3. Rola logistyki w zarządzaniu organizacją
3.3. Infrastruktura logistyki
Słowo „infrastruktura” w języku łacińskim składa się z dwóch członów: in-fra oznaczającego: pod, poniżej i structura oznaczającego: budowę, układ.
Infrastruktura oznacza więc podstawę jakiegoś układu czy konstrukcji64. Tak
więc procesy fizycznego przepływu towarów, utrzymanie zapasów oraz powią-zane z nimi systemy decyzyjno-informacyjne wymagają wykorzystania różnego rodzaju środków technicznych, które tworzą infrastrukturę systemów logistycz-nych65. Rysunek 3.8 przedstawia najważniejsze funkcje infrastruktury.
Rysunek 3.8. Główne funkcje infrastruktury logistyki Źródło: K. Ficoń, Zarys mikrologistyki, s. 49
Infrastrukturę logistyki można podzielić na następujące elementy: – infrastrukturę transportu,
– infrastrukturę magazynową, – opakowania,
– infrastrukturę teleinformatyczną.
64 M. Ratajczak, Infrastruktura w gospodarce rynkowej, Wyd. AE, Poznań 1999, s. 11.
I n f r a s t r u k t u r a t r a n s p o r t u obejmuje drogi, linie kolejowe, porty morskie i lotnicze, sieć elektryczną i gazową, szlaki wodne, kanalizację oraz elementy urządzenia służące do przesyłu informacji niezbędnych do funkcjono-wania transportu66. Obejmuje ona tylko elementy nierozerwalnie przytwierdzone do podłoża, natomiast w jej obręb nie wchodzą przenośne w przestrzeni obiekty
transportowe67. Infrastruktura transportowa jest bardzo ważnym elementem
w organizacji logistycznych łańcuchów transportowo-magazynowych, a także
w realizacji przepływów fizycznych materiałów i towarów68. Stanowi ona nerw
gospodarki i jej podstawowy element69. Istotna jest nie tylko ilość, lecz także jakość infrastruktury. Wraz ze wzrostem tej jakości zwiększa się jej znaczenie jako czynnika integracji przestrzennej70. Jakość infrastruktury przekłada się tak-że na poziom konkurencyjności kraju na arenie międzynarodowej i ma wpływ na wielkość inwestycji zagranicznych i konkurencyjności jego eksportu71. Prawi-dłowo zbudowana infrastruktura transportu musi zapewnić transportowi samo-chodowemu następujące cechy72:
– możliwość podstawienia taboru prawie w każde miejsce, – dostępność dużej liczby środków przewozowych,
– możliwość realizacji różnych potrzeb transportowych bez ponoszenia do-datkowych nakładów inwestycyjnych,
– dużą szybkość przewozu, mającą ogromne znaczenie na krótkich i śred-nich odległościach,
– terminowość i punktualność wykonania transportu.
Możemy wyróżnić infrastrukturę transportu odpowiadającą pięciu podsta-wowym jego gałęziom: transportowi samochodowemu, kolejowemu, lotnicze-mu, rurociągowemu oraz żegludze śródlądowej i morskiej73. Wyróżnia się także trzy jej podstawowe elementy:
– drogi wszystkich gałęzi transportu, – punkty transportowe,
– urządzenia pomocnicze, które służą do obsługi dróg i punktów transpor-towych.
66 J. Hibbs, An Introduction to Transport Studies, Kogan Page Publisher, London 2000, s. 1.
67 W. Grudzewski, I. Hajduk, Rozwój systemu transportowego Polski w warunkach integracji europejskiej, Instytut „Orgmasz”, Warszawa 1998, s. 103.
68 K. Ficoń, Zarys mikrologistyki, s. 52.
69 W. Grzywacz, Infrastruktura transportu, Wyd. Komunikacji i Łączności, Warszawa 1972, s. 60.
70 M. Ratajczak, Infrastruktura a międzynarodowa współpraca gospodarcza w Europie, Książka i Wiedza, Warszawa 1990, s. 53.
71 K. Bobińska, Rynek w infrastrukturze, infrastruktura na rynku, PAN, Warszawa 2000, s. 36.
72 W. Rydzkowski, K. Wojewódzka-Król, Transport, PWN, Warszawa 2002, s. 47.
Niedorozwój infrastruktury transportu działa hamująco na gospodarkę i jest
wyraźnie dostrzegany ze względu na cały szereg uciążliwych konsekwencji74.
Badania wykazały jednak, że nie zawsze wybudowanie nowych elementów tej infrastruktury wpływa pozytywnie na rozwój w skali regionu75. Bardzo istotne jest odpowiednie zaplanowanie kształtu infrastruktury transportu, tak aby jak najlepiej spełniała ona wszystkie swoje zadania76.
