Podstawowym dokumentem normalizacyjnym jest norma, czyli niebędący aktem prawnym dokument przyjęty na zasadzie konsensu i zatwierdzony przez upoważnioną jednostkę organizacyjną, ustalający – do powszechnego i wielokrotnego stosowania – zasady, wytyczne lub charakterystyki odnoszące się do różnych rodzajów działalności lub ich wyników i zmierzający do uzyskania optymalnego stopnia uporządkowania w określonym zakresie.
Konsens to ogólne porozumienie charakteryzujące się brakiem trwałego sprzeciwu znaczącej części zainteresowanych w odniesieniu do istotnych zagadnień, osiągnięte w procesie rozpatrywania poglądów wszystkich zainteresowanych i zbliżenia przeciwstawnych stanowisk. Definicja pochodzi z Ustawy z dnia 12 września 2002 r. o normalizacji. Inne dokumenty normalizacyjne to: raporty techniczne, profile znormalizowane, wymagania techniczne, przepisy techniczne, przewodniki, kodeksy postępowania, oceny tendencji technologicznych itp. oraz projekty tych dokumentów.
2.1 Tworzenie norm
Tworzone są dwa rodzaje norm: formalne i nieformalne.
Normy formalne (publiczne) są opracowywane przez uznane formalnie normalizacyjne jednostki organizacyjne na szczeblu krajowym (w Polsce jest nią Polski Komitet Normalizacyjny - PKN), regionalnym (European Committee for Standarization - CEN , CENELEC i ETSI) lub międzynarodowym (International Organization for Standarization -ISO i IEC), przy zastosowaniu pełnego konsensu oraz jawnych i przejrzystych procedur umożliwiających dobrowolny udział wszystkich zainteresowanych stron (producenci, konsumenci, organy nadzoru, nauka, stowarzyszenia, izby itp.).
Do zadań PKN należy organizowanie i prowadzenie normalizacji krajowej zgodnie z potrzebami kraju, w tym:
określanie stanu i kierunków rozwoju normalizacji;
organizowanie i nadzorowanie działań związanych z opracowywaniem i rozpowszechnianiem Polskich Norm i innych dokumentów normalizacyjnych, w szczególności przez ankietę powszechną projektów norm; ankieta powszechna jest realizowana przez podawanie do publicznej wiadomości tytułów, terminów zakończenia ankiety, treści projektów i formularzy z możliwością przesłania uwag;
zatwierdzanie i wycofywanie Polskich Norm oraz innych dokumentów normalizacyjnych;
reprezentowanie Rzeczypospolitej Polskiej w międzynarodowych i regionalnych
organizacjach normalizacyjnych, uczestnictwo w ich pracach oraz występowanie za granicą w sprawach dotyczących normalizacji;
inicjowanie i organizowanie pracy komitetów technicznych do realizacji zadań związanych z opracowywaniem dokumentów normalizacyjnych;
organizowanie i prowadzenie działalności szkoleniowej, wydawniczej, promocyjnej i informacyjnej, dotyczącej normalizacji i dziedzin pokrewnych; PKN prowadzi też krajowy punkt informacyjny w zakresie normalizacji oraz wydaje miesięcznik Wiadomości PKN ;
opiniowanie projektów aktów prawnych związanych z normalizacją.
Polska Norma jest normą krajową, przyjętą w drodze konsensu i zatwierdzoną przez PKN oraz oznaczoną – na zasadzie wyłączności: symbolem „PN”, numerem i numerem referencyjnym (np. PN 12345:2013-03). Numer jest stałym i niepowtarzalnym identyfikatorem tematu normalizacyjnego, zaś numer referencyjny jest identyfikatorem związanym z datą publikacji (data ogłoszenia informacji o publikacji), który z od 2013 r.
zawiera oprócz roku, także miesiąc publikacji normy. Wszystkie wersje językowe PN mają ten sam numer referencyjny – niezależnie od różnych dat publikacji wersji językowych PN.
Polska Norma może być wprowadzeniem normy europejskiej lub międzynarodowej.
