III etap postępowania biblioterapeutycznego

Sposób organizacji zajęć biblioterapeutycznych

Organizując zajęcia biblioterapeutyczne, należy przestrzegać następujących zasad: swoboda uczestnictwa

2) dostosowanie środków terapeutycznych do możliwości percepcyjnych i fizycznych poszczególnych uczestników grupy

3) dostosowanie poziomu i tempa zajęć terapeutycznych do ich możliwości

4) włączanie do programów biblioterapeutycznych elementów innych terapii (artete-rapii)

5) korzystanie z doświadczeń innych biblioterapeutów i wymienianie się programami i materiałami biblioterapeutycznymi.

III.1. Dobór grupy

Po obserwacji wstępnej i diagnozie biblioterapeuta tworzy grupy terapeutyczne uczestników biblioterapii z podobnymi problemami, dla których wybiera odpowiedni model postępowania biblioterapeutycznego i programy spotkań. Grupy nie mogą być zbyt liczne (do 10-12 osób). Czas trwania jednej sesji powinien wahać się od 30 do 90 minut, a odbywać się one powinny raz lub dwa razy w tygodniu. Programy długotermi-nowe mogą trwać przez kilka miesięcy.

Jednym z podstawowych elementów doboru grupy terapeutycznej – jak już wspo-minałem - jest całkowita dobrowolność uczestnictwa w zajęciach. Bardzo ważne jest też wzajemne zaufanie. Im szybciej uda się grupie ze sobą zaprzyjaźnić i zawiązać silne więzi emocjonalne, tym szybciej będzie szansa na zmianę. Zawsze jednak istnieje nie-bezpieczeństwo pojawienia się w grupie nieformalnego lidera oddziaływującego na grupę negatywnie. Zadaniem biblioterapeuty jest opanować taką sytuację, np. przywód-cze zdolności danego uprzywód-czestnika biblioterapii skierować w inną stronę, tak aby mógł on otrzymać pozytywne wsparcie i zrealizować swoją potrzebę bycia aktywnym, zauważo-nym i doceniozauważo-nym.

Duże znaczenie posiada miejsce odbywania sesji. Sala powinna być przytulna, wyposażona w odpowiedni sprzęt. Ważny jest wystrój sali. Podczas poszczególnych sesji biblioterapeutycznych nikt nie może grupie przeszkadzać. W celu uzyskania lepszej atmosfery terapeutycznej, jeśli jest tylko taka możliwość, można przenieść zajęcia do lasu, nad morze, jezioro itp. O atmosferze terapeutycznej panującej na sesji decyduje jednak osoba prowadzącego terapię i jej cechy. Najlepiej, gdy potrafi ona wzbudzać sympatię i zaufanie; autentycznie rozumie troski i kłopoty uczestników sesji, a rozumie-jąc stara się im pomóc zgodnie ze swoją wiedzą i umiejętnościami pracy z grupą.

Biblioterapeuta nie może oceniać uczestników grupy, musi ich akceptować takimi, jakimi są i zadbać o właściwe relacje pomiędzy nimi. Nie może więc wygłaszać jakich-kolwiek opinii, które przeszkodziłyby w wytworzeniu atmosfery bezpiecznej szczerości. Dbać musi więc o to, aby inni członkowie grupy też tego nie robili. Swoim własnym

Metody i techniki działania biblioterapeutycznego

przykładem uczy bowiem swoich podopiecznych zachowań tolerancyjnych i zdrowych moralnie.

Zajęcia wstępne integrujące grupę mogą być oparte (zależnie od wieku uczestników) o pedagogikę zabawy i metody psychoaktywne, które powinny być zawarte w scenariuszu.

Na początku ustala się zasady uczestnictwa w zajęciach – opracowanie kontraktu. Przedstawia się, jak będą wyglądać spotkania. Wspólnie omawia się i ewentualnie wy-pisuje np. na planszach propozycje. Przykładowo:

Odnosimy się do siebie z szacunkiem.

Używamy tylko kulturalnych słów.

Wypowiadamy się pojedynczo, nie przerywamy osobie, która mówi.

III.2. Podstawowe techniki biblioterapeutyczne

Przystępując do zajęć należy przemyśleć, które z podstawowych technik bibliote-rapeutycznych mogą dać najlepsze efekty terapeutyczne.

Do podstawowych technik biblioterapeutycznyuch zalicza się: a. głośne, samodzielne czytanie tekstu

b. czytanie wyselekcjonowanych tekstów w grupie terapeutycznej przez lidera grupy lub prowadzącego zajęcia

c. słuchanie tekstów biblioterapeutycznych o charakterze relaksacyjnym lub ak-tywizującym

d. dyskusja nad czytanym utworem e. pisanie listu do bohatera literackiego

f. „wchodzenie w rolę” wybranego bohatera i przedstawianie scenek (drama) inspirowanych sytuacją literacką lub biografią uczestników biblioterapii. Dzię-ki temu mocniej odbiera się psychiczną sytuację bohatera, mówiąc o niej, w pełni nie zdając sobie sprawy, można mówić w zasadzie o własnych emocjach.

III.3. Dobór środków biblioterapeutycznych. Książki i alternatywne mate-riały czytelnicze

Dobór środków biblioterapeutycznych zawsze jest uzależniony od potrzeb i moż-liwości percepcyjnych uczestników biblioterapii oraz od celu terapii. Kryterium biblio-terapeutyczne nie zawsze pokrywa się z oceną artystyczną utworu czy naukową wartością książki. Pozycja uznana za wybitne dzieło literackie, może okazać się zupełnie nieprzy-datna do biblioterapii danej osoby, ze względu na jej czytelnicze doświadczenie i zasób wiedzy ogólnej. Natomiast tzw. literatura lekka może być z powodzeniem wykorzysty-wana wielokrotnie. Oczywiście książka może spełniać funkcję biblioterapeutyczną również jako symbol uczestnictwa w kulturze, gdyż czytanie i wypożyczanie książek,

otaczanie się nimi, wpływa na poprawę samopoczucia i samooceny, przyczynia się do podniesienia własnej wartości.

Z definicji biblioterapii wynika, że materiałem biblioterapeutycznym jest różnego typu literatura udostępniania za pomocą książki wydawanej tradycyjnie oraz alternatyw-ne materiały czytelnicze, które można podzielić następująco:

Książki „łatwe w czytaniu”, czyli takie propozycje wydawnicze, które odpowia-dają ściśle określonym kryteriom, tj.

a. sztywna oprawa, sztywne kartki, duża czcionka, odpowiedni odstęp pomię-dzy literami, wyrazami i wersami, a każde zdanie rozpoczęte od nowego wiersza,

b. jasny, prosty, zrozumiały język dla dziecka z obniżoną normą intelektualną, unikanie pojęć abstrakcyjnych,

c. treść oparta o realia życia dziecka,

d. konkretne, jednoznaczne, kolorowe ilustracje (lub dobrej jakości kolorowe fotografie), zamieszczone obok tekstu – najlepiej na sąsiedniej stronie. Książki-zabawki, czyli takie, które przypominają swym kształtem maskotki, kloc-ki, różnego rodzaju figury do układania, ale są wyposażone w prosty tekst lub płytę DVD, ewentualnie taśmę magnetofonową z nagraną bajką terapeutyczną.

Książki drukowane dużą czcionką. Książki drukowane pismem Braille’a. Książki „mówione” nagrane na nośnikach.

Książki tradycyjne, ale uzupełnione nośnikiem, na który nagrano ten sam tekst. Nośniki (płyty DVD, kasety) z nagranymi różnymi efektami i odgłosami przyrody, np. szum lasu, śpiew ptaków itp.

Nośniki z różnego rodzaju montażami słowno-muzycznymi, pieśniami, piosenkami. Filmy na nośnikach (płyty DVD, kasety video), wspomagające proces rehabilitacji, np. ekranizacja utworów literackich i lektur szkolnych; lekcje języka migowego.

Edukacyjne i terapeutyczne programy komputerowe.

Natomiast ze względu na treść książki i materiały przeznaczone do celów biblio-terapeutycznych dzieli się na następujące kategorie:

a. materiały uspokajające (sedativa), do których zalicza się, m.in. baśnie, litera-turą humorystyczną;

b. materiały pobudzające (stimulativa), np. książki o tematyce awanturniczo-przy-godowej, podróżnicze;

c. materiały refleksyjne (problematica) czyli np. powieści obyczajowe, biogra-ficzne, psychologiczne;

Metody i techniki działania biblioterapeutycznego

d. sacrum, czyli taki rodzaj literatury, który w czytelniku powoduje nie tylko silne wzruszenie natury religijnej, lecz także np. przemianę charakterologiczną. Ogólnie rzecz ujmując, we wszystkich zajęciach biblioterapeutycznych można wykorzystać następujące środki:

a) słowne - do których zaliczamy opowiadanie treści utworów literackich, poga-danki o książkach, gawędy biblioterapeutyczne mające na celu wzmocnienie wiary uczestnika zajęć we własne siły i możliwości,

b) wizualne – plakaty, ogłoszenia, ciekawe pod względem graficznym napisy i ilustracje książkowe oraz obrazy lub reprodukcje dzieł malarskich,

c) słuchowe – nagrania muzyczne, muzyka, audycje słowno-muzyczne,

d) słuchowo-oglądowe: filmy fabularne, dokumentalne pełno- i krótkometrażowe.