DIALEKTU CZAKAWSKIEGO
4. Innowacje czakawskie
stapnica: stapnȉca ‘kręgosłup’ poświadczony na wyspach Pašman i Ošljak (Vulić, Maresić 1996: 130; Valčić 2012: 205), ponadto w znaczeniu ‘udaʼ na wyspie Zlarin (Bjažić, Dean 2002: 184). Niewątpliwie derywat od wyrazu znanego w gwarach kajkawskich i czakawsko-kajkawskich: kajk. stępi f. pl. ‘kawałek świńskiego mięsa z kręgosłupem’ (Rožić 1907: 93), stâpi f. pl. ‘kręgosłup świni’ (Težak 1981a: 194, 1981b:
400), por. też kajkawskie derywaty: stepnîk ‘(świński, bydlęcy) kręgosłup’ (Janjčerova 1898: 214, 217), stepovìna ‘świński kręgosłup’ („onda […] isiječe hrtišče (stepovìnu, hrptìšče)”, Lang 1911: 103), stepovìna ‘mięso z karku zwierzęcia’ (Bočina i in. 2005:
Opracow y wany słow ni k et y mologiczny rodzimej leksyk i...
145), w słowniku Pavao Rittera Vitezovicia stopovina ‘svinjska hrptenjača (spina dorsi suilli)’ (Vitezović HLR: 1092; pierwsze -o- zapewne błędne zamiast -e- lub w rezultacie asymilacji samogłosek e – o > o – o). Kajk. stępi, czak.-kajk. stâpi mają fonetyczne i bliskie semantycznie odpowiedniki na obszarze wschodniosłowiańskim:
ros. dial. cтепь -пu f. ‘kręgosłup byka, krowy, psa myśliwskiego; część kręgosłupa końskiego wzdłuż grzywy; koński grzbiet, środkowa część grzbietu konia’, степа́
‘plecy’, степи́cтaя лoшaдь ‘koń ze zgiętą szyją’, степнaя жuлa ‘żyła na szyi zwie-rząt’, степни́к / степни́цa ‘jakaś choroba koni’ (Меркулова 1971: 86–91; por. też np. ИОС 3: 44; СРГНО: 518–519). Zbieżność leksemów południowosłowiańskich i wschodniosłowiańskich pozwala na rekonstrukcję psł. *stьpь f. (Меркулова 1971:
86–91; Boryś 1989: 18–19) z przypuszczalnym znaczeniem ‘sztywna część grzbie-towa zwierząt, grzbiet, kręgosłupʼ, prawdopodobnie pokrewnego z lit. stìpti stimpù
‘tężeć, drętwieć, usztywniać się’, stiprùs ‘mocny, twardy’, łot. stipt stipstu stipu ‘tężeć, usztywniać sięʼ, stiprs ‘mocny, twardy’, łac. stipes ‘wielki, mocny kołek, pień, kłoda’, niem. steif ‘sztywny, zesztywniały’, należącymi do pie. *steip-, *stip- ‘mocny, sztywny;
zbijać się; kij, drąg’, por. Pokorny IEW 1: 1015–1016, Fraenkel LEW 2: 908 (bez mate-riału słowiańskiego). Psł. *stьpь zatem to derywat od pie. *stip- (lub od utworzonego odeń wyrazu) z sufiksem -ь (< -ĭ-); etymologiczne znaczenie psł. *stьpь trzeba więc rekonstruować jako ‘coś mocnego, twardego, sztywnego’ > ‘mocna, twarda, sztywna część ciała’. Odrębne znaczenie ‘uda’ zapisane na wyspie Zlarin jest zapewne wtórne, przeniesione z ‘grzbiet’ na inną część ciała (przenoszenie ludowych wyrazów ana-tomicznych z jednej części ciała na inną jest nierzadkie w językach słowiańskich).
Czak. stapnȉca jest derywatem z sufiksem -nica od niepoświadczonego w tej części dialektu czakawskiego rzeczownika stapi < psł. *stьpь .
uvor ‘stado’ zapisany tylko w gwarach na wyspie Brač: uvȏr uvȍra (uvȏr brõv ‘stado owiec’, ČDL 1: 1303), uvộr/uvuȏr uvȍra (Šimunović 2009: 1005). W innych dostęp-nych mi źródłach ten wyraz z takim znaczeniem nie występuje. Chorwacki słownik akademicki zawiera co prawda poświadczenia rzeczownika uvor, ale w całkowicie odmiennych znaczeniach: ‘miejsce, w którym woda znika pod ziemią lub wpływa do innej wody’ oraz gwarowe ‘jakiś rodzaj jadowitej żmii’ (RJA 20: 201–202). Wyraz w pierwszym znaczeniu ma oczywistą motywację (por. chorw. ùvrijeti se ‘zniknąć [w ziemi]; zlać się’, ùvirati ùvirēm ‘wpływać, znikać pod ziemią, o wodzie, potoku’), drugie jest nieprecyzyjne, co uniemożliwia określenie jego pochodzenia. Związek znaczenia ‘stado’ z tymi znaczeniami wydaje się nieprawdopodobny.