Wprowadzenie to może nastąpić w języku oryginału. Polski Komitet Normalizacyjny uczestniczy jako członek europejskich organizacji normalizacyjnych w procedurze opracowywania norm europejskich. Polskie Normy korzystają z ochrony, a autorskie prawa majątkowe do nich przysługują PKN.
Stosowanie Polskich Norm jest dobrowolne, jednak oznaczanie wyrobów przez producentów i dystrybutorów znakiem zgodności z Polską Normą przyczynia się do podnoszenia ich konkurencyjności na rynku. Sposób nadawania i wykorzystywania znaku zgodności z Polską Normą określa Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 października 2010 r. w sprawie sposobu nadawania i wykorzystywania znaku zgodności z Polską Normą.
Nad treścią norm pracują Organy Techniczne PKN: Komitety Techniczne (obecnie 333), Komitety Zadaniowe (4) oraz Rady Sektorowe (16). Na stronie internetowej PKN dostępne są ich wykazy i składy osobowe.
Mianem norm nieformalnych (niepublicznych) określa się normy opracowywane przez inne organizacje niż formalnie uznane jednostki normalizacyjne, w których normalizacja nie jest wyłączną sferą działalności. Zwykle są to organizacje sektorowe lub branżowe o zasięgu krajowym, regionalnym lub międzynarodowym. Normy takie nie są opracowywane z uwzględnieniem zasad normalizacji formalnej, jak powszechny dostęp do udziału w pracach, konsens czy powszechna dostępność. Przykładem norm prywatnych jest klawiatura
system „Microsoft Windows", a przykładem normy konsorcjum jest system HDMI (konsorcjum: Silicon Image, Hitachi, Matsushita Electric, Philips, Sony, Thomson i Toshiba).
2.1 System informacji normalizacyjnej
System informacji normalizacyjnej PKN składa się z: (1) ogłaszanego publicznie programu prac PKN; (2) wykazu Organów Technicznych; (3) ankiet powszechnych: projektów i wycofania norm; (4) dwóch miesięczników; (5) Katalogu Polskich Norm online i sklepu online;
(6) działalności czytelni PKN i usług informacyjnych.
Program prac PKN ogłaszany jest na stronie PKN, osobno dla norm własnych. Na informację składają się: numer tematu normalizacyjnego, temat (w tym związki z innymi normami), organ techniczny, zakres, harmonogram i planowana data publikacji normy.
Odpowiednie organy techniczne opracowują projekt normy, którego treść jest ogłaszana do publicznej wiadomości przez ankietę powszechną projektów norm. Udostępnia się także formularz, poprzez który możliwe jest zgłaszanie uwag. Podobnie działa „Ankieta powszechna wycofania Polskich Norm”.
Bieżące informacje o działalności normalizacyjnej PKN ogłasza w płatnym miesięczniku Informacja o Przebiegu i Wynikach Prac Normalizacyjnych . Miesięcznik zawiera zestaw informacji o: ankiecie powszechnej projektów Polskich Norm, a także ankiecie powszechnej Polskich Norm przewidzianych do wycofania, opublikowanych oraz wycofanych Polskich Normach i polskich dokumentach normalizacyjnych, opublikowanych dokumentach normalizacyjnych CEN i CENELEC oraz opublikowanych normach międzynarodowych.
Drugim miesięcznikiem są Wiadomości PKN. Normalizacja, udostępniane nieodpłatnie online o podobnej treści i popularyzatorskiej formie.
Źródłem informacji o polskich normach jest Katalog Polskich Norm, udostępniany online na stronie PKN. Oprócz aktualnych, zawiera on także opisy norm wycofanych i zastąpionych.
