i
W kryminologii rozwinięto na szeroką skalę badania nad metodą sta
tystyczną opracowywania prognoz indywidualnych dotyczących przy
szłej recydywy przestępców. Liczni autorzy przedstawili różne koncep
cje pomiaru czynników kryminogennych i opierania na tej podstawie oceny prawdopodobieństwa recydywy. Przeglądy tych opracowań za
wierają w literaturze polskiej prace Pawła Zakrzewskiego1 i Zofii Ostri- hanskiej1 2, a w literaturze obcej — m.in. F. H. Simona3. Nie będzie tu mowy o tej całej ciekawej literaturze, gdyż przekroczyłoby to ramy niniejszego artykułu, choć — trzeba podkreślić — ta problematyka wią- że się ściśle z jego tematem. Metoda statystycznego prognozowania indy
widualnego w kryminologii wywołała poważne kontrowersje. Dostrze
żono jej mankamenty i słusznie uznano, że metoda ta może być trak
towana jedynie jako pomocnicza obok tzw. metody klinicznej. Nie można jednak tracić z cCzu korzyści, które płyną z posłużenia się ujęciem
ilościowym. Jakie są to korzyści?
Po pierwsze, zastosowanie pomiaru umożliwia nadanie czynnikom kryminogennym charakteru cech mierzalnych, co ułatwia wszelkie opra
cowania statystyczne i 'analizy porównawcze.
Po drugie, operowanie miernikami liczbowymi umożliwia syntetycz
ne określanie występującego w danym przypadku układu czynników kryminogennych, co przy ujęciu jedynie jakościowym jest bardzo utrud
nione.
1P. Zakrzewski: Zagadnienie prognozy kryminologicznej, Warszawa 1964.
2 Z. Ostrihanska: Prognoza recydywy u nieletnich przestępców oraz wy
niki badań prognostycznych 180 recydywistów w wieku 15—16 lat, „Archiwum Kryminologii” 1965, t. III.
3 F. H. Simon: Prediction Methods in Criminology including a prediction study of young men on probation, London 1971.
21
Podejście ilościowe ma duże znaczenie przede wszystkim w badaniach naukowych, może jednak być też przydatne w praktyce badań osobopoz- nawczych wykonywanych na potrzeby organów wymiaru sprawiedli
wości czy innych instytucji.
O konieczności sięgnięcia do pomiaru autor niniejszego opracowania przekonał się, kierując pewnym opracowaniem naukowym, w którym zaszła potrzeba porównania ogólnego nasilenia czynników krymino
gennych występujących w dwóch badanych grupach przestępców. Oka
zało się to niemożliwe bez zastosowania jakiejś formy pomiaru. Na po
trzeby tego właśnie badania powstała w 1977 roku prezentowana tu Tabela Punktacji Diagnostycznej Czynników Kryminogennych dla Nie
letnich.
Tabela nie jest wynikiem jakiegoś specjalnie przeprowadzonego ba
dania empirycznego. Opiera się ona na wynikach licznych badań krymi- nologicznych wykonanych w Polsce. Ograniczenie do materiału krajo
wego uzasadnione jest faktem, iż czynniki kryminogenne i ich układy mają koloryt lokalny. Jeżeli więc punktacja diagnostyczna ma być stosowana w Polsce, powinna być oparta na wynikach badań przepro
wadzonych w Polsce.
Wykorzystując polską literaturę kryminololgiczną ¡wyodrębniono czynniki, które w świetle badań okazały się istotnie związane z przes
tępczością. Przeprowadzono tu jedynie pewne nieznaczne uproszczenia.
Kluczowym zagadnieniem było nadanie poszczególnym czynnikom wartości liczbowej. Autorzy statystycznych tablic prognostycznych po
stępowali tu w różny sposób. Albo nadawali poszczególnym czynnikom jednakową wartość w sposób sztywny albo różnicowali tę wartość sto
sując różne mierniki. E. i Sh. Glueckowie przyjmowali jako liczbę punktów charakteryzującą dany czynnik procent recydywy występu
jący u zbadanych osób, w odniesieniu do których czynnik ten pojawił się. Stosowano też specjalne wyliczenia (H. Mannheim i L.T. Wilkins) bądź ustalano zróżnicowany miernik liczbowy w sposób arbitralny z moż
liwością stosowania przez badającego mnożników, których wysokość za
leżała od stwierdzonego w danym przypadku nasilenia wchodzącego w rachubę czynnika (u E. Freya mnożnik stosowany do zróżnicowanych wartości podsitawowych mógł wynosić od 1 do 5).
