Opracowali: Sylwia i Tomasz Kwiręgowie Czas: 2 godziny lekcyjne (w tym projekcja filmu) Treści nauczania zgodne z podstawą programową:
III i IV etap edukacyjny: uczeń wyjaśnia, czym są pra-wa człowieka i uzasadnia ich znaczenie we współczes-nej demokracji, znajduje w środkach masowego przekazu (w tym w internecie) informacje o przypadkach łamania praw człowieka.
Pytanie kluczowe: Jak daleko jest ze Wschodu na Zachód? Po zajęciach uczeń będzie umiał:
´
wskazać różnice w sytuacji obywatela kraju demo-kratycznego i autorytarnego;
´
wymienić przykłady łamania praw człowieka w kra-jach o reżimach autorytarnych;
´
wyjaśnić – na przykładach – na czym polega prawo do prywatności, ochrony danych osobowych, wolno-ści słowa oraz dlaczego w krajach autorytarnych te prawa są bardzo często łamane;
´
napisać do władz wybranego kraju apel wzywający do zaprzestania łamania praw człowieka;
´
wymienić cztery organizacje zajmujące się obroną praw człowieka.
Metody pracy: praca w grupach, praca indywidualna,
praca z tekstem źródłowym, miniwykład, rozmowa na-uczająca, burza mózgów
Materiały dydaktyczne:
´
film „89 mm od Europy” Marcela Łozińskiego;
´
materiał pomocniczy nr 1;
´
rzutnik, laptop, dostęp do komputerów z internetem, kolorowe karteczki (żółte i niebieskie), flamastry, duży arkusz papieru z tabelą narysowaną wg wzoru z ma-teriału pomocniczego nr 1.
Słowa kluczowe: prawa człowieka, reżim, ustrój
demo-kratyczny, ustrój autorytarny, Pilne Akcje, prawa oraz wol-ności osobiste i polityczne
Uwagi:
Zajęcia warto przeprowadzić po lekcji wprowadzającej w tematykę praw człowieka. Tydzień wcześniej poproś uczniów, by uważnie śledzili w mediach wszystko, co do-tyczy Białorusi. Poproś też, by wynotowali w zeszytach podstawowe informacje o tym kraju oraz zapoznali się ze skrótem raportu Amnesty International z 2003 r. na temat praw człowieka na Białorusi – informacje znajdą na stronie www.bialorus.pl. Ochotnicy przygotowują 4–5 przykładów łamania praw człowieka na Białorusi, korzystając z mate-riałów opublikowanych na stronie www.amnesty.org.pl, za-kładka: Pilne Akcje.
Przebieg zajęć:
1.
Napisz na tablicy dużymi literami: „89 mm od…”. Poproś uczniów o zapisanie (indywi-dualnie lub w parach) trzech zdań, w których użyją wyrażenia „89 mm od...”. Ochotnicy niech odczytają swoje propozycje, ale ty ich nie komentuj.2.
Następnie uzupełnij wyrażenie na tablicy, do-pisując pozostałą część tytułu filmu „89 mm od Europy”. Zapowiedz uczniom, że obejrzą teraz krótki, 12-minutowy dokument właśnie o takim tytule. Jak myślą, o czym będzie ten film? Propozycje zapi-suj na tablicy. W tym miejscu przypomnij też krótko sylwetkę Marcela Łozińskiego, znakomitego polskie-go dokumentalisty.3.
