Działalność samokształceniowa Towarzystwa Tomasza Zana
4.4. Inne formy działalności samokształceniowej Towarzystwa Tomasza Zana
Towarzystwo Tomasza Zana oprócz pracy w kołach naukowych się zajmowało się również wychowaniem młodzieży. W szkołach średnich Towarzystwo organizowało uroczystości z
378 Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Generała Józefa Wybickiego w Śremie za rok szkolny 1934/35, Śrem 1935, s. 35.
379 „My i u nas”, 1933, nr 1 , s. 7; „My i u nas”, 1937, nr 5-6, s. 17.
130 okazji świąt narodowych oraz akademie ku czci pisarzy i poetów narodowych. Koła naukowe, zwłaszcza literackie i historyczne, zajmowały się także wystawianiem sztuk teatralnych.
Tabela 5. Tytuły sztuk wystawiane przez Towarzystwo Tomasza Zana w latach 1920-1939.
Lokalne koło Towarzystwa Tomasza Zana
Gimnazjum w Wolsztynie „Warszawianka” Stanisław Wyspiański
„Antygona” Sofokles (wystawiona wspólnie z Sodalicją Mariańską)
Gimnazjum klasyczne w Bydgoszczy Oratorium wielkopolstne „Na wzgórzu śmierci” Jan Kasprowicz
Gimnazjum im. Bolesława Chrobrego w „Kordian” Juliusz Słowacki
131 Gnieźnie
Gimnazjum im. Henryka Sienkiewicza
we Wrześni „Betlejem Polskie” Lucjan Rydel
„Kordian” Juliusz Słowacki Gimnazjum im. Paderewskiego w
Poznaniu
„Dożywocie” Aleksander Fredro Gimnazjum im. Stanisława Kostki w
Kościanie
„Powrót Posła” Julian Ursyn Niemcewicz
Źródło: Opracowanie własne.
Największą liczbę sztuk wystawiło TTZ w gimnazjum męskim w Ostrowie Wielkopolskim, a zaraz po nim TTZ w Inowrocławiu. Tytuły sztuk odzwierciedlają również tematykę pracy omawianej we wspominanej już sekcji literackiej. Najczęściej wystawiono sztuki autorstwa Stanisława Wyspiańskiego przedstawiciela Młodej Polski. Dużym zainteresowaniem cieszyły się również sztuki z epoki starożytnej. W Wolsztynie z okazji 10-lecia istnienia Towarzystwa wystawiono „Dziady” cz. III Adama Mickiewicza.380 Gimnazjum w Śremie, w związku z dwutysięczną uroczystością urodzin Wergiliusza urządziło wieczór klasyczny i wystawiło przedstawienie „Ptaków” Arystofanesa.381 O zainteresowaniu działalnością teatralną uczniów świadczy wiadomość Karola Huberta Rostworowskiego przysłana do prezesa TTZ w Inowrocławiu po odegraniu przez nich sztuki „Judasz z Kuriothu” o takiej oto treści: „Spieszę wyrazić moją głęboką wdzięczność, że Panowie składacie moją pracę w ręce młodzieży. Bez niej nic dłużej żyć nie może, bo tylko ona niesie w przyszłości nasze wysiłki i stawia je przed sądem najsprawiedliwszych, którym jest historia. W nadziei, że mój Judasz przypadnie do serca młodzieży, dzięki temu przetrzyma próbę czasu”.382 Warto wspomnieć, że TTZ z Rogoźna wystawiło sztukę Stefana Żeromskiego „Turoń”, nie tylko w swoim gimnazjum, lecz dodatkowo została odegrana dla uczniów gimnazjum w Wągrowcu.383 Ciekawym przypadkiem, kiedy przedstawienie wystawione przez TTZ wywołało wielkie oburzenie wśród mieszkańców, miało miejsce w Wolsztynie. W 1933 roku wolsztyńskie TTZ wystawiło sztukę autorstwa Leona Schillera
„Pastorałka” wyreżyserowaną przez żonę dyrektora gimnazjum Adolfa Paczosa. Zgodnie z relacją dyrektora Paczosa, będącego jednym z opiekunem tego przedsięwzięcia, napisał, co się wówczas wydarzyło: „Podniosłe wrażenie, jakie ta piękna i bez zarzutu odegrana sztuka wywarła na licznie zebranej publiczności, zostało zamącone przez niekulturalną manifestację
380 „Orędownik na powiat nowotomyski i wolsztyński”, 1935, nr 121, s. 3.