Normy są upowszechniane w komercyjnym obiegu wydawniczym, a zatem pełne ich teksty nie są dostępne bezpłatnie online. Bezpłatnie można z nich skorzystać w czytelniach PKN (Warszawa, Katowice, Łódź) oraz w czytelniach bibliotek naukowych (w Krakowie są to:
Biblioteka AGH, Biblioteka PK). PKN świadczy usługi w zakresie informacji normalizacyjnej (o Polskich Normach, normach międzynarodowych, europejskich czy zagranicznych), udzielanej jest na podstawie własnej bazy danych oraz zagranicznej bazy danych PERINORM. Za świadczenie niektórych usług informacyjnych pobierana jest opłata
tworzenie
Polski Komitet Normalizacyjny organizuje Organy Techniczne
Organy Techniczne opracowują projekty norm
PKN ogłasza ankiety z projektami norm
PKN zatwierdza i wycofuje normy
PKN informuje o wszystkich powyższych działaniach
udostępnianie
Polski Komitet Normalizacyjny publikuje wykaz i składy Organów Technicznych
publikuje ankiety
udostępnia opisy norm w Katalogu Polskich Norm
sprzedaje normy w sklepie online PKN
prowadzi punkty informacji normalizacyjnej
udziela informacji
według ustalonego cennika. Normy można kupić w wersji papierowej i elektronicznej lub uzyskać odpłatny, czasowy dostęp do nich w sklepie PKN .
Podobnie działają inne krajowe systemy informacji normalizacyjnej, np. w Stanach Zjednoczonych, Niemczech , Francji. Źródła informacji o normach międzynarodowych to: ISO Standards Catalogue, IEC International Standards, CEN European Committee for Standarization, ETSI, CENELEC .
Zarówno w Katalogu Polskich Norm, jak też w innych krajowych i w międzynarodowych systemach informacji o normach, porządkuje się je w układzie opartym na Międzynarodowej Klasyfikacji Norm . International Classification For Standards (ICS) jest hierarchiczną klasyfikacją trzypoziomową, składającą się z kilkudziesięciu dziedzin działalności normalizacyjnej, podzielonych na grupy i podgrupy i oznaczonych symbolami (np.
01.040.11). Normy są także cennym źródłem definicji terminów specjalistycznych, których trudno poszukiwać w innych źródłach, dlatego na uwagę zasługuje usługa niemieckiego instytutu normalizacji DIN - Deutsches Institut für Normung e. V., wyszukiwania terminów zdefiniowanych w normach. Baza danych DIN-TERM , zawierająca ponad 750 000 terminów i definicji z norm, projektów norm i specyfikacji udostępnia je w języku niemieckim, z odpowiednikami w językach angielskim i francuskim, a od czerwca 2016 r. także w języku polskim, dzięki współpracy z PKN.
Rys. 19 Proces zarządzania informacją normalizacyjną. Podsumowanie.
źródło: oprac. własne
2.2 Wybrane systemy informacyjne o dokumentach normalizacyjnych
2.2.1 Katalog Polskich Norm
Katalog Polskich Norm https://wiedza.pkn.pl/wyszukiwarka-norm Katalog Polskich Norm (sklep) http://sklep.pkn.pl/catalogsearch/advanced
opi s
twórca: Polski Komitet Normalizacyjny
baza jest elektroniczną wersją wydawanego wcześniej drukiem Katalogu Polskich Norm
apar at wys zuk.
wyszukiwanie zaawansowane w polach: numer normy / ICS- klasyfikacja / tytuł (słowa, frazy) / treść / data publikacji / data wycofania / legislacja / organ techniczny / sektor / wersja językowa / status
przeglądanie ICS- Międzynarodowej Klasyfikacji Norm, stosowanej do indeksowania norm, dokumentów normalizacyjnych oraz ich projektów
polecenie (p)odpowiedź
proszę odszukać polskie normy dotyczące międzynarodowych znormalizowanych numerów wydawnictw
Katalog tematyczny ICS: dziedzina 1.140.40
polskie normy z zakresu jakości powietrza atmosferycznego, zatwierdzone w 2009 r.
Katalog tematyczny ICS: dziedzina 13.140 + numer:
2009 proszę podać liczbę obowiązujących polskich norm z
zakresu zarządzania dokumentami; w jakich latach zostały zatwierdzone?
ile kosztuje wersja papierowa, ile elektroniczna oraz możliwość skorzystania online przez 30 min?
Katalog tematyczny ICS: dziedzina 1.140.40 + obowiązujące + w tytule: dokumentami
4.4 Dalsza lektura (informacja o dokumentach normalizacyjnych)
12. Łukomski, Ł., & Polski Komitet Normalizacyjny. (2002). Normalizacja. Cz. 2, Informacja normalizacyjna. Polski Komitet Normalizacyjny.