Polaryzacja polityczna w USA

Przesuwanie okna Overtona na skutek efektu radykalnej flanki nabiera dodatkowego wymiaru w kontekście rosnącej w amerykańskiej polityce polaryzacji – zarówno elit (aktywistów politycznych, działaczy partyjnych; publicystów itp.), jak i społeczeństwa (elektoratu). Zjawisko to obserwowane było w USA jeszcze w latach 70., ale nabierało rozpędu dopiero w latach 90. XX w. i dziś jest już wyraźne. Polaryzacja polityczna to oddalanie się od siebie politycznych postaw – oznacza niekoniecznie przesuwanie się w stronę ekstremów, ile wzrost homogeniczności wewnątrz stronnictw, oddalanie się ich przedstawicieli od politycznych rywali tak, że pustoszeje między nimi środek – maleje liczba osób o poglądach umiarkowanych (Druckman, Peterson, Slothuus, 2013). Innymi słowy, polaryzacja polityczna to „zanikanie centrum” (Abramowitz, 2010).

52 Michał Zabdyr-Jamróz

Rozróżnia się kilka typów polaryzacji politycznej. Polaryzacja ideologiczna, lub programowa (policy2 polarisation) dotyczy konkretnych preferencji – zarówno

zwy-kłych obywateli, jak i polityków – w zakresie polityk publicznych, które zawarte mogą być w programach partii, czy przyjęte do realizacji przez odpowiednie władze (Abramowitz, 2010). Polaryzacja afektywna jest natomiast oparta na emocjonalnym poczuciu przynależności i tożsamości grupowej: polega na wzmocnionej lojalności i poczuciu wartości własnej grupy – partii czy stronnictwa politycznego – oraz jej wewnętrznej spójności. Przejawia się czysto emocjonalną „niechęcią, a nawet pogardą wobec oponentów” (Iyengar, Sood, Lelkes, 2012, s. 405).

Ważnym narzędziem obserwacji programowej polaryzacji politycznej w USA jest metoda DW-NOMINATE, czyli metoda skalowania wielowymiarowego decyzji par-lamentarzystów w głosowaniach legislacyjnych w formie przestrzennego modelu ana-lizy. Metoda ta została opracowywana przez Keitha T. Poole’a i Howarda Rosenthala we wczesnych latach 80. (Poole, Rosenthal, 1985) i jest rozwijana do dziś (Poole, 2005) jako jedno z ważniejszych narzędzi statystycznych w amerykańskich naukach politycznych. Od 1989 r. wykorzystywane jest ono w ramach bazy Voteview (Lewis et al., 2017), która agreguje dane na temat wszystkich w historii głosowań członków Izby Reprezentantów i Senatorów USA3. Metoda ta pozwala umieszczać decyzje legislacyj-ne na ideologiczlegislacyj-nej mapie liberalny–konserwatywny, czy też lewicowy–prawicowy. To właśnie przy jej użyciu, w 1984 r. Poole i Rosenthal zdiagnozowali narastające zjawisko polaryzacji politycznej w Kongresie USA (Poole, Rosenthal, 1985).

Zagregowane na stronach Voteview dane na temat politycznej polaryzacji przedsta-wicieli kongresu (wykres 1) (Voteview Blog, 2016b) wskazują, że w USA od końca II wojny światowej do połowy lat siedemdziesiątych utrzymywał się trend relatywnie małego rozziewu między politycznymi stanowiskami kongresmenów przy jednocze-snym ich stopniowym i równoległym przesuwaniu się w stronę lewicową. Był to czas postępu ruchu praw obywatelskich, reform systemu opieki społecznej i instytucjona-lizacji ochrony środowiska. W takich warunkach możliwe było ponadpartyjne popar-cie dla impeachmentu prezydenta Nixona. Dopiero od połowy lat siedemdziesiątych, wraz z gwałtownym „zwrotem Republikanów na prawo”, polaryzacja zaczęła rosnąć w szybkim tempie, doznając dodatkowego wzmocnienia w latach 90. XX w.