Struktura czak. uvȏr (z wariantem fonetycznym uvuȏr) umożliwia ustalenie, że jest to derywat dewerbalny od prefigowanego czasownika u-vrijeti, por. pokrewne rzeczowniki z innymi prefiksami, np. závor ‘zawór, hamulec, sworzeń’ (od zavrijeti), povor ‘kręgosłup’ (od povrijeti), provor ‘kłucie w boku’ (od provrijeti) itd. (Skok
ERHSJ 3: 627). Czasownik ùvrijeti wyjątkowo jest poświadczony w XVII w. w zna-czeniu ‘ścisnąć, zwinąć, skręcić’, lepiej udokumentowany jest czasownik zwrotny ùvrijeti se ‘zniknąć (w ziemi); wleźć, zakraść się; zlać się, włączyć się’ (RJA 20: 216).
Semantyka podstawowego czasownika pozwala przyjąć, że znaczenie dewerbalnego uvȏr rozwinęło się prawdopodobnie z wcześniejszego rezultatu czynności ‘to, co jest ściśnięte, zbite’, z czego dalsze wyspecjalizowane znaczenie ‘ściśnięta, zbita gromada zwierząt’ > ‘stado’.
Chorw. dial. czak. uvȏr trzeba zatem uznać za lokalną słowotwórczą innowa-cję. Wyraz musiał powstać dość dawno, ponieważ jest to niewątpliwie rzeczownik z sekundarnym znaczeniem, które powstało w rezultacie długiej ewolucji seman-tycznej. Przejście wyrazu do ludowego słownictwa pasterskiego nastąpiło ostatecznie w rezultacie rozwoju znaczeniowego na części terenu czakawskiego, jednak nie znamy ogniw pośrednich tego rozwoju.
BIBLIOGRAFIA
Babić Ivan, 2008, Studenački rječnik, Studenci: Župni ured.
Baldić-Đugum Radojka, 2006, Beside kaštelanske, Kaštela: Bijaći.
Barbić Ante, 2011, Rječnik Pitava i Zavale, Zagreb: Institut za hrvatski jezik i jezikoslovlje.
Berneker SEW – Berneker Erich, 1908–1913, Slavisches etymologisches Wörterbuch, t. 1, Heidelberg: Carl Winter.
Bezlaj ESSJ – Bezlaj France, 1976–2007, Etimološki slovar slovenskega jezika, t. 1–5, Ljubljana:
Inštitut za slovenski jezik Frana Ramovša.
Bjažić Slavko, Dean Ante, 2002, Zlarin: Kratka povijest i rječnik, Zagreb: Institut za hrvatski jezik i jezikoslovlje.
Bočina Đurđica, Gregurić Dubravka, Kušević Draženka, Šimanović Višnja, 2005, Mali sli-kovni rječnik zavičajnoga govora Žabna, Odre . Stupna, Sela i Grede, red. Mijo Lončarić, Sela: Osnovna škola Sela.
Boryś SEJP – Boryś Wiesław, 2005, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków: Wydaw-nictwo Literackie.
Boryś Wiesław, 1980, Serbsko-chorwackie studia leksykalne, „Зборник Матице српске за филологију и лингвистику”, t. 23, z. 1, s. 17–35.
Boryś Wiesław, 1989, Dijalektološki rječnici kao izvor za proučavanje najstarijeg sloja domaćega hrvatskoga ili srpskoga leksika, „Hrvatski dijalektološki zbornik”, t. 8, s. 15–31.
Boryś Wiesław, 1991, Приноси српскохрватској етимологији, „Наш језик”, t. 29, nr 1–2, s. 35–48.
Boryś Wiesław, 1999, Czakawskie studia leksykalne . Dziedzictwo prasłowiańskie w słownic-twie czakawskim, Warszawa: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk (Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy).
Opracow y wany słow ni k et y mologiczny rodzimej leksyk i...
Boryś Wiesław, 2007, Čakavske leksičke studije . Praslavensko naslijeđe u čakavskom leksičkom fondu, Zagreb: Matica hrvatska .
Boryś Wiesław, 2008, O potrzebie czakawskiego słownika etymologicznego, w: Językoznawstwo historyczne i typologiczne . W 100-lecie urodzin Profesora Tadeusza Milewskiego, red.
Leszek Bednarczuk, Wojciech Smoczyński, Maria Wojtyła-Świerzowska, Rozprawy Wydziału Filologicznego Polskiej Akademii Umiejętności 76, Kraków: Polska Akademia Umiejętności, s. 491–498.