Po projekcji zapytaj uczniów, jaką sytua-cję przedstawia ten obraz. Jeśli uczniowie nie będą w stanie odpowiedzieć, to wyjaśnij im, że w Brześciu, małej miejscowości na granicy Polski WOS/„89 mm o d Eur op y” – du żo cz y m ał o? Pa ńst wo d em ok ra tyc zn e a a ut or yta rne n a prz yk ła dzi e Po ls ki i Bi ał or usi w fi lm ie M arc el a Ło zi ńsk ie go /
62
z byłym ZSRR (obecnie Białorusią), codziennie wy-konuje się czynności zdumiewające dla osób wjeż-dżających do Białorusi. Na przejściu granicznym pracownicy kolei zmieniają – na oczach podróżnych – koła pociągów wjeżdżających do kraju (lub z nie-go wyjeżdżających), aby dostosować je do rozsta-wu osi obowiązującego w danym państwie. Pociągi w Europie jeżdżą po torach o szerokości 1435 mm, pociągi w krajach byłego ZSRR – 1524 mm. Różni-ca wynosi właśnie 89 mm. Zadaj uczniom pytanie kluczowe. Zapytaj jeszcze raz, co ich zdaniem kryje się za tytułowym „89 mm”. Wysłuchaj kilku swobod-nych wypowiedzi. Podsumuj je, mówiąc, że ta krótka opowieść o odprawie międzynarodowego pociągu na granicy Zachodu ze Wschodem jest symbolicznym obrazem zderzenia dwóch kultur i światów. Różnice między krajami Europy Zachodniej a byłymi republi-kami radzieckimi są zdecydowanie większe niż owe „89 mm”. Jedną z nich jest transformacja polityczna większości krajów z bloku komunistycznego (dla pol-skich widzów liczba 89 w tytule filmu ma dodatkowe znaczenie – rok 1989 był momentem przełomowym dla społeczeństwa walczącego o wyzwolenie z ko-munistycznej opresji). Wyjaśnij uczniom, że podczas zajęć będziecie to wszystko analizować na przykła-dzie Polski i Białorusi.
4.
Na dużym arkuszu papieru narysuj tabelę wg wzoru z materiału pomocniczego nr 1. Najpierw poproś uczniów, by wymienili te obszary funkcjonowania państwa i społeczeństwa, w któ-rych porównywane kraje się różnią. Propozycje wpisuj w środkowej kolumnie. Dopilnuj, aby nie pominąć kwestii związanych z systemami politycz-nymi panującymi w obu państwach. Gdy uczniom już się wyczerpią pomysły, podkreśl te zapisy, któ-re nawiązują do ustrojów Polski i Białorusi (system demokratyczny i system autorytarny), oraz zapo-wiedz, że na lekcji skupicie się przede wszystkim na różnicach wynikających z tych dwóch sposobów rządzenia.5.
Poproś uczniów, by dobrali się w czwórki. Każdej czwórce rozdaj sześć karteczek żół-tych i sześć niebieskich. Poleć uczniom, by w parach zapisali na kolorowych kartkach, czym – ich zda-niem – różni się sytuacja obywateli krajów Europy Zachodniej (w tym Polski) od obywateli żyjących naBiałorusi ze względu na panujący tam ustrój. Zachęć podopiecznych, by odwołali się do wiedzy pozaszkol-nej (telewizja, prasa, internet). Uczniowie na żółtych kartkach piszą, jak to wygląda w Polsce, na niebie-skich – jak na Białorusi (np. na żółtej kartce – wolne wybory, na niebieskiej – teoretycznie wolne wybory, fałszowane wyniki itp.). Dopilnuj, by zwrócili uwagę na takie wątki jak:
´
Kto ma władzę?
´
Czy uwzględniane są preferencje polityczne obywateli?
´
Czy istnieje opozycja polityczna?
´
Czy obecny jest pluralizm polityczny?
´
Czy istnieje oficjalna ideologia?
´
Czy są przestrzegane prawa człowieka?
6.
Gdy uczniowie skończą pracę w grupach, poproś, by kolejno podchodzili do tabeli nary-sowanej przez ciebie na arkuszu papieru i przyklejali swoje karteczki w odpowiednich miejscach. Podsu-muj ich pracę w miniwykładzie na temat systemów: demokratycznego i autorytarnego. Podkreśl rolę praw człowieka (i ich przestrzegania) w każdym z ustrojów.7.