Na podstawie danych na ten temat gromadzonych przez Pew Research Center od 1994 r. dostrzec już można równoległe zmiany w polaryzacji szerokiej publiki i osób politycznie zaangażowanych. O ile w latach 90. XX w. polaryzacja politycznie zaan-gażowanych (w tym i elit politycznych) była już wysoka, to społeczeństwo pozostawa-ło relatywnie mapozostawa-ło podzielone, co oddawapozostawa-ło niewielkie poddziały społeczne między obywatelami. Dopiero po 2004 r. polaryzacja szerokiej publiki zaczęła doganiać tę występującą wśród politycznie zaangażowanych (Pew Research Center, 2014, 2017).

2 Policy polarisation nie jest tym samym, co polaryzacja polityczna, gdyż termin policy właści-wie powinno się tłumaczyć jako polityka publiczna.

3 Prowadzona od 1989 r. baza Voteview i jej procedura ustalania pozycji ideologicznej (DW-NOMINATE, Dynamic Weighted NOMINAl Three-step Estimation of legislative roll-call voting

behawior) opracowana została przez Keitha T. Poole’a i Howarda Rosenthala na Uniwersytecie

Car-negie-Mellon. Od 1993 r. udostępniona dla systemu Windows na Uniwersytecie Princeton. Aktualnie prowadzona dzięki wsparciu Uniwersytetu Kalifornijskiego w Los Angeles (UCLA) i Uniwersytetu Georgii.

Film Kolacja z arszenikiem (1995) jako proroctwo ery Trumpa. Efekt radykalnej flanki... 53 Wykres 1. Średnie pozycje partyjne w Izbie Reprezentantów, w latach 1879–2010

na skali liberalny–konserwatywny Liberal –Conservative 0,6 0,4 0,2 0,0 –0,2 –0,4 –0,6 1879 1887 1895 1903 191 1 1919 1927 1935 1943 1951 1959 1967 1975 1983 1991 1999 2007 Democrats Northern Democrats Southern Democrats Republicans Uouse 1879–2010

Party Means on Liberal–Conservative Dimension

Źródło: Wikimedia commons; na podstawie Voteview.

Wykres 2. Pozycje polityczne rezydentów USA w latach 1945–2014 na skali liberalny–konserwatywny Liberal –Conservative 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0 –0,2 –0,4 –0,6 –0,8 1945 1949 1953 1957 1961 1965 1969 1973 1977 1981 1985 1989 1993 1997 2001 2005 2009 2013 Presidents 1945–2014

DW-NOMINATE Common Dpace 1st Dimension

Polarized America / voteviev.com

Truman JFK LBJ Carter ^Clinton Obama Bush Bush Reagan Ford Nixon Ike

54 Michał Zabdyr-Jamróz

Inaczej niż w latach 1945–1975, kiedy cała scena polityczna – razem z ówczesnym konsensem politycznym – systematycznie przesuwała polityczny środek ciężkości w stronę lewicową, od lat osiemdziesiątych zaobserwować można trend odwrotny. Jest on dobrze widoczny w danych Voteview dotyczących ogłaszanych decyzji poli-tycznych powojennych prezydentów USA (Voteview Blog, 2016a). Z perspektywy ca-łokształtu decyzji programowych poszczególnych prezydentów zaobserwować można ogólny trend przesuwania się środka politycznej ciężkość ku prawicy: Republikańscy prezydenci są co raz bardziej konserwatywni czy prawicowi, podczas gdy demokra-tyczni prezydenci, od czasu Jimmy’ego Cartera stopniowo przybliżają się do centrum. Dryfowanie przywództwa politycznego demokratów do centrum wydaje się niein-tuicyjne w kontekście zachodzących przemian społecznych i upowszechnianiu przeko-nań zdecydowanie lewicowych (w stosunku do umiarkowanych czy zachowawczych) wśród wyborców Partii Demokratycznej (Doherty, Smith, 2015). Jednak i to zjawisko nie jest przypadkowe. Ostatnie dekady w polityce USA cechowały się wyraźnym roz-ziewem między lewicą a prawicą w kwestii gotowości do ustępstw politycznych. Jak wskazywały badania Gallupa z 2010 r., zwolennicy Partii Republikańskiej byli w 41% za pryncypialnością swoich polityków i w 32% za kompromisem, podczas gdy aż 47% demokratów oczekiwało od swoich liderów partyjnych kompromisu i tylko 27% było za bezkompromisowością (Jones, 2010). Tego typu podstawy, jak wskazują Matt Grossmann i David Hopkins, są rezultatem głębokich strukturalnych i ideologicznych różnic między dwoma partiami amerykańskimi. Demokraci jako luźna koalicja grup interesów zorientowanych na konkretne reformy liczą na wzajemność ustępstw, pod-czas gdy republikanie tworzą bardziej zwartą platformę nastawioną na wierność ide-ologii, bez przywiązania do celów legislacyjnych (Grossmann, Hopkins, 2016).