Głównym składnikiem infrastruktury magazynowej jest magazyn wraz ze swoim wyposażeniem. Definicja magazynu została przedstawiona w normie PN-ISO-6707-1 i mówi, że jest to budynek lub część budynku przeznaczona do przechowywania lub dystrybucji towarów77. Z punktu widzenia logistyki magazyn stanowi jednostkę organizacyjno-funkcjonalną przeznaczoną do składowania zapasów, zajmującą wyodrębnioną przestrzeń wyposażoną w odpowiednie środki techniczne, zarządzaną i obsługiwaną przez kompetentny zespół ludzi78.
Magazyny tworzą w sieci logistycznej węzły. Można je podzielić według różnych kryteriów. Tabela 3.2 przedstawia poszczególne rodzaje magazynów wyróżnione ze względu na realizowane przez nie funkcje.
Kluczowym elementem mającym wpływ na ekonomikę wykorzystania ma-gazynu jest wybranie dla niego dogodnej lokalizacji. Czynniki, które decydują o optymalnej lokalizacji magazynu to: połączenie komunikacyjne umożliwiające szybką i najtańszą obsługę klientów, wielkość i położenie obsługiwanego obszaru zbytu, koszty budowy lub dzierżawy magazynu, dostępność i koszt siły roboczej. W praktyce najbardziej odpowiednie miejsca dla magazynów znajdują się w bezpośrednim sąsiedztwie węzłów transportowych79.
Infrastruktura magazynowa umożliwia czynności realizowane w magazynie. Wyróżnić w niej można następujące elementy80:
74 K. Secomski, Czynniki społeczne we współczesnym rozwoju gospodarczym, Wiedza Po-wszechna, Warszawa 1970, s. 66.
75 A. Domańska, Wpływ infrastruktury transportu drogowego na rozwój regionalny, PWN, Warszawa 2006, s. 232–233.
76 Zob. szerzej w: R. Kozłowski, Wpływ lokalizacji elementów infrastruktury transportowej na rozwój regionu Polski Środkowo-Wschodniej, [w:] idem (red.), Strategiczne znaczenie dróg ekspresowych S-8 (Wrocław–Łódź), S-74 i S-12 dla rozwoju Polski Środkowo-Wschodniej, K2, Łódź–Tomaszów Mazowiecki 2008, s. 32–34.
77 J. Majewski, Informatyka w magazynie, Instytut Logistyki i Magazynowania, Poznań 2006, s. 39.
78 A. Korzeniowski, A. Weselik, Z. Skowroński, M. Kaczmarek, Zarządzanie gospodarką magazynową, PWE, Warszawa 1997, s. 11.
79 R. Kozłowski, Szanse i zagrożenia dla rozwoju przedsiębiorstw w regionie łódzkim zwią-zane z infrastrukturą makrologistyczną, [w:] S. Lachiewicz, I. Staniec (red.), Sytuacja ekonomicz-na, organizacyjna i kadrowa dużych organizacji gospodarczych w aglomeracji łódzkiej, Monogra-fie, Media Press, Łódź 2007, s. 39–40.
80 E. Gołembska, H. Mokrzyszczak, Zarządzanie produktem w logistyce przedsiębiorstw, Wyd. Zachodnie Centrum Organizacji, Poznań–Zielona Góra, s. 82–84, za: F. Kapusta, Zarządza-nie działaniami logistycznymi, Wyd. Forum Naukowe, Poznań–Wrocław 2006, s. 211.
– budowle magazynowe, – place manewrowe,
– techniczne wyposażenie magazynu i urządzenia transportowe, – urządzenia do składowania (pojemniki, palety, regały, wieszaki itp.), – urządzenia pomocnicze (kontrolno-pomiarowe, przeciwpożarowe itp.), – urządzenia teleinformatyczne.
Tabela 3.2. Rodzaje magazynów według ich funkcji Rodzaje magazynów Najważniejsza funkcja Lokalizacja Magazynowane towary
Magazyn zapasów Duża pojemność Zorientowany
na produkcję
Materiały, sezonowe za- pasy, półfabrykaty i wy- roby gotowe
Magazyny przeładunko- we (przejściowe)
Duża wydajność prze-ładunków
Zorientowany na transport
Materiały, półfabrykaty i wyroby gotowe, towary handlowe
Magazyny dystrybucji: – magazyn dostawczy
– magazyn wysyłkowy
Duża zdolność przyj- mowania
Duża zdolność wyda- wania
Zorientowany na zaopatrzenie Zorientowany na zbyt
Materiały, towary han- dlowe
Źródło: H. Ch. Pfohl, Systemy logistyczne: Podstawy organizacji i zarządzania, Biblioteka Logistyka, Poznań 2001, s. 118.
Charakter budowli magazynowych zależy przede wszystkim od rodzaju pro-duktów, jakie są w nich przechowywane, jego wielkości oraz parametrów kon-strukcyjnych i użytkowych. Wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje magazynów81: – magazyny otwarte – do przechowywania produktów odpornych na czyn-niki atmosferyczne, np. place składowe,
– magazyny półotwarte – do przechowywania produktów o ograniczonej odporności na czynniki atmosferyczne, np. wiaty,
– magazyny zamknięte – do przechowywania produktów nieodpornych na warunki atmosferyczne.
