Homoseksualność jako podrzędny element charakterystyki

Protagonista Sali samobójców – dziewiętnastoletni Dominik – przeżywa zaurocze-nie szkolnym kolegą i w związku z tym staje się obiektem kpin wśród rówieśników. Wątek homoseksualnego pożądania oraz homofobicznych reakcji służy jednak do opowiedzenia uniwersalnej historii o kryzysie tożsamości, zagrożeniach wirtualnego świata, oraz potrzebie (znów: ogólnie rozumianej) akceptacji. Homoseksualność, lub też – homoseksualny epizod, stanowi podrzędny element charakterystyki Dominika, a więc nie determinuje pozostałych jego cech. Nie można tym samym analizować bo-hatera w przyjętych kategoriach (jako emanacji ideologii afirmacyjnej lub dezaprobaty wobec homoseksualizmu). Sądzę także, że konstrukcja Sali samobójców – jako zbioru wielu znaczących elementów – nie ujawnia „przedsądów” dotyczących homoseksual-ności. Mam przy tym świadomość, że jest to ocena subiektywna – niektórzy recenzen-ci uznawali wątek homoseksualnego zauroczenia za kluczowy dla całośrecenzen-ci, określając

Salę... „pierwszym polskim filmem gejowskim” (Jagielski, 2013) lub „szlachetnym

protestem przeciwko polskiej homofobii” (Wróblewski, 2011). Jak już jednak wspo-mniałam, poruszenie tematu homoseksualności w polskim filmie fabularnym zawsze skutkuje tego rodzaju ideologicznym odczytaniem (nawet jeśli jest to – jak w przypad-ku Sali… – jedno z wielu bardzo różnych odczytań9).

6. Zakończenie

Aby zanalizować bohatera filmowego jako zideologizowane przedstawienie osoby homoseksualnej, należy stwierdzić, że homoseksualność jest tą cechą, która go kon-stytuuje. Taki sposób konstrukcji postaci powoduje, że staje się ona odzwierciedle-niem ideologii odnoszącej się do homoseksualizmu jako zjawiska. Ideologię można z kolei rozumieć jako zespół uwarunkowanych historycznie, społecznie, politycznie i kulturowo schematów myślowych, a także jako „spontaniczne przedsądy”. Ideologie afirmujące homoseksualizm, które ujawniają się w niemal wszystkich analizowanych przeze mnie konstrukcjach postaci i które są odpowiedzią na ideologie wykluczające, byłaby więc – w dużym uogólnieniu – pozytywnym przedsądem na temat osób homo-seksualnych, akceptacją postulatów równościowych, świadomością funkcjonowania w społeczeństwie negatywnych stereotypów dotyczących mniejszości seksualnych, 8 Jak stwierdzał jeden z recenzentów W imię...: „[…] ten film wpisuje się w ideologiczną ofensy-wę, która ma zmienić nastawienie do homoseksualizmu polskiego społeczeństwa” (Adamski, 2013). 9 Próbując określić wiodącą tematykę Sali..., część krytyków uznawała, że jest nią uzależnienie od Internetu (Wróblewski, 2011; Śmiałowski, 2011), inni dostrzegali uniwersalną wymowę dzie-ła, m.in. określając je jako film „o niezrozumieniu” (Maciejewski, 2011). Sam reżyser twierdzi, że

Sposoby konstruowania męskich homoseksualnych bohaterów w polskim kinie fabularnym... 113

niezgodą na ich funkcjonowanie i na dyskryminację, oraz przekonaniem, że należy i można z nią walczyć. Jednym ze sposobów walki z niesprawiedliwością społeczną jest poprawa medialnego wizerunku gejów: w ten sposób negatywny stereotyp za-stępuje się pozytywnym, starą ideologię – ideologią przeciwną. Warto zauważyć, że zarówno przy negatywnym, jak i pozytywnym przedstawieniu geja homoseksualność oznacza to, co „odstaje od normy”, podczas gdy heteroseksualność ową normę repre-zentuje. W takim układzie „homo-” zawsze jest podrzędne wobec „hetero-”, co – jako założenie ideologiczne – łączy ideologie afirmacyjne z ideologiami odrzucającymi homoseksualizm.

Literatura

Adamski Ł. Ocierający się o banał „W imię…”. O co tyle szumu?, 20.09.2013, Wpolityce.pl, http://wpolityce.pl/kultura/249142-ocierajacy-sie-o-banal-w-imie-o-co-tyle-szumu-nasza-recenzja, dostęp: 13.06.2018.

Arcimowicz K. (2013), Dyskursy o płci i rodzinie w polskich telesagach, Warszawa.

Biedroń R. (2010), Historia homoseksualności w Polsce, w: J. Kochanowski, M. Abramowicz, R. Biedroń (red.), Queer Studies. Podręcznik kursu, Warszawa.