Konstruując Tabelę Punktacji Diagnostycznej przyjęto mierniki, w sposób arbitralny opierając się jednak w przybliżeniu na wysokości kształtowania ¡się współczynników korelacji (zwłaszcza dość często sto
sowanego współczynnika T Czuprowa). Badając zakres zmienności współ
czynników korelacji ustalono, że nie jest on duży. Z tego też powodu przyjęto, że liczba punktów powinna oscylować w zakresie od 10 do 20.
W zależności od rodzaju czynnika kryminologicznego zastosowano w wie
lu przypadkach punktację względnie oznaczoną, dając badaczowi posłu
gującemu się Tabelą pewien luz w „pomiarze” danego czynnika. Obok punktów ujemnych wprowadzono punkty dodatnie, które w charakte
rystyce sytuacji kryminogennej wydają się niezbędne. Fakt wprowadza
nia punktów .ujemnych i dodatnich zmusił do uwzględnienia, dla jasnoś
ci, wariantów o wartości neutralnej, określonych miernikiem zerowym.
Tekst Tabeli Punktacji Diagnostycznej Czynników Kryminogennych dla Nieletnich stanowi aneks do niniejszego artykułu. Tutaj informacja o Tabeli ograniczy się tylko do zwięzłego jej omówienia. Tabela dzieli się na cztery działy, które można nazwać „wymiarami”. Są nimi: I. Prze
stępczość, II. Środowisko rodzinne, III. Środowisko szkolne i IV. Cha
rakterystyka nieletniego, z tym że ten ostatni warto rozdzielić na dwa
„podwymiary”: Czynniki biologiczne i Czynniki psychiczne. Poszczegól
ne działy rozpadają się na „skale”. Jest ich w całej Tabeli 17. Poszcze
gólne „skale” zawierają różne warianty danej „skali”. Punkty odnoszą się z reguły do tych wariantów.
Układ działów i „skal” pozwala na skonstruowanie ogólnego „profi
lu” układu czynników kryminogennych. Składa się on z elementów, które można skrótowo określić symbolami (tabela 1).
Elementy ogólnego profilu układów czynników kryminogennych
Tabela 1
Wyszczególnienie Przestęp*
czość
Środowisko rodzinne
Środowisko szkolne
Czynniki biologiczne
czynniki psychiczne
Symbol p R Sz B Ps
Dział I II III IV IV
Skala wszystkie wszystkie wszystkie 13b; 14a i b pozostałe
Operując już tylko symbolami otrzymujemy następujący profil:
P/R/Sz/B/Ps
Tabela 2 przedstawia maksymalną punktację możliwą w pojedynczym przypadku, a więc przyjmując w danej skali tylko jeden wariant „naj
lepszy” przy „plus” bądź najgorszy przy punktach „minus”. Jeśli chodzi o ogólną sumę punktów, to w poszczególnych przypadkach będą wystę
powały trzy sumy; suma punktów dodatnich, suma punktów ujemnych
Maksymalna punktacja
Tabela 2
Dział(wymiar) p R Sz B PS Ogółem
Punkty „plus” 0 72 30 0 54 156
Punkty ,/ninus” 45 145 45 35 198 468
23
oraz saldo. Wszystkie te sumy są ważne i powinny być obliczane i u- względniane w badaniu. W celu uniknięcia nieporozumień należy dodać, że wyliczone maksymalne sumy punktów dodatnich i ujemnych nie mogą być saldowane, gdyż za podstawę obliczenia przyjęto sytuacje ekstre
malne w poszczególnych skalach, które to sytuacje wykluczają się na
wzajem.
Poszczególne skale zostały iw Tabeli określone w sposób możliwie prosty, tak by jej stosowanie nie nastręczało trudności.
Ogólnie charakteryzując Tabelę, należy podkreślić, że nie jest to tabela sensu stricto prognostyczna. Jest to tabela diagnostyczna.
Nie jest rzeczą słuszną zbytnie oddzielanie „diagnozy” od „prognozy”.