381 Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Generała Józefa Wybickiego w Śremie za rok szkolny 1929/30, Śrem 1930, s. 20.
382„Młodzież Sobie”, 1928, nr 1, s. 11.
383„Gazeta Wągrowiecka”, 1930, nr 44, s. 3.
132 kilku osób, dopatrujących się w sztuce tendencji komunistycznych i obrazy religii”.384 Społeczność Wolsztyna domagała się zbadania całej sprawy przez Kuratorium Okręgu Szkolnego Poznańskiego. Po przeprowadzeniu śledztwa w tej sprawie kuratorium stwierdziło, że na terenie gimnazjum państwowego w Wolsztynie, ani w żadnej innej szkole w okręgu szkolnym poznańskim, nie było działalności o charakterze antyreligijnym czy antykatolickim.385 Innym interesującym przypadkiem było rozwiązanie koła dramatycznego przez dyrekcje szkoły w gimnazjum gnieźnieńskim z uwagi na naganne zachowanie członków TTZ. Do takiej sytuacji doszło w roku szkolnym 1929/30, kiedy powodem likwidacji tego koła stały się zgodnie ze sprawozdaniem dyrekcji wybryki: „…jakie zaszły w dniu przedstawienia. Sąd koleżeński wykluczył winowajców z TTZ (za uchybienie godności gimnazjalisty i niemoralne zachowanie się na ostatniem przedstawieniu według brzemienia wyroku sądu)”.386 Jednakże z uwagi na brak źródeł nie można opisać, o jakie dokładnie przedstawienie tutaj chodziło ani podać danych konkretnych uczniów wydalonych z organizacji.
Fot. 5. 10-lecie Towarzystwa Tomasza Zana. Uczestnicy inscenizacji „Wyzwolenia” S. Wyspiańskiego.
384 Historia, ludzie wspomnienia : Liceum Ogólnokształcące im. Marii Skłodowskiej-Curie w Wolsztynie , red. K.
Lulkiewicz, Wolsztyn 2015, s. 39.
385 „Nowy Kurier”, 1933, R. 44, nr 75, s. 7.
386 Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Bolesława Chrobrego w Gnieźnie za rok szkolny 1931/32, s. 13.
133 Tabela 6. Uroczystości zorganizowane przez Towarzystwo Tomasza Zana w latach 1920-1939.
1938/39: obchód 20 rocznicy Powstania Wielkopolskiego i rocznica 11 listopada oraz Uroczysty poranek z okazji święta 3 Maja.
1932: Akademia ku uczczenia imienin marszałka Józefa Piłsudskiego, Akademia z okazji święta narodowego 3 maja
1933: Akademia Wagnerowska, Akademia ku czci Wyspiańskiego, wieczór Szopenowski
1933/1934: poranek z okazji 250-lecia odsieczy wiedeńskiej, Akademia z okazji 15-lecia odzyskania niepodległości, Akademia z okazji 50 rocznicy wydania trylogii Henryka Sienkiewicza, Akademia w dniu imienin prezydenta Ignacego Mościckiego, Akademia ku uczczenia 100 rocznicy wydania „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza, Akademia z okazji uchwalenia konstytucji 3 Maja
Gimnazjum im. Przemysława w Rogoźnie 1926: obchody ku czci trzech wieszczów, obchód ku czci Jana Kasprowicza
1931: Uroczystość ku czci Henryka Sienkiewicza w związku z 15-leciem śmierci
1932: Akademia ku czci Stanisława Wyspiańskiego w 25-lecie śmierci
1933: Uroczystość z okazji 50-rocznicy
134 wydania „Ogniem i mieczem”, poświęcona Henrykowi Sienkiewiczowi oraz w 50-rocznicę śmierci Cypriana Kamila Norwida
1936: Wieczornica regionalna „Na kujawskim ugorze”
