wysiłek zaś składa się szara codzienna praca zawodowa i społeczna ogółu obywateli zorganizowanych i czynnie ustosunkowu­

jących się do Państwa.

Przerabiając program „A “ należy wymagać od kursistów: po ukończenia pierwszego okresu pracy, aby wyszedłszy od Wileńszczyz- ny, Nowogródczyzny i Grodzieńszczyzny znali ziemie naszego Państwa i)od względem geograficznym, przyrodniczym i in. w zakresie mater- ja łu podanego przez niniejszy program, oraz inny materjał geogra­

ficzny i przyrodniczy w zakresie V i V I - ej klasy szkoły powszechnej w ujęciu lakiem, jak zaznaczono w niniejszym programie; po ukoń­

czeniu drugiego okresu pracy, — aby na podstawie wiadomości pierw­

szego okresu przyswoili sobie materjał programowy zawarty w dziale 11 p. t. Ogólne wiadomości geograficzno - przyrodnicze i gos­

podarcze niniejszego programu.

Przerabiając program „IP ‘, należy wymagać od kursistów, aby powtórzyli geografję Polski i wiadomości przyrodnicze z 1 olska zwią­

zane, oraz przepracowali ogólne wiadomości geograficzno - przyrod­

nicze i gospodarcze w dwóch okresach pracy.

Przerabiając program „C“ , należy wymagać od kursistów, aby powtórzyli geografję Polski i wiadomości przyrodnicze z Polską zwią­

zane, oraz p rze p ra co w a li ogólne wiadomości geograficzno-przyrodnicze i gospodarcze (cz. II progr. — Wiadomości geogr. przyr. i gospodar.) w ciągu jednego okresu pracy.

HISTORJA POLSKI Z WIADOMOŚCIAMI O USTROJU