Wypada zgodzić się z poglądem, iż prognoza należy do szeroko pojętej diagnozy4. Zaprezentowana Tabela zmierza do liczbowego okre
ślenia nasilenia układu czynników kryminogennych występujących w da
nym przypadku. Służy ona pomiarowi — używając pojęcia wprowadzo
nego przez Jerzego Bafię — „sytuacji kryminogennej”. Mierzy ona czynniki kryminogenne nie przesądzając wyłącznie kwestii prawdopodo
bieństwa recydywy. Wiele czynników uwzględnionych w Tabeli było badanych poprzez porównywanie przestępców i nieprzestępców, a nie tylko przestępców, którzy popadli później w recydywę z takimi, u któ
rych recydywa nie pojawiła się. Tabela diagnostyczna ma niewątpliwie też walory prognostyczne, ale brak podstaw, by właśnie te walory eksponować jako wyłączne.
Tabela uwzględnia całokształt czynników kryminogennych, stąd też może być w zasadzie stosowana tylko w tych przypadkach, w których dysponujemy pełną informacją kryminologiczną. Może być ona stoso
wana zwłaszcza w tych przypadkach, w których zostały przeprowadzone badania przez Ośrodek Diagnostyczny dlla Nieletnich.
Na zakończenie uwag ogólnych należy zaznaczyć, iż w pewnym stopniu arbitralnie przyjęte „wyceny” poszczególnych wariantów skali nadają Tabeli charakter w znacznej mierze konwencjonalny. Nie powinno to jednak pozbawić jej wartości przydatnego narzędzia poznawczego. Po
nieważ ewentualne błędy „wyceny” występują konsekwentnie we wszy
stkich przypadkach, wyniki pomiarów nie powinny w sposób istotny wpływać negatywnie na wyniki badań przeprowadzonych przy zastoso
waniu Tabeli. Oczywiście nie zezwala to na zaniechanie starań o dosko
nalenie Tabeli, której propozycje powinny w możliwie minimalnym stopniu deformować obraz rzeczywistości.
4 S. Ziemski: Problemy dobrej prognozy, Warszawa 1973. s. 67 i 68.
II
Tabela została wykorzystana w dwóch badaniach kryminologicznych.
Jedno z nich przeprowadziła Irena Rudnik5, drugie Zofia Rabiej6.
W badaniach I. Rudnik Tabela została m.in. zastosowana do liczącej 60 osób grupy nieletnich przestępców, którzy w 1967 roku zostali zba
dani na potrzeby Sądu dla Nieletnich przez Instytut Ekspertyz Sądowych w Krakowie. Grupa objęta badaniem składała się z chłopców w wieku od 10 do 17 lat zamieszkałych w dzielnicy Krakowa: Grzegórzki. Ba
dania dostarczyły pełnej charakterystyki nieletnich. Po zastosowaniu Tabeli okazało się, że badani uzyskali ogólne liczby punktów (salda su
my punktów dodatnich i ujemnych) wyszczególnione w tabeli 3.
Struktura grupy zbadanej przez I. Rudnik
Tabela 3
Liczba punktów Liczba nieletnich %
+ 100 do +51 2 3,3
+ 50 do 0 4 6,7
0 do —50 5 8,4
—51 do —100 12 20,0
—101 do —150 11 18,3
—151 do —200 9 15,0
—201 do —250 8 13,3
—251 do —300 7 11,7
powyżej —300 2 3,3
Razem 60 100,00
Warto przyjrzeć się teraz tabeli, która przedstawia dobór środków wychowawczo-poprawczych w poszczególnych kategoriach nieletnich wy
odrębnionych ze względu na uzyskaną liczbę punktów.
W tabeli 4 podano w ostatniej kolumnie „przeciętny stopień ingeren
cji”, który powstał w wyniku zastosowania punktacji charakteryzującej intensywność danego środka głównie stopniem ingerencji w życie nie
letniego i jego rodziny. Przyjęto w sposób kowencjonalny następujące wskaźniki liczbowe: umorzenie postępowania — 0, upomnienie — 1, oddanie pod dozór odpowiedzialny rodzicom albo opiekunom — 2, od
danie pod dozór kuratora — 4, zakład poprawczy z zawieszeniem — 67, zakład wychowawczy — 7, zakład poprawczy — 10. Opairty na
cy-5 I. Rudnik: Badania osobopoznawcze i ich wykorzystanie w postępowaniu c nieletnimi, Katowice 1977 [nie publikowana rozprawa doktorska obroniona na Uniwersytecie Śląskim],
6 Z. Rabiej: Badania przestępczości nieletnich z uwzględnieniem Tabeli Punktacji Diagnostycznej Czynników Kryminogennych w Ośrodku Diagnostycznym dla Nieletnich w Zabrzu, Katowice 1978 [nie publikowana praca magisterska napi
sana na Uniwersytecie Śląskim.