W związku z rozwojem centrów logistycznych, których jednym z głównych elementów są właśnie magazyny, obserwuje się wiele zmian dotyczących bu-dowli magazynowych. Można wyróżnić następujące kierunki ich rozwoju:
– stopniowe zwiększanie powierzchni użytkowej, – zwiększanie wysokości (użytkowej),
– zwiększanie automatyzacji transportu wewnątrzmagazynowego, – zwiększanie informatyzacji procesów magazynowych,
– stosowanie tanich konstrukcji (w budowie i eksploatacji).
Magazyn można podzielić na następujące obszary funkcjonalne: – obszar wejścia, – magazyn właściwy, – obszar manipulacji, – obszar wyjścia, – obszar zarządzania.
W każdym z tych obszarów odbywają się inne czynności wymagające uży-cia właściwych elementów infrastruktury magazynowej. Wymienić tu można urządzenia transportu wewnętrznego, które dzieli się na proste i zautomatyzo-wane. Do pierwszej z wymienionych grup możemy zaliczyć:
– wózki i inne pojazdy kołowe, – przenośniki (taśmowe, łańcuchowe), – dźwignice (suwnice, wyciągarki).
Z kolei zautomatyzowane środki transportu wewnętrznego to manipulatory i roboty przemysłowe. W nowoczesnych magazynach coraz częściej spotyka się elementy infrastruktury bardzo silnie zaawansowane technologicznie. Z całą pewnością ten trend utrzyma się w przyszłości.
Jednym z elementów infrastruktury logistyki są o p a k o w a n i a, których rola ciągle wzrasta. Pełnią one następujące funkcje logistyczne:
– ochronne, – magazynowe, – transportowe, – manipulacyjne,
– informacyjne (kody kreskowe82, identyfikatory wewnętrzne), – utylizacyjne.
Z powodu tak licznych funkcji opakowania muszą być projektowane, wy-twarzane i używane w sposób zintegrowany z: planowanymi sposobami pako-wania produktów, sposobami załadunku, transportu i magazynopako-wania. W prak-tyce gospodarczej spotyka się bardzo różnorodne opakowania. Istnieje wiele kryteriów ich podziałów. Tabela 3.3 zawiera wybrane kryteria i wyodrębnione w wyniku ich zastosowania rodzaje opakowań.
Tabela 3.3. Wybrane kryteria podziału opakowań i rodzaje opakowań
Kryterium podziału Rodzaje opakowań
Przeznaczenie Jednostkowe, zbiorcze, transportowe Trwałość Jednorazowe, wielokrotnego użytku
Forma rozliczeń Sprzedawane, pożyczane, zwrotne
Tworzywo Papierowe, metalowe, drewniane, tkaninowe, z tworzyw sztucznych, szklane, z materiałów uzyskanych przez laminowanie i powlekanie Źródło: opracowanie własne.
82 Szerzej na temat wykorzystania kodów kreskowych do przenoszenia informacji i automa-tycznej identyfikacji w: J. Sosnowski, Zastosowania elektroniki w działalności marketingowej firm, Kieleckie Towarzystwo Edukacji Ekonomicznej, Kielce 2000.
W magazynach lub przedsiębiorstwach produkcyjnych wykorzystuje się urządzenia służące do pakowania. Można wyróżnić następujące rodzaje maszyn pakujących83: – owijające, – napełniające, – odważające i dozujące, – zamykające, – etykietujące, – automaty wieloczynnościowe.
By zoptymalizować procesy przepływu wyrobów tworzy się znormalizowa-ne opakowania jednostek ładunkowych (m.in. pakiety, pojemniki, palety, kon-tenery). Dużą wagę przywiązuje się także do odpowiedniego zarządzania opa-kowaniami zwrotnymi oraz do recyklingu opakowań zużytych.
Na infrastrukturę logistyki produkcji składa się wiele charakterystycznych elementów. Należy je projektować i analizować kompleksowo w ścisłym po-wiązaniu ze strukturą i organizacją systemu produkcyjnego. Rysunek 3.9 przed-stawia najważniejsze elementy infrastruktury logistyki produkcji.
Poszczególne elementy infrastruktury logistyki produkcji mają zapewnić cią-głość i rytmiczność procesów produkcji oraz jej wysoką jakość, minimalizować zapasy produkcji w toku, skracać cykle produkcyjne i zwiększać terminowość84.
Ostatni element infrastruktury logistyki – teleinformatyka – zostanie przed-stawiony w kolejnym podrozdziale.
Rysunek 3.9. Elementy infrastruktury logistycznej produkcji
Źródło: K. Ficoń, Procesy logistyczne w przedsiębiorstwie, Wyd. Impuls Plus Consulting, Gdynia 2001, s. 206
83 A. Korzeniowski, M. Skrzypek, G. Szyszka, Opakowania w systemach logistycznych, wyd. 2, Biblioteka Logistyka, Poznań 2001, s. 128.