W takich realiach klaruje się lewicowy ruch sprzeciwu wobec umiarkowanych po-lityków lewicy („republikanów light”), którzy legitymizują się obawą o negatywny efekt, jaki wywołać może radykalizm postulatów. W tym kontekście często przywo-ływane jest stwierdzenie Martina Luthera Kinga o konieczności odrzucenia „środka nasennego gradualizmu” (King, 1963). W obliczu wieloletniej nieprzejednanej bez-kompromisowości republikanów, demokraci w Kongresie mieli w końcu odwzajemnić taktykę pryncypialności w pierwszym roku prezydentury Donalda Trumpa, z bloko-waniem budżetu państwa włącznie (Klein, 2018). Wkrótce jednak te nadzieje sko-rygowała rzeczywistość – demokraci zrezygnowali z wetowania budżetu (Nwanevu, 2018) – potwierdzając wzorzec asymetrii partyjnej opisywany przez Grossmanna i Hopkinsa. Dopiero sukcesywne porażki demokratów – oraz narastająca kompromita-cja ówczesnego przywództwa Partii Demokratycznej za sprawą ujawniania kolejnych przykładów korupcji4 – doprowadziła do odwrócenia tendencji i potencjalnie zapo-czątkowała wymianę elit w przywództwie partii. Aktualnie obserwujemy sytuację, w której to rosnąca lewicowość elektoratu demokratów sprawia, że partia ta coraz wyraźniej odwraca się do centrum i aktywnie opowiada się za wyraźnie lewicowym programem (Bump, 2017).

Powyższe dane poddają się ciekawej interpretacji z perspektywy przedstawio-nych wyżej koncepcji okna Overtona i efektu radykalnej flanki. Zdają się potwierdzać

4 Jak wyznała w książce z 2017 r. była przewodnicząca Krajowej Konwencji Demokratów, Don-na Brazile (2017), organizacja ta została w nieetyczny sposób podporządkowaDon-na Hillary Clinton Don-na długo zanim została ona nominowana na kandydatkę na prezydenta z ramienia partii.

Film Kolacja z arszenikiem (1995) jako proroctwo ery Trumpa. Efekt radykalnej flanki... 55

funkcjonującą współcześnie w debacie publicznej lewicową narrację, że – za sprawą systematycznego wspierania przez prawicę swojej radykalnej flanki – republikanie przeciągają okno Overtona coraz bardziej na prawo. Narracja ta łączy oburzenie na domniemane instrumentalne wspieranie radykalnej flanki przez prawicę, jak i rozgo-ryczenie postawą czołowych polityków Partii Demokratycznej. Tym ostatnim zarzuca się, że zamiast odpowiedzieć analogiczną strategią (choćby tylko na zasadzie wzajem-ności), dają się manipulować i pozycjonować tak, jak jest to wygodne ich rywalom – czy to z naiwności, czy też w wyniku wpływu biznesu dotującego kampanie wybor-cze polityków. Nastroje tego rodzaju są sygnalizowane w Kolacji z arszenikiem, a to zagadnienie jest szczególe istotne w świetle nie tylko polaryzacji programowej, ale i polaryzacji afektywnej.