7 Liczba 6 punktów stosowana jest niezależnie od tego, jaki środek wycho
wawczy został zastosowany w okresie próby z wyjątkiem przypadku umieszczenia w zakładzie wychowawczym, kiedy to przyjmuje się punktację właściwą dla tego zakładu, czyli liczbę 7.
25
Tabela 4 Liczba punktów a dobór środków wychowawczo-poprawczych w świetle badań
I. Rudnik
Liczba punktów Ogółem 1Umorzenie 1 Upomnienie Dozórodpo wiedzialny rodziców i 1 Dozórkura- |tora
o > -d
Zakład ,poprawczy Przeciętny [stopień !ingerencji Zakładp prawczy zawieszer
+100 do +51 2 1 1 1,5
+50 do 0 4 — .— 2 2 _ _ 3,0
0 do —50 5 2 2 1 — _ __ 0,8
—51 do —100 12 3 2 1 4 2 __ 2,7
—101 do —150 11 O u 1 1 5 1 2.6
—151 do—200 9 1 1 1 4 2 — 3,4
—201 do —250 8 — — 2 4 1 1 4,5
—251 do —300 7 2 — 1 1 3 — 3,4
powyżej —300 2 — — — — i 2 — 6,0
Razem 60 11 7 10 20 11 1 3,0
rs = 0,787
frach wykazanych w tabeli 4 współczynnik korelacji rangowej Spear- mana wyniósł 0,787. Wskazuje to na dużą zależność doboru środków od całokształtu ¡sytuacji kryminogennej.
Uzyskane wyniki przedstawia wykres 1.
hczkxa nieletnich
Wykres 1. Struktura grupy zbadanej przez I. Rudnik
I. Rudnik Zbadała również dalsze losy nieletnich, uwzględniając ich zróżnicowanie w zakresie uzyskanej liczby punktów charakteryzujących występujące u nich czynniki kryminogenne. Badania katamnestyczne zo
stały przeprowadzone w okresie od 5 do 9 lat od momentu uchylenia za
stosowanego środka. Przy ocenie dalszych losów nieletnich przyjęto dwa kryteria: recydywę ustaloną na podstawie odpowiedzi uzyskanej z rejestru skazanych oraz stwierdzoną w drodze wywiadu „adaptację ne
gatywną”, przez którą autorka rozumiała „negatywny stosunek do na
uki, niechęć do pracy lub jej porzucanie, brak zainteresowania rodziną lub jej opuszczenie, niełożenie na utrzymanie dzieci, zachowanie jak alko
holizm czy prostytucja”8. Oba kryteria były stosowane początkowo niezależnie od siebie, w związku z czym „recydywiści” i wykazują
cy „adaptację negatywną” utworzyli krzyżujące się podgrupy. Następnie oba kryteria połączono razem uzyskując podział całej badanej populacji na „poprawionych” i „nie wykazujących poprawy”, do których zaliczo
no wszystkich recydywistów oraz osoby wykazujące „adaptację nega
tywną”, mimo że nie byli recydywistami. Wyniki tych badań przedsta
wia tabela 5.
Liczba punktów a dalsze losy nieletnich w świetle badań 1. Rudniok Tabela 5
Tabela ta, mimo że obliczony dla niej współczynnik korelacji rango
wej Spearmana jest stosunkowo wysoki (0,500), nie wykazuje zbyt wy
raźnej zbieżności między liczbą punktów charakteryzujących nasi
lenie czynników kryminogennych a brakiem poprawy. Procent niepowo
dzeń (ozy powodzeń) iw 'poszczególnych grupach jest dość zbliżony.
• I. Rudnik: op. cit., s. 159.