Boryś Wiesław, Popowska-Taborska Hanna, 2002, Potrzeby i metody opracowywania słowni-ków etymologicznych małych słowiańskich obszarów językowych, w: Z polskich studiów slawistycznych, seria 10, Językoznawstwo, red. Hanna Popowska-Taborska, Zofia Rud-nik-Karwatowa, Jerzy Rusek, Janusz Siatkowski, Warszawa: Komitet Słowianoznawstwa Polskiej Akademii Nauk, s. 25–31.
ČDL – Hraste Mate, Šimunović Petar, 1979–1983, Čakavisch-deutsches Lexikon, t. 1–3, red.
Reinhold Olesch, Köln–Wien: Böhlau.
Dulčić Jure, Dulčić Pere, 1985, Rječnik bruškoga govora, „Hrvatski dijalektološki zbornik”, t. 7, z. 2, s. 373–747.
ERHJ – Matasović Ranko (red.), 2016–, Etimološki rječnik hrvatskoga jezika, t. 1–, Zagreb:
Institut za hrvatski jezik i jezikoslovlje.
Ferenca Frano, Ferenca Ivo, 2001, Riči trpanjskog govora, Split: Trpanj.
Fraenkel LEW – Fraenkel Ernst, 1962–1965, Litauisches etymologisches Wörterbuch, t. 1–2, Heidelberg: Carl Winter.
Gržinčić Josip, b.d., Naše lipe stare beside 2, http://www.klana.net/pjesmice/starebeside.htm (dostęp 30.10.2014).
Gusić Ivica, Gusić Filip, 2004, Rječnik govora Dalmatinske Zagore i zapadne Hercegovine, Zagreb: Nakładem własnym.
IstarskiR – Istarski rječnik, http://www.istarski-rjecnik.com/pretrazivanje (dostęp 27.10.2014).
Ivanišević Frano, 1904, Poljica . Narodni život i običaji, „Zbornik za narodni život i običaje južnih Slavena”, t. 9, s. 23–144, 191–326.
Janjčerova Kata, 1898, Trebarjevo . Narodni život i običaji, „Zbornik za narodni život i običaje južnih Slavena”, t. 3, s. 55–139, 211–251.
Jardas Ivo, 1957, Kastavština . Građa o narodnom životu i običajima u kastavskom govoru, Zbornik za narodni život i običaje južnih Slavena 39, Zagreb: Jugoslavenska akademija znanosti i umjetnosti.
Kalčić Slavko, Filipi Goran, Milovan Valter, 2014, Rječnik roverskih i okolnih govora, Pazin–
Zagreb–Pula: Matica hrvatska.
Kustić Nikola, 2002, Cakavski govor grada Paga s rječnikom, Zagreb: Društvo Pažana i pri-jatelja grada Paga.
Lang Milan, 1911, Samobor . Narodni život i običaji, „Zbornik za narodni život i običaje južnih Slavena”, t. 16, s. 1–128, 161–274.
Lučić Berto, 1997, Kastavske „domaće” besedi, „Zbornik Kastavštine”, t. 5, s. 139–198.
Lukežić Iva, Zubčić Sanja, 2007, Grobnički govor XX . stoljeća . Gramatika i rječnik, Rijeka:
Katedra čakavskog sabora Grobnišćine.
Malnar Slavko, 2002, Pamejnek . Govor u čabarskom kraju, Čabar: Matica hrvatska.
Malnar Slavko, 2008, Rječnik govora čabarskog kraja, Čabar: Matica hrvatska.
Martinović Žarko, 2005, Rječnik govora otoka Iža, Zadar: Gradska knjižnica.
Medić Sipe, b.d., Rječnik riječi koje su se nekada upotrebljavale, a koje danas koriste samo stariji Breljani, http://www.brela.com/brolanenses/rjecnik.htm (dostęp 27.10.2014).
Milevoj Marijan, 2006, Gonan po nase . Rječnik labinske cakavice, wyd. 2 uzup., Labin:
Mathias Flacius.
Mohorovičić-Maričin Franjo, 2001, Rječnik čakavskog govora Rukavca i bliže okolice, Rijeka–
–Opatija–Matulji: Adamić.
Oštarić Ivo, 2005, Rječnik kolanjskog govora ili ričnik mista Kolana na otoku Pagu, Zadar:
Matica hrvatska.
Piasevoli Ankica, 1993, Rječnik govora mjesta Sali na Dugom otoku oliti libar saljski besid, Zadar: Matica hrvatska.
Pokorny IEW – Pokorny Julius, 1959, Indogermanisches etymologisches Wörterbuch, t. 1–2, Bern–München: Francke.
Radulić Ladislav, 2002, Rječnik rivanjskog govora, Zadar: Matica hrvatska.
