W programie konferencji przewidziano trzy panele dyskusyjne. Pierwszy panel dotyczył dylematów transformacji systemu politycznego. Podejmował problemy legitymizacji i stabilizacji systemu politycznego III Rzeczpospolitej. Poruszał także kwestię modelu ustrojowego państwa oraz jakości polskiej demokracji. Moderatorem tego panelu był prof. dr hab. Andrzej Antoszewski (Uniwersytet Wrocławski). Wśród zaproszonych panelistów znaleźli się: prof. dr hab. Roman Bäcker (Uniwersytet Mikołaja Kopernika), prof. dr hab. Andrzej Chodubski (Uniwersytet Gdański), prof.
dr hab. Zbigniew Kiełmiński (Uniwersytet Warszawski) oraz prof. dr hab. Marek Żmigrodzki (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej).
Pierwszy panel koncentrował się na zagadnieniach związanych z transformacją systemu politycznego. Poruszał kwestie społecznych wymiarów transformacji, powstałych w jej skutek nowych podziałów socjopolitycznych, kształtowania się systemu partyjnego oraz funkcjonowania systemu politycznego w szczególności jakości rozwiązań konstytucyjnych.
Punktem wyjścia do dyskusji stało się stwierdzenie prof. dr. hab. Andrzeja Anto-szewskiego, o ambiwalencji ocen polskiej transformacji. Z jednej strony bowiem bardzo wpływowa organizacja amerykańska Freedom House, stawia Polskę na pozy-cji lidera w procesie transformapozy-cji (od kilku lat jesteśmy nagradzani najwyższymi notami, jeśli chodzi np. o poziom przestrzegania wolności osobistych i politycznych), z drugiej strony zaś wielu teoretyków, polityków i samo społeczeństwo wyraża wątpliwości, co do jakości polskiej demokracji. Poziom zaufania i akceptacji dla demokracji jest w Polsce wciąż bardzo wysoki, ale z drugiej strony towarzyszy mu równie wysoki poziom akceptacji dla stwierdzenia, że jeżeli demokracja zawodzi, to korzystne są dla systemu rządy silnej ręki.
Czynniki stabilizujące i destabilizujące proces demokratyzacji w Polsce można podzielić na te, które mieszczą się wewnątrz systemu (np. w jego założeniach kon-strukcyjnych, w jakości rozwiązań konstytucyjnych, w jakości partii politycznych czy w jakości rodzącego się systemu partyjnego, – bo o jego całkowitej krystalizacji nie może być jeszcze mowy), i te, które pozostają na zewnątrz systemu – w jego otoczeniu (w strukturze konfl iktów politycznych, w poziomie i typie kultury poli-tycznej, w postępach na drodze powstawania społeczeństwa obywatelskiego).
Otwarte pozostają zatem pytania: gdzie należy szukać czynników destabilizujących i stabilizujących polską demokratyzację i jaki wpływ czynniki te wywierają na funk-cjonowanie systemu politycznego?
Druga część konferencji poświęcona była zagadnieniom przemian kultury poli-tycznej społeczeństwa polskiego. Dyskusję prowadził prof. dr hab. Jan Garlicki (Uniwersytet Warszawski). Wśród panelistów znaleźli się: prof. dr hab. Andrzej Jabłoński (Uniwersytet Wrocławski), prof. dr hab. Barbara Krauz-Mozer (Uniwer-sytet Jagielloński), prof. dr hab. Anna Magierska (Uniwer(Uniwer-sytet Warszawski), ks. prof.
dr hab. Piotr Mazurkiewicz (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego) oraz prof. dr hab. Stanisław Michałowski (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej).
Prof. Jan Garlicki tworząc podłoże dyskusji zaznaczył, iż proces transformacji systemu realizowany jest w Polsce i w innych krajach Europy Środkowej i Wschod-niej równocześnie w trzech płaszczyznach: państwa – systemu politycznego, rynku – systemu gospodarczego i w sferze społeczno-kulturowej – kultury politycznej.
Treścią tych procesów jest odpowiednio demokratyzacja, reforma gospodarcza (przekształcenia własnościowe) oraz określenie tożsamości obywatelskiej i utworze-nie nowych wzorów kulturowych.
Transformacja obserwowana na przykładzie Polski poszerza zakres przemian systemowych o redefi nicję sposobów działania jednostek w sferze polityki, zmianę przyzwyczajeń, wartości i zachowań. Nie można bowiem liczyć na ukształtowanie skonsolidowanej demokracji bez kultury politycznej charakteryzującej się plurali-zmem, zaangażowaniem przynajmniej części obywateli w życie publiczne i konsen-sualnym podejściem do rozwiązywania sporów.