27
Fakt ten może ¡być różnie tłumaczony. Poza przypuszczeniem, że zasto
sowana Tabela nie odzwierciedla prawidłowo „sytuacji kryminogennej”’
nieletnich, można powodów takiego ukształtowania cyfr dopatrywać się w zbyt małej liczebności badanej grupy, w prawidłowym doborze środ
ków, które — odpowiednio zindywidualizowane — w różnym stopniu zneutralizowały sytuację kryminogenną, powodując pewne wyrównanie prawdopodobieństwa recydywy. Można też snuć przypuszczenie, że o re
cydywie nie decydują istniejące pierwotnie czynniki kryminogenne, tyl
ko sytuacje, które ukształtują się po zastosowaniu środków, a tych Ta
bela już nie „chwyta”.
Badania Z. Rabiej objęły grupę 55 nieletnich przestępców zbadanych w 1974 roku przez Ośrodek Diagnostyczny w Zabrzu. Byli to chłopcy w wieku od 12 do 17 lat zamieszkali na terenie Katowic, Bytomia, Chorzo
wa, Gliwic, Rudy Śląskiej i Zabrza. Punktację uzyskaną w zbadanej gru
pie (salda sumy punktów dodatnich i ujemnych) przedstawia tabela 6.
Struktura grupy zbadanej przez Z. Rabiej
Tabela 6
Liczba punktów Liczba nie
letnich %
+ 100 do +51 29 3,6
+50 do 0 3 5,5
0 do —50 3 5,5
—51 do —100 10 18,2
—101 do —150 8 14,4
—151 do —200 12 21,9
—201 do —250 11 20,0
—251 do —300 4 7,3
powyżej —300 2 3,6
Razem 55 100,0
Strukturę grupy zbadanej przez Z. Rabiej ilustruje wykres 2, w któ
rym dla porównania podano też strukturę grupy badanej przez I. Rud
nik.
Wykres 2 wykazuje, że obie objęte porównaniem populacje mają zbli
żoną strukturę. Warto tu dodać, że średnie ogólne liczby punktów (saldo) dla tych populacji nie odbiegają znacznie od siebie: u I. Rudnik średnia wynosiła — 135, natomiast u Z. Rabiej — 145.
Relację między zastosowanymi przez Sąd dla Nieletnich środkami wychowawczo-poprawczymi a liczbą punktów charakteryzujących sytu
ację kryminogenną poszczególnych nieletnich w świetle badań Z. Rabiej ukazuje tabela 7.
9 W tej pozycji uwzględniono również nieletniego, u którego ogólna liczba punktów wyniosła +102.
liczba nieletnich
liczba punktom
Wykres 2. Struktura grupy zbadanej przez Z. Rabiej. Krzywe: 1 — grupa Z, Ra- biej, 2 — grupa I. Rudnik
Tabela 7 Liczba punktów a dobór środków wychowawczo-poprawczych w świetle badań
Z. Rabiej
punktów Ogółem Umorzenie Upomnienie Dozór odpowiedzialny rodziców Dozór kuratora Zakład poprawczy wzawieszeniu Zakład wychowawczy Zakład poprawczy Przeciętny stopień ingerencji
& CS N U U
+ 100 do +51 2 1 ___ _ _ 1 _ _ 3,0
+ 50 do 0 3 — — 2 1 — — — 2,0
0 do —50 3 — — — 2 1 —. — 4,6
—51 do —100 10 1 — 1 6 1 1 — 3.9
—101 do —150 8 — — 1 4 2 1 — 4,6
—151 do —200 12 — 1 — 2 2 4 3 6,6
—201 do —250 11 — — — 3 3 2 3 6,7
—251 do —300 4 — — — — 2 — 2 8,0
powyżej —300 2 — — — — — 1 1 8,5
Razem 55 2 1 4 18 12 9 9 5,6
rs = 0,954
Konstrukcja tej tabeli jest podobna do konstrukcji przyjętej w tabeli 4. I tu przyjęto liczbowe mierniki stopnia ingerencji orzeczonych przez Sąd dla Nieletnich środków wychowawczo-poprawczych. Dobór tych środków jest tu jeszcze ściślej skorelowany z mierzoną za pomocą Ta
29
beli sytuacją kryminogenną nieletnich niż było to w materiale zbadanym przez I. Rudnik. Współczynnik Spearmana wynosi aż 0,954. Porównu
jąc dane I. Rudnik i Z. Rabiej, warto jeszcze zaznaczyć, że w przypadkach zbadanych przez Z. Rabiej zastosowano znacznie bardziej ingerujące w życie nieletniego i jego rodziny 'środki niż to było w grupie zbadanej przez I. Rudnik. Przeciętny stopień ingerencji wyniósł u Z. Rabiej 5,6, natomiast u I. Rudnik tylko 3,0. U I. Rudnik wiele spraw zostało umo
rzonych, a środek zakładowy zastosowano tylko w jednym przypadku, natomiast u Z. Rabiej środek zakładowy został zastosowany wobec 18 nieletnich, co stanowi 33% całej grupy.