Rejzek Jiří, 2008, The Proto-Slavic Word-Initial x-, Praha: Karolinum.
RJA – Rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika, 1880–1976, t. 1–23, Zagreb: Jugoslavenska aka-demija znanosti i umjetnosti.
Rožić Vatroslav, 1907, Prigorje . Narodni život i običaji, „Zbornik za narodni život i običaje južnih Slavena”, t. 12, s. 49–134, 161–297.
Šamija Ivan B., 2004, Rječnik imotsko-bekijskoga govora, Zagreb: Društvo Lovrećana.
Šamija Ivan B., Ujević Petar, 2001, Rječnik imotskoga govora, Zagreb: Zavičajni klub Imoćana.
Schuster-Šewc HEW – Schuster-Šewc Heinz, 1978–1996, Historisch-etymologisches Wörterbuch der ober- und niedersorbischen Sprache, t. 1–5, Bautzen: Domowina Verlag.
SEK – Boryś Wiesław, Popowska-Taborska Hanna, 1994–2010, Słownik etymologiczny kaszub-szczyzny, t. 1–6, Warszawa: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk (Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy).
Šimunić Božidar, 2013, Rječnik bibinjskoga govora, Zadar: Matica hrvatska.
Šimunović Petar, 2009, Rječnik bračkih čakavskih govora, wyd. 2 uzup. i popr., Zagreb:
Tehnička knjiga.
Skok ERHSJ – Skok Petar, 1971–1974, Etimologijski rječnik hrvatskoga ili srpskog jezika, t. 1–4, Zagreb: Jugoslavenska akademija znanosti i umjetnosti.
Sławski Franciszek, 1974, Zarys słowotwórstwa prasłowiańskiego, w: Słownik prasłowiański, t. 1, red. Franciszek Sławski, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 43–141.
Sławski SEJP – Sławski Franciszek, 1952–1982, Słownik etymologiczny języka polskiego, t. 1–5, Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego.
Smoljan Ante, 2015, Rječnik govora otoka Ista, wyd. 2, Zadar: Matica hrvatska.
Snoj SES3 – Snoj Marko, 2016, Slovenski etimološki slovar, wyd. 3, Ljubljana: Inštitut za slo-venski jezik Frana Ramovša.
Opracow y wany słow ni k et y mologiczny rodzimej leksyk i...
SP – Sławski Franciszek (red.), 1974–2001–, Słownik prasłowiański, t. 1–8–, Wrocław–War-szawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Težak Stjepko, 1981a, Dokle je kaj prodro na čakavsko područje?, „Hrvatski dijalektološki zbornik”, t. 5, s. 169–200.
Težak Stjepko, 1981b, Ozaljski govor, „Hrvatski dijalektološki zbornik”, t. 5, s. 203–428.
Tičić Ante, 2004, Rječnik govora mjesta Povljane na otoku Pagu . Lȋbar povljȃnski besȋd, Zadar:
Matica hrvatska.
Valčić Ante Toni, 2012, Rječnik govora otoka Ošljaka, Zadar: Matica hrvatska.
Velčić Nikola, 2003, Besedar Bejske Tramuntane, Mali Lošinj – Beli – Rijeka: Katedra Čakavskog sabora.
Vinja JE – Vinja Vojmir, 1998–2004, Jadranske etimologije . Jadranske dopune Skokovu etimolo-gijskom rječniku, t. 1–3, Zagreb: Hrvatska akademija znanosti i umjetnosti, Školska knjiga.
Vitezović HLR – Vitezović Pavao Ritter, 2009, Lexicon latino-illyricum, t. 3, Hrvatsko-latinski rječnik, Zagreb: Institut za hrvatski jezik i jezikoslovlje.
Vlahov Lovro, 1996, Dalmatinski pučki ričnik našega kraja, Zagreb: Birotisak.
Vodopić Nina, 2006, Kunovske stare riči, Kuna: Nakładem własnym.
Vulić Sanja, Maresić Jela, 1996, Mali rječnik tkonskoga govora, „Filologija”, nr 26, s. 117–133.
Видоески Божидар, 1962, Куманскиот говор, Скопје: Институт за македонски јазик.
ЕСУМ – Мельничук Олександр С. (red.), 1982–2012, Етимологічний словник української мови, t. 1−6, Київ: Наук. думка.
ИОС – Бобряков Николай А. (red.), 1973–1979, Иркутский областной словарь, t. 1–3, Иркутск: Иркут. гос. пед. ин-т.
Кънчев Иван, 1962, Говорат на село Смолско, Пирдопско, „Българска диялектология”, t. 4, s. 5–159.
Меркулова Валентина А., 1971, Заметки по истории и этимологии слов, w: Этимология 1968, red. Олег Н. Трубачев, Москва: Наука, s. 79–92.