Demokracja, przypomniał Jan Garlicki, to nie tylko instytucje, ale zespół wartości, obyczajów i mechanizmów funkcjonowania, które są akceptowane przez większość społeczeństwa. Kultura polityczna to subiektywna sfera polityki rozumiana jako całokształt orientacji politycznych społeczeństwa, grup społecznych, znajdujących wyraz w zachowaniach konkretnych i werbalnych.
Poczynione na wstępie uwagi zakreślające ramy dyskusji, stworzyły jednocześnie obszar do pogłębionej analizy problemu wzajemnych relacji pomiędzy instytucjami politycznymi a świadomością społeczną, legitymizacji transformacji, jej społecznej akceptacji, relacji między polityką historyczną a kulturą polityczną, wzajemnych związków kapitału społecznego i kultury politycznej Polaków oraz postrzegania dobra publicznego w kulturze polskiej.
Trzeci panel dotyczył wyzwań stojących przed polską polityką zagraniczną: obec-nością i rolą Polski w strukturach Unii Europejskiej, płaszczyznami relacji ze Stanami Zjednoczonymi, a także stosunkami z najważniejszymi sąsiadami: Niemcami i Rosją.
Przewodniczył mu prof. dr hab. Roman Kuźniar (Uniwersytet Warszawski), a w dys-kusji udział wzięli: prof. dr hab. Bogdan Koszel (Uniwersytet Adama Mickiewicza), prof. dr hab. Marek Pietraś (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej), prof. dr hab.
Arkadiusz Żukowski (Uniwersytet Warmińsko-Mazurski) oraz dr Paweł Świeboda z Centrum Strategii DemosEUROPA.
Rozpoczynający tę część dyskusji prof. dr hab. Roman Kuźniar wyraził przekona-nie, że transformacja polskiej polityki zagranicznej była najszybszym, najgłębszym i najwcześniej zakończonym procesem przemian systemowych. Jest to także obszar największego sukcesu polityki polskiej na przestrzeni ostatnich kilkuset lat. Przemiany w obszarze polityki zagranicznej zwrotnie, pozytywnie oddziaływały na procesy
transformacji wewnętrznej. Jednak realizacja głównych jej celów pozostawiła pole do walki politycznej, której przedmiotem stały się właśnie stosunki zewnętrzne.
Według oceny prof. dr. hab. Marka Pietrasia, sukcesem polskiej polityki zagra-nicznej po 1989 r. była realizacja celów strategicznych, efektem której jest niestety nijakość w stosunkach zewnętrznych i brak klarownego zdefi niowania roli Polski w ewoluującym ładzie międzynarodowym. Brakuje także konsensusu sił politycznych i wizji strategicznej polskiej polityki. W konsekwencji nasze relacje zewnętrzne cechuje reaktywność, pasywność i adaptacja. Polska polityka zagraniczna kreowana jest na użytek procesów wewnętrznych i według doraźnych potrzeb obozów poli-tycznych, podczas gdy istotni gracze na arenie międzynarodowej kształtują swoje relacje zewnętrzne w coraz większym stopniu poprzez uwarunkowania systemowe, uwzględniając zmiany zachodzące w przestrzeni światowej.
Na podobne zagadnienia w swoim wystąpieniu zwrócił uwagę dr Paweł Świeboda, koncentrujący się na potrzebie redefi nicji celów polskiej polityki zagranicznej.
Jednocześnie dr Świeboda podkreślił konieczność odzyskania równowagi między tym, co klasyczne i czego reminiscencje odczuwamy obecnie, a tym, co dziś defi niuje politykę międzynarodową. Przedmiotem międzynarodowych rozstrzygnięć są bowiem aktualnie problemy o zasięgu światowym, jak zmiany klimatyczne, walka z ubóstwem, nierównowaga na rachunkach bieżących, terroryzm i ekstremizm polityczny, a zagadnień tych nie ogarnia klasyczny warsztat dyplomatyczny. Paweł Świeboda przypomniał, że do niedawna obowiązywała w polskiej polityce zagranicz-nej „doktryna Polski aspirującej”. Akcesy do kolejnych organizacji międzynarodo-wych wyczerpały ją, stawiając polską dyplomację przed koniecznością redefi nicji strategii.
Prof. dr hab. Bogdan Koszel i prof. dr hab. Arkadiusz Żukowski swoje wystąpie-nia poświęcili wybranym zagadnieniom polskiej polityki zagranicznej, a mianowi-cie naszym relacjom z dwoma największymi sąsiadami: Niemcami i Rosją. Zdaniem Bogdana Koszela stosunki między Polską a Niemcami badać należy w dwóch obszarach:
• stosunków bilateralnych, gdzie główną rolę odgrywa pamięć historyczna;
• relacji między oboma krajami postrzeganych na płaszczyźnie unijnej oraz spo-sobu w jaki te relacje przekładają się na polsko-niemieckie działanie w UE.
W obszarze polityki wschodniej stosunki polsko-rosyjskie prof. Arkadiusz Żukow-ski analizował przez pryzmat Obwodu Kaliningradzkiego. Obwód dziś postrzegany jako zagrożenie, mógłby zdaniem profesora stać się w stosunkach z Rosją prioryte-towym obszarem wzajemnej współpracy, z budową wspólnego regionu ekonomicz-nego i tworzeniem ponadgraniczekonomicz-nego obszaru włącznie. Musi jednak zostać wypracowana krótko- średnio- i długookresowa koncepcja wzajemnych relacji.
Warto więc inspirować Unię, by prowadziła długookresową strategię wobec Kalinin-gradu budując pomost w stosunkach z Moskwą.
Konferencję podsumował prof. dr hab. Stanisław Filipowicz, który zwrócił uwagę na najważniejszy dylemat, mianowicie na pytanie: Czy nauka o polityce jest nauką praktyczną czy teoretyczną? Nawiązując do Arystotelesa, który zaliczał naukę o poli-tyce do dziedziny nauk praktycznych, które zajmują się tym, co się zmienia, bo tylko nauki teoretyczne zajmują się tym, co nie może być inne niż jest, stwierdził, iż politolodzy zajmują się właśnie tym, co ulega zmianie.
Istotnym dylematem jest także pytanie o rozumienie transformacji, czyli o to jak rozumieć historię. Osnową pojęcia transformacji jest w gruncie rzeczy idea historii.
Jeśli mówi się o historii, pozostawiając z boku zagadnienie transformacji, to historia traktowana jest jako mechanizm pewnych przemian, które mają charakter samo-rzutny. Polacy myśląc o transformacji jako o procesie historycznych przemian, które nieuchronnie muszą się dokonać, upatrywali w niej swoich szans. Dzisiaj wiadomo jednak, że stało się inaczej.
vol. 20/2008 ISSN 1505-2192
ATHENAEUM
S
TAŁO SIĘ JUŻ tradycją, że co roku w marcu Zakład Komparatystyki i Informatyki Prawniczej Wydziału Prawa Uniwersytetu Rzeszowskiego organizuje międzynaro-dową konferencję poświęconą wybranym zagadnieniom prawa wyborczego. W tym roku, co zapewne związane jest z licznie przedstawianymi propozycjami zmian prawa wyborczego, temat obrad brzmiał: Zmiana ordynacji a zmiana konstytucji. Konfe-rencja zorganizowana została przy współudziale Polskiego Towarzystwa Prawa Konstytucyjnego, Fundacji Prawa Europejskiego oraz Wydawnictwa Wolters Kluwer Polska. Obrady trwały dwa dni (3–4 marca) i odbyły się w Regionalnym Centrum Szkolenia Administracji w Rzeszowie. Przybyło na nie wielu gości, zarówno z kraju jak i z zagranicy.Pierwszego dnia, po uroczystym otwarciu obrad i przywitaniu wszystkich zgro-madzonych przez Rektora Uniwersytetu Rzeszowskiego, prof. Włodzimierza Bonu-siaka i dr. Radosława Grabowskiego, przewodnicząca sesji prof. Halina Zięba-Załucka oddała głos referentom. Pierwszym z nich był przybyły w zastępstwie prof. Wiesława Skrzydły dr Wojciech Orłowski (UMCS), który odczytał referat autorstwa profesora O zasadach prawa wyborczego w projektach konstytucji RP z 1997 roku. Ze względu na znaczną ilość projektów konstytucji Autor ograniczył się do analizy projektów ofi cjalnie zgłoszonych do Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego w 1993 r., czyli: prezydenckiego, senackiego, KPN, SLD, UW, PSL – UP oraz zgłoszonego w 1994 r. projektu obywatelskiego. W swych rozważaniach ujął zasady w odniesieniu do wyborów do Sejmu i do Senatu, prezentując kolejno: ich katalog, zasadę powszech-ności, rówpowszech-ności, bezpośredniości, tajności głosowania oraz zasady dotyczące działu mandatów w poszczególnych projektach. Systematyzując proponowane roz-wiązania prof. Skrzydło podkreślał zagadnienia, które wywołały największe dyskusje w pracach Komisji, jak np.: związana z zasadą powszechności granica wieku