W 1978 roku, a więc po 3 lub 4 latach od czasu badania przez Ośro
dek Diagnostyczny, Z. Rabiej przeprowadziła badania katamnestyczne, w ramach, których wykorzystano materiał zawarty w aktach wykonaw
czych znajdujących się w poszczególnych sąidach bądź oparto się na opi
niach kuratorów. W Odniesieniu do 5 nieletnich nie zdołano uzyskać żad
nych informacji. Wyniki badania dalszych losów nieletnich należących do grupy Z. Rabiej przedstawia tabela 8.
Liczba punktów a dalsze losy nieletnich w świetle badań Z. Rabiej
Tabela 8
Cyfry podane w tabeli 8 wykazują jeszcze mniejszą korelację między liczbą punktów charakteryzujących sytuację kryminogenną a dalszym zachowaniem nieletnich niż to było u I. Rudnik. Współczynnik Spearmana osiąga tu tylko 0,285, co świadczy o małej korelacji. Interpretując ten fakt, można powtórzyć uwagi poczynione odnośnie do tabeli 5.
Tabelę Punktacji Diagnostycznej Czynników Kryminogennych dla Nieletnich można wykorzystać do pogłębionej analizy skuteczności środ
ków wychowawczo-poprawczych. Badania takie zostały przeprowadzone na materiale zebranym przez Z. Rabiej. Tabela 9 ilustruje skuteczność
Tabela 9 Skuteczność środków wychowawczo-poprawczych a liczba punktów w świetle
materiału zebranego przez Z. Rabiej
Liczba punktów
poszczególnych środków wychowawczo-poprawczych w zależności od scharakteryzowanej za /pomocą Tabeli sytuacji kryminogennej.
Głównym problemem w zakresie badania skuteczności prawnokar- nych środków walki z przestępczością jest /badanie tej /skuteczności w od
niesieniu do /różnej kategorii przestępców. W dotychczasowych badaniach trudno było o wnikliwsze zróżnicowanie przestępców. Dzięki zastosowa
niu Tabeli Punktacji Diagnostycznej Czynników Kryminogennych tę przeszkodę można przezwyciężyć. Tabela 9 wykazuje, iż w praktyce te same środki stosuje się do różnych kategorii przestępców (świadczą o tym kolumny w układzie pionowym), a także różne środki do tej samej ka
tegorii przestępców (elementy poziome tabeli). Tak więc np. dozór kura
tora samoistny stosowany jest do nieletnich, których sytuacja krymino
genna charakteryzuje się sumami punktów mieszczącymi się w przedzia
le od + 50 do —250, umieszczenie w zakładzie poprawczym z zawie
szeniem — gdy analogiczny przedział wynosi od +100 do —300 itd.
Z drugiej strony do nieletnich charakteryzujących się sumami punktów, np. od —151 do —200 stosuje się wszystkie niemal środki.
Liczba przypadków objętych tabelą 9 jest zbyt mała, by tabela ta da
wała w pełni miarodajny obraz skuteczności poszczególnych środków, jednak już tutaj można dopatrzyć się pewnych przypuszczalnych prawi
dłowości. Okazuje się, że samoistny dozór kuratora jest zdecydowanie 31
skuteczny do—100 punktów, potem skuteczność spada wyraźnie, aż do
—200 punktów, powyżej których (a więc w kategorii od —201 do —300 punktów) staje się bezskuteczny. Tabela ujawnia znaną skądinąd małą skuteczność środków zakładowych, natomiast wskazuje na dużą efek
tywność zawieszenia umieszczenia <w zakładzie poprawczym, które z re
guły wiąże się z dozorem kuratora. Być może, że istnienie groźby skie
rowania nieletniego do zakładu (poprawczego istotnie wspiera starania kuratora i ułatwia mu osiągnięcie pożądanych rezultatów. Oczywiście pełne badanie skuteczności prawnokarnych środków walki z przestęp
czością nie będzie mogło poprzestać na analizie statystycznej. Konieczne tu będzie pogłębione badanie indywidualne poszczególnych przypadków, jednak o doborze przypadków wymagających gruntowniejszego zbadania indywidualnego zadecydują wyniki badań statystycznych opartych na Tabeli Punktacji Diagnostycznej Czynników Kryminogennych. W niniej
szym materiale będzie np. rzeczą interesującą bliższe zbadanie dwóch przypadków o najwyższej liczbie punktów ujemnych (—323 i —333), w których umieszczenie w zakładach okazało się skuteczne.