Оглсв – Ивић Павле (red.), 1998, Oгледна свеска, Београд: Етимолошки одсек Института за српски језик САНУ.
Поповски Аpитон, 1970, Македонскиот говор во Гостиварскиот крај, w: Гостиварскиот крај, t. 2, Македонскиот, албанскиот и турскиот говор, red. Митко Панов, Јаким Синадиновски, Гостивар: Собрание на општината, s. 1–224.
РМЈ – Конески Блаже (red.), 1961–1966, Речник на македонскиот јaзик со српскохрватски толкувања, t. 1–3, Скопје: Институт за македонски јазик „Крсте Мисирков”.
РСАН – Белић Александар, Стевановић Михаило, Пешикан Митар, Гортан-Премк Даринка, Стијовић Рада i in. (red.), 1959–2014–, Речник српскохрватског књижевног и народног језика, t. 1–19–, Београд: Институт за српски језик САНУ.
РСГВ – Петровић Драгољуб (red.), 2000–2010, Речник српских говора Војводине, t. 1–10, Нови Сад: Матица српска.
СРГНО – Федоров Александр И. (red.), 1979, Словарь русских говоров Новосибирской области, Новосибирск: Наука, Сибирское отделение.
Умленски Иван, 1965, Кюстендилският говор, София: Българска академия на науките.
Фасмер ЭСРЯ – Фасмер Макс, 1964–1973, Этимологический словарь русского языка, tłum. i uzup. Олег Н. Трубачев, t. 1–4, Москва: Прогресс.
ЭСБМ – Мартынаў Віктар У ., Цыхун Генадь А. (red.), 1978–2017–, Этымалагічны слоўнік беларускай мовы, t. 1–14–, Мінск: Навука і тэхніка.
ЭССЯ – Трубачев Олег Н., Журавлев Анaтoлий Ф., Варбот Жанна Ж. (red.), 1974–2018–, Этимологический словарь славянских языков . Праславянский лексический фонд, t. 1–41–, Москва: Наука.
BIBLIOGRAPHY (TRANSLITERATION)
Babić, Ivan. (2008). Studenački rječnik. Studenci: Župni ured.
Baldić-Đugum, Radojka. (2006). Beside kaštelanske. Kaštela: Bijaći.
Barbić, Ante. (2011). Rječnik Pitava i Zavale. Zagreb: Institut za hrvatski jezik i jezikoslovlje.
Belić, Aleksandar, Stevanović, Mihailo, Pešikan, Mitar, Gortan-Premk, Darinka, & Stijović, Rada (Eds.). (1959–2014). Rečnik srpskohrvatskog književnog i narodnog jezika (Vols.
1–19) [RSAN]. Beograd: Institut za srpski jezik SANU.
Berneker, Erich. (1908–1913). Slavisches etymologisches Wörterbuch (Vol. 1) [Berneker SEW].
Heidelberg: Carl Winter.
Bezlaj, France. (1976–2007). Etimološki slovar slovenskega jezika (Vols. 1–5) [Bezlaj ESSJ].
Ljubljana: Inštitut za slovenski jezik Frana Ramovša.
Bjažić, Slavko, & Dean, Ante. (2002). Zlarin: Kratka povijest i rječnik. Zagreb: Institut za hrvatski jezik i jezikoslovlje.
Bobriakov, Nikolaĭ A. (Ed.). (1973–1979). Irkutskiĭ oblastnoĭ slovarʼ (Vols. 1–3) [IOS]. Irkutsk:
Irkut. gos. ped. in-t.
Boryś, Wiesław. (1980). Serbsko-chorwackie studia leksykalne. Zbornik Matice srpske za filologiju i lingvistiku, 23(1), 17–35.
Boryś, Wiesław. (1989). Dijalektološki rječnici kao izvor za proučavanje najstarijeg sloja domaćega hrvatskoga ili srpskoga leksika. Hrvatski dijalektološki zbornik, 8, 15–31.
Boryś, Wiesław. (1991). Prinosi srpskohrvatskoj etimologiji. Naš jezik, 29(1–2), 35–48.
Boryś, Wiesław. (1999). Czakawskie studia leksykalne: Dziedzictwo prasłowiańskie w słownic-twie czakawskim. Warszawa: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk (Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy).
Boryś, Wiesław. (2005). Słownik etymologiczny języka polskiego [Boryś SEJP]. Kraków:
Wydawnictwo Literackie.
Boryś, Wiesław. (2007). Čakavske leksičke studije: Praslavensko naslijeđe u čakavskom leksič-kom fondu. Zagreb: Matica hrvatska .
Boryś, Wiesław. (2008). O potrzebie czakawskiego słownika etymologicznego. In Leszek Bednarczuk, Wojciech Smoczyński, & Maria Wojtyła-Świerzowska (Eds.), Językoznaw-stwo historyczne i typologiczne: W 100-lecie urodzin Profesora Tadeusza Milewskiego (pp. 491–498). Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Opracow y wany słow ni k et y mologiczny rodzimej leksyk i...
Boryś, Wiesław, & Popowska-Taborska, Hanna. (1994–2010). Słownik etymologiczny kaszubsz-czyzny (Vols. 1–6) [SEK]. Warszawa: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk (Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy).
Boryś, Wiesław, & Popowska-Taborska, Hanna. (2002). Potrzeby i metody opracowywania słowników etymologicznych małych słowiańskich obszarów językowych. In Hanna Popowska-Taborska, Zofia Rudnik-Karwatowa, Jerzy Rusek, & Janusz Siatkowski (Eds.), Z polskich studiów slawistycznych: Seria 10 . Językoznawstwo (pp. 25–31). Warszawa:
Komitet Słowianoznawstwa Polskiej Akademii Nauk.
Dulčić, Jure, & Dulčić, Pere. (1985). Rječnik bruškoga govora. Hrvatski dijalektološki zbornik, 7(2), 373–747.
Fasmer, Maks. (1964–1973). Ėtimologicheskiĭ slovarʼ russkogo iazyka (Oleg N. Trubachev, Ed.
& Trans.) (Vols. 1–4) [Fasmer ĖSRIA]. Moskva: Progress.
Fedorov, Aleksandr I. (Ed.). (1979). Slovarʼ russkikh govorov Novosibirskoĭ oblasti [SRGNO].
Novosibirsk: Nauka, Sibirskoe otdelenie.
Ferenca, Frano, & Ferenca, Ivo. (2001). Riči trpanjskog govora. Split: Trpanj.
Fraenkel, Ernst. (1962–1965). Litauisches etymologisches Wörterbuch (Vols. 1–2) [Fraenkel LEW]. Heidelberg: Carl Winter.
Gržinčić, Josip. (n.d.). Naše lipe stare beside 2. Retrieved October 30, 2014, from http://www.
klana.net/pjesmice/starebeside.htm
Gusić, Ivica, & Gusić, Filip. (2004). Rječnik govora Dalmatinske Zagore i zapadne Hercegovine.
Zagreb: Author.
Hraste, Mate, & Šimunović, Petar. (1979–1983). Čakavisch-deutsches Lexikon (Reinhold Olesch, Ed.) (Vols. 1–3) [ČDL]. Köln: Böhlau.
Istarski rječnik [IstarskiR]. (n.d.). Retrieved October 27, 2014, from http://www.istarski-rjecnik.com/pretrazivanje
Ivanišević, Frano. (1904). Poljica: Narodni život i običaji. Zbornik za narodni život i običaje južnih Slavena, 9, 23–144, 191–326.
Ivić, Pavle (Ed.). (1998). Ogledna sveska [Oglsv]. Beograd: Etimološki odsek Instituta za srpski jezik SANU.
Janjčerova, Kata. (1898). Trebarjevo: Narodni život i običaji. Zbornik za narodni život i običaje južnih Slavena, 3, 55–139, 211–251.
Jardas, Ivo. (1957). Kastavština: Građa o narodnom životu i običajima u kastavskom govoru.
Zagreb: Jugoslavenska akademija znanosti i umjetnosti.
Kalčić, Slavko, Filipi, Goran, & Milovan, Valter. (2014). Rječnik roverskih i okolnih govora.
Pazin: Matica hrvatska.
Koneski, Blaže (Ed.). (1961–1966). Rečnik na makedonskiot jazik so srpskohrvatski tolkuvanja (Vols. 1–3) [RMJ]. Skopje: Institut za makedonski jazik “Krste Misirkov”.
Kŭnchev, Ivan. (1962). Govorat na selo Smolsko, Pirdopsko. Bŭlgarska diialektologiia, 4, 5–159.
Kustić, Nikola. (2002). Cakavski govor grada Paga s rječnikom. Zagreb: Društvo Pažana i prijatelja grada Paga.
Lang, Milan. (1911). Samobor: Narodni život i običaji. Zbornik za narodni život i običaje južnih Slavena, 16, 1–128, 161–274.
Lučić, Berto. (1997). Kastavske “domaće” besedi. Zbornik Kastavštine, 5, 139–198.
Lukežić, Iva, & Zubčić, Sanja. (2007). Grobnički govor XX . stoljeća: Gramatika i rječnik. Rijeka:
Katedra čakavskog sabora Grobnišćine.
Malnar, Slavko. (2002). Pamejnek: Govor u čabarskom kraju. Čabar: Matica hrvatska.
Malnar, Slavko. (2008). Rječnik govora čabarskog kraja. Čabar: Matica hrvatska.
Martinović, Žarko. (2005). Rječnik govora otoka Iža. Zadar: Gradska knjižnica.
Martynaŭ, Viktar U., & TSykhun, Henadʹ A. (Eds.). (1978–2017). Ėtymalahichny sloŭnik belaruskaĭ movy (Vols. 1–14) [ĖSBM]. Minsk: Navuka i tėkhnika.
Matasović, Ranko (Ed.). (2016). Etimološki rječnik hrvatskoga jezika (Vol. 1) [ERHJ]. Zagreb:
Institut za hrvatski jezik i jezikoslovlje.
Medić, Sipe. (n.d.). Rječnik riječi koje su se nekada upotrebljavale, a koje danas koriste samo stariji Breljani. Retrieved October 27, 2014, from http://www.brela.com/brolanenses/
rjecnik.htm
Melʹnychuk, Oleksandr S. (Ed.). (1982–2012). Etymolohichnyĭ slovnyk ukraïnsʹkoï movy (Vols.
1–6) [ESUM]. Kyïv: Nauk. dumka.
Merkulova, Valentina A. (1971). Zametki po istorii i ėtimologii slov. In Oleg N. Trubachev (Ed.), Ėtimologiia 1968 (pp. 79–92). Moskva: Nauka.
Milevoj, Marijan. (2006). Gonan po nase: Rječnik labinske cakavice (2nd rev. ed.). Labin:
Mathias Flacius.
Mohorovičić-Maričin, Franjo. (2001). Rječnik čakavskog govora Rukavca i bliže okolice.
Rijeka: Adamić.
Oštarić, Ivo. (2005). Rječnik kolanjskog govora ili ričnik mista Kolana na otoku Pagu. Zadar:
Matica hrvatska.
Petrović, Dragoljub (Ed.). (2000–2010). Rečnik srpskih govora Vojvodine (Vols. 1–10) [RSGV].
Novi Sad: Matica srpska.
Piasevoli, Ankica. (1993). Rječnik govora mjesta Sali na Dugom otoku oliti libar saljski besid.
Zadar: Matica hrvatska.
Pokorny, Julius. (1959). Indogermanisches etymologisches Wörterbuch (Vols. 1–2) [Pokorny IEW]. Bern: Francke.
Popovski, Apiton. (1970). Makedonskiot govor vo Gostivarskiot kraj. In Mitko Panov & Jakim Sinadinovski (Eds.), Gostivarskiot kraj: Vol . 2 . Makedonskiot, albanskiot i turskiot govor (pp. 1–224). Gostivar: Sobranie na opštinata.
Radulić, Ladislav. (2002). Rječnik rivanjskog govora. Zadar: Matica hrvatska.
Rejzek, Jiří. (2008). The proto-Slavic word-initial x-. Praha: Karolinum.
Rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika (Vols. 1–23) [RJA]. (1880–1976). Zagreb: Jugoslavenska akademija znanosti i umjetnosti.
Rožić, Vatroslav. (1907). Prigorje: Narodni život i običaji. Zbornik za narodni život i običaje južnih Slavena, 12, 49–134, 161–297.
Schuster-Šewc, Heinz. (1978–1996). Historisch-etymologisches Wörterbuch der ober- und niedersorbischen Sprache (Vols. 1–5) [Schuster-Šewc HEW]. Bautzen: Domowina Verlag.
Skok, Petar. (1971–1974). Etimologijski rječnik hrvatskoga ili srpskog jezika (Vols. 1–4) [Skok ERHSJ]. Zagreb: Jugoslavenska akademija znanosti i umjetnosti.
Opracow y wany słow ni k et y mologiczny rodzimej leksyk i...
Sławski, Franciszek. (1952–1982). Słownik etymologiczny języka polskiego (Vols. 1–5) [Sławski SEJP]. Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego.
Sławski, Franciszek. (1974). Zarys słowotwórstwa prasłowiańskiego. In Franciszek Sławski (Ed.), Słownik prasłowiański (Vol. 1, pp. 43–141). Wrocław: Zakład Narodowy im.
Osso lińskich.
Sławski, Franciszek (Ed.). (1974–2001). Słownik prasłowiański (Vols. 1–8) [SP]. Wrocław:
Za kład Narodowy im. Ossolińskich.
Smoljan, Ante. (2015). Rječnik govora otoka Ista (2nd ed.). Zadar: Matica hrvatska.
Snoj, Marko. (2016). Slovenski etimološki slovar (3rd ed.) [Snoj SES3]. Ljubljana: Inštitut za slovenski jezik Frana Ramovša.
Šamija, Ivan B. (2004). Rječnik imotsko-bekijskoga govora. Zagreb: Društvo Lovrećana.