Poproś uczniów, którzy przygotowali na lek-cje przykłady łamania praw człowieka na Bia-łorusi, by przeczytali je w klasie. Po lekturze zapytaj, jakie prawa są nagminnie łamane przez białoruskie władze. Wypiszcie je na tablicy. Zwróć uwagę ucz-niów, do jakiego rodzaju zaliczamy te prawa (naj-częściej są to prawa osobiste i polityczne). Krótko porozmawiajcie o tym, dlaczego właśnie one są naj-częściej łamane przez władze autorytarne. Na zakoń-czenie wspólnej rozmowy wyjaśnij też, jak trudno jest Białorusinom bronić swoich praw. Opowiedz o zde-legalizowanej „Wiosnie”, organizacji zajmującej się obroną praw człowieka w tym kraju (historia Alesia Bialackiego, opisywana w materiale „Prawa człowie-ka na Białorusi – Pilne Akcje Amnesty International” na stronie organizacji). Zapytaj podopiecznych, czy wiedzą, jak mogą pomóc obywatelom kraju, w któ-rym są łamane prawa człowieka.8.
Poinformuj uczniów, czym są Pilne Akcje organizowane przez Amnesty International. Jest to ogólnoświatowa akcja wysyłania listów-apeli (cytując za Amnesty International) „w sprawach kon-kretnych osób zagrożonych egzekucją lub torturami,W OS /„89 mm o d Eur op y” – duż o cz y m ał o? Pa ńs two d em ok ra tyc zn e a a ut or yta rne n a prz yk ła dzi e Po ls ki i Bi ał oru si w film ie M arc el a Ło ziń sk ie go /
aresztantów pozbawionych kontaktu z adwokatem i rodziną oraz niezbędnej opieki medycznej, więź-niów sumienia pozbawionych wolności jedynie za pokojową działalność na rzecz praw człowieka lub z powodu wyznawanych poglądów, uchodźców za-grożonych wydaleniem do kraju, z którego uciekli przed prześladowaniami i wszystkich innych osób, których podstawowe prawa człowieka są łamane lub zagrożone”. Dodaj, że dzięki Pilnym Akcjom udało się przez ostatnie 30 lat uratować 16 600 osób.
9.
Jeśli podczas zajęć jest możliwy dostęp do komputerów z internetem, to wspólnie spróbujcie odnaleźć na stronie www.amnesty.org.pl bieżące informacje o Pilnych Akcjach w sprawach obywateli krajów byłego Związku Radzieckiego, za-poznajcie się z nimi, wybierzcie 2–3 przykłady, w kil-kuosobowych zespołach przygotujcie apele zgodnie ze wskazówkami na stronie Amnesty International i wyślijcie je pod wskazane adresy. To zespołowe za-danie może być także formą pracy domowej.10.
Na zakończenie lekcji poproś uczniów, by szybko i krótko uzupełnili zdanie: „89 mm z Polski do Białorusi to...”.Praca domowa:
Marcel Łoziński tak mówił o swoim filmie: „Chciałem zrobić maksymalnie krótki, zwięzły i klarowny film nie tylko o styku różnych światów, lecz także o próbie szukania kontaktu między tymi dwiema Europami – Wschodnią i Zachodnią”. Poleć uczniom, aby na podstawie informacji zamieszczonych na oficjalnych stronach Unii Europejskiej, polskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych oraz w mediach spróbowali krótko opisać relacje między Polską i Unią Europej-ską a Białorusią. Uczniowie mogą też skupić się na wybranych obszarach tych stosunków:
´
Jakie działania podejmują Polska i Unia Eu-ropejska na rzecz obywateli białoruskich oraz wprowadzania w tym kraju procedur demokra-tycznych?
´
Jakie stanowisko zajmują polskie i unijne wła-dze wobec przejawów łamania przez Białoruś praw człowieka?
´
Jaka jest sytuacja mniejszości białoruskiej w Polsce oraz polskiej – na Białorusi?
Materiał pomocniczy nr 1
BIAŁORUŚ CO JE RÓŻNI? POLSKA
W OS /„89 mm o d Eur op y” – du żo cz y m ał o? Pa ńst wo d em ok ra tyc zn e a a ut or yta rne n a prz yk ła dzi e Po ls ki i Bi ał or usi w fi lm ie M arc el a Ło zi ńsk ie go /