Z braku miejsca nie można tu przedstawić szerszych badań nad pro
filem uzyskanej przez poszczególnych nieletnich sumy punktów. Przy
kładowo ograniczono się do podania przeciętnego profilu dla grupy zba
danej przez Z. Rabiej oraz porównawczo profilów dotyczących nielet
nich, którzy w tej grupie otrzymali najlepszą i najgorszą punktację (tabela 10).
Tabela 10 Przeciętny profil grupy zbadanej przez Z. Rabiej oraz profile
dotyczące nieletnich, którzy w tej grupie otrzymali najlepszą i najgorszą punktację
Profil p R Sz B PS Ogółem
Średni —24,8 —32,2 —26,8 —14,0 —47,5 —145,3 Nieletniego
nr 30 —20 +62 -1 30 0 +30 +102
Nieletniego
nr 26 —30 —93 —45 —35 —130 —333
III
W niniejszym artykule przedstawiono propozycję wprowadzenia pewnego „taryfikatora” służącego pomiarowi danych interesujących kry
minologa. Trzeba podkreślić, że Tabela Punktacji Diagnostycznej Czyn
ników Kryminogennych dla Nieletnich dzięki uwzględnieniu również punktów dodatnich może być przydatna nie tylko w sprawach karnych nieletnich, lecz także w sprawach opiekuńczych, w których będzie służyć diagnozie „stanu zagrożenia demoralizacją”. Tak więc Tabela może być
narzędziem badawczym nie tylko w zakresie kryminologii, lecz także w dziedzinie szerzej pojętej patologii społecznej. Nie widać też przeszkód do stosowania jej przy analizie materiałów osobopoznawczych zbieranych w myśl wytycznych wprowadzonych zarządzeniem Ministra Oświaty i Wychowania z dnia 25 lipca 1977 roku (nr KSR-598-1/77) w sprawie działalności szkół w zakresie zapobiegania społecznemu niedostosowaniu dzieci i młodzieży.
Zaprezentowane w niniejszym artykule prace badawcze dotyczące Ta
beli dały wyniki zachęcające do ich kontynuowania. Przydatność Tabeli wydaje się niewątpliwa. Natomiast zadaniem na przyszłość jest nadanie Tabeli doskonalszego kształtu oraz ukazanie wszystkich możliwości, któ
re otwiera jej stosowanie.
ANEKS
tabela punktacji DIAGNOSTYCZNEJ CZYNNIKÓW KRYMINOGENNYCH DLA NIELETNICH
II. Środowisko rodzinne
Punkty
dodatnie zero ujemne I. Przestępczość
1. Stopień społecznego niebezpieczeństwa czynu zabronionego
(ogólna ocena) 10—20
2. Działalność przestępna:
a) indywidualna _. _ _ 10
b) jako prowodyr w grupie — — 10
c) jako zwykły członek w grupie — 0 —
3. Poprzednio stosowane środki wychowawczo-
-poprawcze (w zależności od ich rodzaju) _ _ - 10—15
4. Opieka (zaspokojenie potrzeb):
a) dobra 12—18 — —
b) przeciętna — 0 —
c) raczej brak — — 10—15
d) brak — — 16—20
5. Styl wychowawczy:
a) opiekuńczy (ścisła kontrola zachowania
i łagodne sankcje) 18
b) chaotyczny despotyzm (brak kontroli
zachowania i surowe sankcje) __ _ _ 20
c) inny — — 10
6. Stosunki uczuciowe w rodzinie:
A. Stosunek nieletniego do rodziców:
A. Stosunek nieletniego do rodziców: