Informacja geograficzna (geoinformacja) rozumiana jest jako informacja dotycząca zjawisk bezpośrednio lub pośrednio związanych z położeniem względem Ziemi (ISO 19101:2002), uzyskiwana w drodze interpretacji danych geograficznych (Internetowy Leksykon Geomatyczny, 2020). Odpowiednio informacja przestrzenna jest pozyskiwana w drodze analizy danych przestrzennych.
Dane geograficzne to dane, które w sposób jawny lub niejawny odnoszą się do położenia względem Ziemi obiektów geograficznych, czyli wyodrębnionych elementów (zjawisk) świata rzeczywistego, które są powiązane z powierzchnią Ziemi i stanowią przedmiot (obiekt) postrzegania i poznawania określony w przestrzeni i czasie. Mogą one mieć charakter naturalny lub antropogeniczny (PN-EN-ISO 10109). Dane przestrzenne (używa się też określenia: dane geoprzestrzenne) dotyczą obiektów przestrzennych, czyli abstrakcji obiektów geograficznych jako zjawisk świata rzeczywistego i obejmują: właściwości geometryczne obiektu przestrzennego, a zwłaszcza jego położenie względem przyjętego dwuwymiarowego lub trójwymiarowego układu współrzędnych; charakterystyki obiektu pod względem czasu, np.
daty jego utworzenia; związki przestrzenne z innymi obiektami przestrzennymi oraz atrybuty opisowe, służące do jego identyfikacji i określające jego podstawowe właściwości (Internetowy Leksykon Geomatyczny, 2020). Dane katastralne to dane przestrzenne o przedmiotach (obiektach: działkach, nieruchomościach) i dane opisowe o podmiotach (osobach) katastralnych oraz o relacjach między nimi (Internetowy Leksykon Geomatyczny, 2020).
Typowe formy dokumentacji w obszarze informacji geograficznej to: opracowania kartograficzne - zwłaszcza mapy, rejestry, wykazy i zestawienia, wyniki prac geodezyjnych lub kartograficznych, a także zobrazowania lotnicze i satelitarne. Mapa to model rzeczywistości geograficznej przedstawiony w postaci graficznej (rysunkowej lub obrazowej) z zastosowaniem skali i zrozumiałej dla użytkownika symboliki kartograficznej.
Mapy dzieli się na: ogólnogeograficzne i tematyczne. Wśród map ogólnogeograficznych wyróżnia się mapy: zasadnicze, topograficzne i przeglądowe (Internetowy Leksykon Geomatyczny, 2020), a wśród tematycznych - hydrograficzne, sozologiczne, geomorfologiczne, glebowo-rolnicze, pokrycia terenu, użytkowania ziemi, infrastruktury technicznej, średnich cen transakcyjnych gruntów, podziałów terytorialnych kraju, atlasowe (Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 października 2011 r. w sprawie rodzajów kartograficznych opracowań
196 tematycznych i specjalnych). Sporządzane są także opracowania specjalne w postaci map tyflologicznych z przeznaczeniem dla osób niewidzących i słabowidzących (Tabela 6).
Coraz powszechniej wykorzystuje się mapy w wersji cyfrowej oraz GIS - geograficzne systemy informacyjne, które umożliwiają użytkownikom dokonywanie wyboru danych, które będą wyświetlane ma modelu lub zobrazowaniu rzeczywistości geograficznej.
Tabela 6 Dane i dokumenty, jako źródła informacji geograficznej źródło: oprac. własne
INFORMACJE DOKUMENTY DANE
geografia
• informacja geograficzna*
• informacja przestrzenna
• opracowania kartograficzne – mapy ogólnogeograficzne:
zasadnicze, topograficzne i przeglądowe
• opracowania tematyczne* - mapy: hydrograficzne,
• opracowania specjalne w postaci map tyflologicznych
• rejestry, wykazy i zestawienia
• dokumentacja zawierająca wyniki prac geodezyjnych lub prac kartograficznych lub dokumenty utworzone w wyniku tych prac
• zobrazowania lotnicze i satelitarne
• dokumenty naukowe
• dane geograficzne*
• dane przestrzenne*
• zbiory danych przestrzennych*
• dane katastralne
• dane badawcze
*pojęcia ujęte i zdefiniowane w odpowiednich ustawach i normach
14.1 Organizacja systemu informacji geograficznej
Służbę Geodezyjną i Kartograficzną stanowią w Polsce organy nadzoru i organy administracji.
Organami nadzoru są: Główny Geodeta Kraju - centralny organ administracji rządowej ds.
geodezji i kartografii, wykonujący zadania określone w Ustawie z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne przy pomocy Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii oraz wojewoda, wykonujący zadania przy pomocy wojewódzkiego inspektora nadzoru geodezyjnego i kartograficznego. Organami administracji geodezyjnej i kartograficznej są marszałkowie województw i starostowie (przy pomocy geodetów wojewódzkich i powiatowych).
197 Do zadań Służby Geodezyjnej i Kartograficznej należy:
• organizowanie i finansowanie prac geodezyjnych i kartograficznych, w tym: pomiarów geodezyjnych, fotogrametrycznych zdjęć (obrazów przestrzeni trójwymiarowej) powierzchni kraju i opracowań fotogrametrycznych;
• prowadzenie państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego: jego tworzenie, ewidencjonowanie i utrzymywanie oraz aktualizacja i udostępnianie danych;
• sporządzanie map topograficznych i tematycznych kraju oraz mapy zasadniczej;
wydawanie urzędowych map i atlasów terytorium Polski;
• prowadzenie krajowego systemu informacji o terenie;
• prowadzenie państwowego rejestru granic oraz powierzchni jednostek podziału terytorialnego kraju;
• przygotowanie organizacyjno-techniczne i wdrożenie katastru - rejestracji stanów prawnych i faktycznych nieruchomości;
• współpraca z wyspecjalizowanymi w dziedzinie geodezji i kartografii organizacjami krajowymi, międzynarodowymi i regionalnymi oraz organami i urzędami innych krajów;
• inicjowanie prac naukowych i badawczo-rozwojowych w zakresie standardów organizacyjno-technicznych oraz zastosowania metod informatycznych, fotogrametrycznych i satelitarnych w dziedzinie geodezji i kartografii i w krajowym systemie informacji o terenie.
Państwowy zasób geodezyjny i kartograficzny to, zgodnie z Ustawą z dnia 17 maja 1989 r.
Prawo geodezyjne i kartograficzne, zbiory danych gromadzone w Polsce przez organy Służby Geodezyjnej i Kartograficznej oraz utworzone na podstawie tych zbiorów danych:
opracowania kartograficzne (w tym mapy), rejestry, wykazy i zestawienia, dokumentacja zawierająca wyniki prac geodezyjnych lub prac kartograficznych lub dokumenty utworzone w wyniku tych prac, a także zobrazowania lotnicze i satelitarne. Państwowy zasób geodezyjny i kartograficzny składa się z centralnego, wojewódzkich oraz powiatowych zasobów, stanowi własność Skarbu Państwa i jest gromadzony w ośrodkach dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej.
Dane przestrzenne zasobu pozyskiwane są przez teledetekcję, fotogrametrię, geodezję, kartografię, obserwacje i pomiary, monitoring, inwentaryzacje oraz badania statystyczne.
Zbiory danych przestrzennych dotyczą: podstawowych i szczegółowych osnów geodezyjnych, grawimetrycznych i magnetycznych; ewidencji gruntów i budynków (katastru nieruchomości); geodezyjnej ewidencji sieci uzbrojenia terenu; granic i powierzchni jednostek podziałów terytorialnych kraju; nazw geograficznych; ewidencji miejscowości, ulic i adresów;
cen i wartości nieruchomości; obiektów topograficznych o szczegółowości zapewniającej tworzenie standardowych opracowań kartograficznych w skalach 1:10 000–1:100 000, w tym kartograficznych opracowań numerycznego modelu rzeźby terenu; obiektów ogólnogeograficznych o szczegółowości zapewniającej tworzenie standardowych opracowań
198 kartograficznych w skalach 1:250 000 i mniejszych, w tym kartograficznych opracowań numerycznego modelu rzeźby terenu.
Standardowymi opracowaniami kartograficznymi, tworzonymi na podstawie zbiorów danych są mapy. Mapa zasadnicza, zapoczątkowana w 1979 r., jest podstawowym elementem zasobu geodezyjnego i kartograficznego. Została przekształcona z wersji analogowej na numeryczną, tworzoną w systemie teleinformatycznym w skalach: 1:500, 1:1000, 1:2000, 1:5000. Mapa jest podstawowym źródłem informacji w zakresie zarządzania planistycznego zarówno na poziomie administracyjnym (zagospodarowanie przestrzenne) jak indywidualnym (pozwolenia na budowę, przebieg granic). Aktualna treść mapy zasadniczej obejmuje łącznie 661 obiektów pochodzących z:
• bazy danych państwowego rejestru podstawowych osnów geodezyjnych (usystematyzowany zbiór punktów geodezyjnych), grawimetrycznych (usystematyzowany zbiór punktów w terenie, dla których w wyniku pomiarów grawimetrycznych określono przyśpieszenie siły ciężkości odniesione do przyjętej epoki i jego dokładność) i magnetycznych (usystematyzowany zbiór punktów w terenie, dla których w wyniku pomiarów magnetycznych określono składowe wektora natężenia pola magnetycznego odniesione do przyjętej epoki i ich dokładność) (PRPOG) i szczegółowych osnów geodezyjnych (BDSOG);
• bazy danych ewidencji gruntów i budynków - katastrze nieruchomości (EGiB);
• bazy danych geodezyjnej ewidencji sieci uzbrojenia terenu (powiatowa baza GESUT);
• bazy danych państwowego rejestru granic i powierzchni jednostek podziałów terytorialnych kraju (baza danych PRG);
• bazy danych obiektów topograficznych o szczegółowości zapewniającej tworzenie standardowych opracowań kartograficznych w skalach 1:500 – 1:5000 (BDOT500).
Oprócz mapy zasadniczej, Służby Geodezyjne i Kartograficzne mają też obowiązek tworzyć mapy topograficzne (o treści ogólnogeograficznej ze szczególnym uwzględnieniem obiektów topograficznych), tematyczne opracowania w postaci cyfrowych map takich jak:
hydrograficzne, sozologiczne, geomorfologiczne, glebowo-rolnicze, pokrycia terenu, użytkowania ziemi, infrastruktury technicznej, średnich cen transakcyjnych gruntów, podziałów terytorialnych kraju, atlasowych obszaru Rzeczypospolitej Polskiej oraz opracowania specjalne w postaci map tyflologicznych, przeznaczonych dla niewidomych i słabowidzących.