Šamija, Ivan B., & Ujević, Petar. (2001). Rječnik imotskoga govora. Zagreb: Zavičajni klub Imoćana.
Šimunić, Božidar. (2013). Rječnik bibinjskoga govora. Zadar: Matica hrvatska.
Šimunović, Petar. (2009). Rječnik bračkih čakavskih govora (2nd rev. ed.). Zagreb: Tehnička knjiga.
Težak, Stjepko. (1981a). Dokle je kaj prodro na čakavsko područje? Hrvatski dijalektološki zbornik, 5, 169–200.
Težak, Stjepko. (1981b). Ozaljski govor . Hrvatski dijalektološki zbornik, 5, 203–428.
Tičić, Ante. (2004). Rječnik govora mjesta Povljane na otoku Pagu: Lȋbar povljȃnski besȋd.
Zadar: Matica hrvatska.
Trubachev, Oleg N., Zhuravlev, Anatoliĭ F., & Varbot, Zhanna Zh. (Eds.). (1974–2018).
Ėtimologicheskiĭ slovarʹ slavianskikh iazykov: Praslavianskiĭ leksicheskiĭ fond (Vols.
1–41) [ĖSSIA]. Moskva: Nauka.
Umlenski, Ivan. (1965). Kiustendilskiiat govor. Sofiia: Bŭlgarska akademiia na naukite.
Valčić, Ante Toni. (2012). Rječnik govora otoka Ošljaka. Zadar: Matica hrvatska.
Velčić, Nikola. (2003). Besedar Bejske Tramuntane. Mali Lošinj: Katedra Čakavskog sabora.
Vidoeski, Božidar. (1962). Kumanskiot govor . Skopje: Institut za makedonski jazik.
Vinja, Vojmir. (1998–2004). Jadranske etimologije: Jadranske dopune Skokovu etimologijskom rječniku (Vols. 1–3) [Vinja JE]. Zagreb: Hrvatska akademija znanosti i umjetnosti.
Vitezović, Pavao Ritter. (2009). Lexicon latino-illyricum: Vol . 3 . Hrvatsko-latinski rječnik [Vitezović HLR]. Zagreb: Institut za hrvatski jezik i jezikoslovlje.
Vlahov, Lovro. (1996). Dalmatinski pučki ričnik našega kraja. Zagreb: Birotisak.
Vodopić, Nina. (2006). Kunovske stare riči. Kuna: Author.
Vulić, Sanja, & Maresić, Jela. (1996). Mali rječnik tkonskoga govora. Filologija, 26, 117–133.
Proposals for an Etymological Dictionary of the Čakavian Dialect
Advances in Croatian dialectal lexicography in the late twentieth and early twenty-first centuries enabled a better understanding of the lexis of Croatian local dialects. The last three decades saw the publication of about a hundred dictionaries of various Čakavian local dialects. While the etymology of their words of foreign (mainly Romance) origin has been extensively investigated by Vojmir Vinja, those of native stock are still relatively understudied.
The situation could be improved by a proposed differential dictionary (about 2,000 entries) contrasting them with standard Croatian. This article presents the etymology of some such words from several lexical groups which could be included in the proposed publication. (1) Words inherited from Common Slavic (CS): bila/bil ‘grass, stalk’ (< CS *bylь f . ‘plant, herb, grass’); dovleti ‘manage to do something in spite of lack of time’ (< CS *dovьlěti ‘want as much as is sufficient, be content; suffice, be sufficient, be enough’); hvejati ‘do something carelessly, negligently, without proper care’ (< CS *chvějati, ‘move, shake, rock, wobble); pril
‘small, burnt by heat, by the sun (about crops, fruit)’ (< preterite participle from CS *p(ь) rěti ‘be affected by moisture and heat, overheat, go off, decay, rot’); žlez ‘udder’ (< CS *želza
‘gland’). (2) Words inherited from the southern dialect of Common Slavic: visme ‘meat from pig’s belly’ (< CS dial. *vismę ‘what hangs, what is hanged’). (3) Čakavian derivatives of Old Croatian (OCr) lexemes: jaska ‘shallow wound’ (from OCr jaz/jaza ‘abyss, chasm’). (4) Čaka-vian innovations: stapnica ‘backbone’ (from Cr. dial. stepi/stapi pl. ‘pig’s backbone, a chop of meat with backbone’); uvor ‘herd’ (from OCr uvrijeti ‘tighten, furl, roll’, from CS *u-verti).
Keywords: Slavic etymology, Croatian etymology, Čakavian dialect.
Słowa kluczowe: etymologia słowiańska, etymologia chorwacka, dialekt czakawski.
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-1064-913X katarzyna.jasinska@ijp.pan.pl
Dariusz R. Piwowarczyk Uniwersytet Jagielloński
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-9985-1758 dariusz.piwowarczyk@uj.edu.pl