1938: Wieczornica dla uczczenia 50-lecia twórczości Kazimierza Przerwy-Tetmajera Gimnazjum klasyczne w Bydgoszczy 1929/30: „Poranek Trzech Wieszczów”,
obchody ku czci Jana Kasprowicza
Gimnazjum im. Emilii Sczanieckiej w Ostrowie Wielkopolskim
1931: Obchody 100 rocznicy powstania listopadowego, Obchody ku czci Jana Kochanowskiego, uroczystości w rocznicę Powstania Styczniowego z obchodami ku czci poety- powstańca Romanowskiego
1932: Akademia ku czci Stanisława Wyspiańskiego
1936/1937: Akademia z okazji rocznicy 11 listopada oraz 3 maja
Gimnazjum męskie w Ostrowie Wielkopolskim
1927: Akademia ku czci Powstania Listopadowego
1929: Akademia na rocznicę strajku szkolnego, Akademia ku czci Powstania Listopadowego
1930: Obchody 100 rocznicy Powstania Listopadowego
1932: Obchody na rocznicę 11 listopada 1933: Akademia ku czci Stanisława Wyspiańskiego oraz ku czci Marszałka Józefa Piłsudskiego, Obchody na rocznicę 11 listopada
1938: Akademia ku czci Zaolzia
Gimnazjum w Wągrowcu 1933/34: Obchody ku czci Cypriana Norwida, obchody z okazji 50 rocznicy
135 wydania „Ogniem i Mieczem” Henryka Sienkiewicza, „Parada Zanowców”
1935: Uroczysta wieczornica ku czci Elizy Orzeszkowej
Gimnazjum w Wolsztynie 1927: uczczenie 97 rocznicy Powstania Listopadowego, wieczornica ku uczczeniu 20 rocznicy śmierci Stanisława Wyspiańskiego
1935: 10- lecie istnienia wolsztyńskiego TTZ
Gimnazjum im. Stanisława Staszica w Pleszewie
1929: Urządzono uroczystości w rocznicę Powstania Listopadowego i odegrano kilka scen z „Kordiana”
1930: Urządzono uroczystości w rocznicę Powstania Listopadowego, odczyt na temat Jana Kochanowskiego
1932: Wieczornica z okazji 25- rocznicy śmierci Stanisława Wyspiańskiego oraz 102 rocznicy Powstania Listopadowego
Gimnazjum im. Marii Magdaleny w Poznaniu
1930/31: „Poranek Morski”, obchody rocznicy Orląt lwowskich, Powstania Listopadowego, Konstytucji 3 maja, 10-lecia Górnego Śląska, Obchody „Morza i Pomorza”
Gimnazjum im. Bolesława Chrobrego w Gnieźnie
1929: Obchody 97 rocznicy Powstania Listopadowego
Źródło: Opracowanie własne.
Towarzystwo oprócz pracy w kołach naukowych aktywnie włączało się w organizację uroczystości narodowych i okolicznościowych akademii, urządzała także różnego rodzaju wieczornice. Jedną z tych uroczystości była zorganizowana przez TTZ w Wągrowcu „Parada Zanowców”, w czasie, której odbyły się występy orkiestry oraz przedstawiano skecze.387 Chyba najczęstszym wydarzeniem organizowanym przez TTZ była akademia ku czci Stanisława Wyspiańskiego oraz Henryka Sienkiewicza (patrz tabela 6). TTZ urządzało wielokrotnie obchody Powstania Listopadowego oraz Konstytucji 3 Maja. Organizacja uroczystości ważnych rocznic narodowych leżał w gestii działalności TTZ, tym samym Towarzystwo odpowiadało za wychowanie młodzieży. Choć szkoła obchodziła ważne uroczystości państwowe, to jednak dzięki inicjatywie TTZ celebrowano je w sposób bardzo uroczysty. Na Zjeździe Prezesów w 1927 roku stwierdzono, że branie udziału oraz organizowanie obchodów o charakterze społeczno-narodowym, traktowano za ten rodzaj pracy odpowiadający idei TTZ.388
387„Gazeta Wągrowiecka”, 1934, nr 289, s. 3.