Helman A., Ostaszewski J. (2007), Historia myśli filmowej: podręcznik, Gdańsk. Jagielski S. (2004), Daleko od nieba, czyli gej w polskim kinie, „Panoptikum”, nr 3 (10).

Jagielski S. (2012), Duch męskości wzmożonej. Męskie homospołeczności Władysława

Pasikowskie-go, „Ekrany”, nr 1–2.

Jagielski S. (2013), Maskarady męskości: pragnienie homospołeczne w polskim kinie fabularnym, Kraków.

Kuczok W. (2009), Moje projekcje. Lęki i pragnienia widza kinowego, Warszawa.

Lisowska-Magdziarz M. (2006), Dyskurs – semiotyka – wspólnota interpretacyjna. W stronę modelu

zintegrowanego instrumentarium badań nad zawartością mediów (zaproszenie do dyskusji),

„Global Media Journal” – Polish Edition, no. 1.

Loewe I. (2014), Dyskurs medialny – przegląd stanowisk badawczych, „Forum Lingwistyczne”, nr 1. Łaciak B. (2013), Kwestie społeczne w polskich serialach obyczajowych, Warszawa.

Maciejewski Ł. (2011), Sala samobójców. Cierpienia młodego Dominika, „Film”, nr 3. Maniewski M. (1994), Zakazane rewiry?, „Film”, nr 5.

Marecki P., Kino niezależne w Polsce 1989–2009. Historia mówiona, Warszawa.

Mazierska E. (2009), Od homoseksualisty do geja: konstrukcja „innych tożsamości” w polskim kinie

okresu PRL-u, w: S. Jagielski, A. Morstin-Popławska (red.), Ciało i seksualność w kinie polskim, Kraków.

Nowak S. (2013), Seksualny kapitał: Wyobrażone wspólnoty smaku i medialne tożsamości polskich

gejów, Kraków.

Pudło A. (2016), Charakter zakazu dyskryminacji ze względu na orientację seksualną w prawie UE, „Roczniki Administracji i Prawa”, nr 1.

Referendum ogólnokrajowe w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację Traktatu dotyczącego przystą-pienia Rzeczypospolitej Polskiej. Wizualizacja wyników (2003), Państwowa Komisja

Wybor-cza, http://referendum2003.pkw.gov.pl/sww/kraj/indexA.html, dostęp: 4.10.2018.

Sadowska M. (2013), Fatalne zauroczenie. W kraju i za granicą, https://www.canalplus.pl/film/blog--fatalne-zauroczenie-w-kraju-i-za-granica_1319_11, dostęp: 4.10.2018.

„Sala Samobójców” – relacja z uroczystej premiery filmu (2011), www.KulisyKultury.pl, https://

114 Anna Felskowska

Śmiałowski P. (2011), Sala samobójców, „Kino”, nr 3.

Świrek K. (2013), Trzy końce ideologii – najważniejsze dwudziestowieczne ujęcia problemu, „Nauka i Szkolnictwo Wyższe”, nr 1 (41).

Tomasik K. (2012), Gejerel: mniejszości seksualne w PRL-u, Warszawa.

Wróblewski J. (2011), Recenzja filmu „Sala samobójców”, reż. Jan Komasa. Być Sobą, https://www. polityka.pl/tygodnikpolityka/kultura/film/1513476,1,recenzja-filmu-sala-samobojcow-rez-jan-komasa.read, dostęp: 4.06.2017.

Žižek S. (2009), Widmo ideologii, przeł. M. Kropiwnicki, w: M. Kropiwnicki, J. Kutyła (red.), Žižek.

Przewodnik Krytyki Politycznej, Warszawa.

Żurawiecki B. (2013), Na drugim brzegu, „Kino”, nr 11.

Methods for constructing the male homosexual characters in Polish feature films as expressions of ideologies

Abstract: The ideological character of cinema manifests itself, inter alia, in the processing and

pro-duction of social stereotypes. This applies also to the images of homosexual men which are shaped by social, political, historical and cultural factors. To examine the ideological dimension of con-structing homosexual characters in Polish cinema, I analyze thirteen characters in Polish feature films produced in 2010–2016. As a criterion for choosing the characters I apply their clearly defined or suggested homosexual preference. The analysis includes, among other things, their appearance, personality traits, social status, relationships with other characters and the function they have in the story. I distinguish four ways of constructing homosexual characters: 1. based on a negative ste-reotype with a simultaneous attempt to improve the image, 2. incorporation into a heteronormative social structure, 3. using patterns developed in Western cinema, and 3. using homosexuality as one of the secondary elements of the characteristics. The first three ways reflect the affirmative ideologies that respond to the negative image of gays in the media. One of the affirmative actions is the replace-ment of negative stereotypes with positive stereotypes.