388 „Młodzież Sobie”, 1927, nr 5-6 , s. 60.
136 Towarzystwa Tomasza Zana prowadziły biblioteki, w których gromadziły niezbędną im literaturę oraz czasopisma do pracy naukowej. Biblioteka działała prawie przy każdym lokalnym towarzystwie. W Rogoźnie na zakup nowych książek przeznaczono pieniądze z przedstawienia „Molier”, dzięki czemu w 1931/32 roku szkolnym biblioteka koła TTZ liczyła już 380 dzieł.389 TTZ w Wolsztynie posiadało czytelnię z biblioteką i zgromadzono w niej już w 1929 roku 155 tomów. Zaznaczyć należy, że część księgozbioru pochodziła z biblioteki szkolnej.390 Większość z kół prowadziły również czytelnię uczniowską. W Poznaniu TTZ utworzyło bibliotekę o nazwie „Sowa”, a w roku 1928 w jej zbiorach znalazło się 1003 książek i 42 czasopisma, korzystali z niej również uczniowie gimnazjum.391 Innym ciekawym przykładem działalności była założona w Pleszewie przez TTZ świetlica. Zorganizowano ją w 1931 roku w celu „szerzenia ogłady towarzyskiej” oraz rozrywki m.in. gry w szachy, warcaby, domino i ping-ponga, a także słuchaniu koncertów, radia oraz czytaniu czasopism.392
***
Głównym celem samokształcenia w ramach organizacji TTZ było wychowanie i wykształcenie jednostek w danej dziedzinie wiedzy, adekwatnie do przejawianych zainteresowań. To z kolei wpłynęło na wybór przez członków ich drogi zawodowej. Jak wykazały przeprowadzone badania wielu członków Towarzystwa Tomasza Zana spełniło to zadanie i wyróżniało się w wybranych przez siebie dziedzinach nauki. Bycie Zanowcem zobowiązywało do wierności ideologii TTZ, nawet po zakończeniu szkoły średniej.
Członkowie opuszczający gimnazjum i tym samym organizację mieli pamiętać, że TTZ stanowiło w czasie ich edukacji w szkole średniej pewnego rodzaju szkołę kształtującą ludzi o wysokiej kulturze i o niezależnych poglądach, mających być wartościowymi pracownikami w niepodległej Polsce. Biorąc pod uwagę losy członków TTZ (por. rozdział VI „Członkowie Towarzystwa Tomasza Zana”), wielu z nich studiowało i wybierało przedmioty związane z ich ówczesną działalnością w organizacji. Tym samym TTZ, jako organizacja samokształceniowa, miała bezpośredni wpływ na późniejsze życie naukowe i zawodowe członków Towarzystwa.
389 Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Przemysława w Rogoźnie Wielkopolskim za rok szkolny 1931/32, Rogoźno 1932, s. 25.
390 Sprawozdanie Dyrekcji Gimnazjum Państwowego w Wolsztynie za lata szkolne 1918/19-1928/29, s. 66.
391 „Z pod czapki uczniowskiej”, 1929, nr 1, s. 14.
392 Sprawozdanie dyrekcji państwowego gimnazjum humanistycznego im. Staszica za lata szkolne 1929/30-1931/32, s. 42.
137 Praca samokształceniowa w ramach organizacji Towarzystw Tomasza Zana skupiała się w dużej mierze na pracy w kołach naukowych. W jej szeregach młodzież kształtowała w sobie poczucie przynależności do danej grupy, nawiązywała przyjaźnie i rozwijała się pod względem poznawczym. Dążyła do pogłębiania swojej wiedzy i przygotowywała się do pracy naukowej na uniwersytecie, angażując się w działalność w kołach naukowych. Ważnym wyrazem aktywności samokształceniowej było wydawanie czasopism szkolnych, wymagające od członków TTZ dużego zaangażowania w prace redakcyjne. Dodatkowo, organizacja TTZ wystawiała sztuki teatralne oraz pełniła rolę inicjatora obchodów narodowych i akademii okolicznościowych. Poprzez swoją działalność samokształceniową TTZ stanowiło dla młodzieży płaszczyznę pracy naukowej i społecznej.
138