Systematyczne badania nad stanem innowacyjności rozpoczęto w krajach UE wg jednolitej metodologii Oslo w 1992 roku. Zgodnie z tą metodologią za inno-wacyjne uznaje się przedsiębiorstwo, które w badanym okresie wprowadziło przynajmniej jedną innowację technologiczną, marketingową bądź organiza-cyjną, będącą nowością z punktu widzenia przedsiębiorstwa. Opierając się na tej samej metodologii, badania nad innowacyjnością prowadzi również GUS.
Oceniając aktywność innowacyjną małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce można zauważyć, iż jest ona znacznie niższa niż w krajach UE.
I tak, odsetek małych przedsiębiorstw prowadzących działalność innowacyj-ną w 2012 roku wynosił 17,4%, przy średniej unijnej 45,2%. W przypad-ku przedsiębiorstw średnich udziały te kształtowały się odpowiednio 35,8 i 60,5%. Aktywność innowacyjna w Polsce jest w dalszym ciągu domeną dużych przedsiębiorstw. Udział przedsiębiorstw innowacyjnych w tej grupie przedsiębiorstw wynosił 63,5% i był wyższy w porównaniu z takimi krajami, jak Cypr (62,2%), Słowacja (62,1%), Wielka Brytania (56,2%), Rumunia (40,1%) i Bułgaria (40,1%) (Zadura-Lichota, 2015, s. 15).
Z badań przeprowadzonych przez GUS wynika, biorąc pod uwagę okres 2010–2013, że innowacyjne były głównie przedsiębiorstwa średnie, które dysponują dużo większymi zasobami kapitałowymi w porównaniu z przed-siębiorstwami małymi. Ponadto przedsiębiorstwa średnie najczęściej wprowa-dzały innowacje produktowe i procesowe. Dane odnośnie do innowacyjności poszczególnych grup przedsiębiorstw zawarto w tabeli 2.
Tabela 2. Innowacyjność polskich MŚP z podziałem na wielkość przedsiębiorstwa w latach 2010–2013
nietechnologiczne 4 2 4 3
procesowe 3 10 2 3
produktowe 18 17 10 10
Małe
nietechnologiczne 10 10 1 8
procesowe 9 9 4 2
produktowe 24 23 11 15
Średnie
nietechnologiczne 17 17 13 7
procesowe 21 21 22 14
produktowe 31 32 10 16
Źródło: opracowanie własne na podstawie raportów: Trendy rozwojowe sektora MSP… (2011; 2012; 2013).
Z badań przeprowadzonych przez Konfederację Pracodawców Prywatnych
„Lewiatan” wynika, iż innowacje nie odgrywają zasadniczej roli w kształto-waniu przewagi konkurencyjnej małych i średnich przedsiębiorstw. Badane przedsiębiorstwa wskazywały natomiast na znaczenie czynników jakościo-wych i cenojakościo-wych (tab. 3).
Tabela 3. Czynniki budujące przewagę konkurencyjna MSP (w %)
Wyszczególnienie 2004 2005 2006 2007 2008 2011 Cena produktów i usług 31,9 57,6 64,3 57,3 52,0 15,4 Jakość produktów i usług 20,9 18,7 15,2 21,7 26,8 43,4 Jakość obsługi klientów/trwałe relacje z
klientami 9,5 9,6 5,9 5,6 5,5 15,4
Zdolność do stosowania produkcji/ usług
do wymagań konsumentów 5,6 4,7 5,5 2,9 3,8 9,8
Nowatorski charakter produktów/usług 1,8 1,0 0,6 0,9 0,2 2,4 Wąska specjalizacja, specjalistyczna
wiedza i umiejętności 5,8 6,2 4,2 4,3 5,2 8,3
Źródło: PKPP Lewiatan (2013).
Przedsiębiorstwa innowacyjne powinny cechować się wysokimi nakładami na działalność badawczo-rozwojową, na pozyskiwanie wiedzy oraz działania marketingowe związane z promocją i sprzedażą nowych lub istotnie ulep-szonych produktów. Biorąc pod uwagę poziom nakładów na działalność innowacyjną przypadającą na jedno przedsiębiorstwo, można zauważyć, iż nakłady te są zbliżone, ale nieco niższe od średniej dla krajów UE (Zadu-ra-Lichota, 2015, s. 21). Jednakże dostępne dane świadczą o niekorzystnej strukturze nakładów na działalność innowacyjną. Dominujący jest bowiem udział nakładów inwestycyjnych na środki trwałe w nakładach ogółem. Nato-miast nakłady na działalność badawczo-rozwojową polskich przedsiębiorstw, co prawda wykazały lekką tendencję wzrostową, to jednak w 2012 roku wynosiły niewiele ponad 17% wszystkich nakładów na inwestycje. Jest to niekorzystne zjawisko, ponieważ inwestycje w prace badawczo-rozwojowe odgrywają istotną rolę w procesach innowacyjnych. Dzięki nim następuje rozwój nowych produktów, technologii i usług, które mogą przyczynić się do poprawy pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw.
Zgodnie z zaleceniami zawartymi w „Podręczniku Oslo” wskaźnikiem do oceny efektów działalności innowacyjnej przedsiębiorstwa jest udział w bada-nym roku przychodów ze sprzedaży produktów nowych lub istotnie ulep-szonych, wprowadzonych na rynek w ciągu ostatnich trzech lat, w wartości
przychodów ogółem. Jak wynika z danych zawartych w tabeli 5, udział ze sprzedaży produktów nowych lub istotnie ulepszonych wykazywał wahania w latach 2010–2014, ale w całym analizowanym okresie był niski i nie prze-kroczył 9,2%. Można też zauważyć, iż największy udział w przychodach ogó-łem miały przedsiębiorstwa duże o zatrudnieniu powyżej 250 osób. Udział przychodów ze sprzedaży produktów nowych lub istotnie ulepszonych dla rynku w 2014 roku stanowiły w przemyśle 42,1%, natomiast w sektorze usług 52,2%. Nie świadczy to wysokiej oryginalności wprowadzanych innowacji.
Tabela 4. Struktura nakładów na działalność innowacyjną w latach 2010–2012 (w %)
Wyszczególnienie 2010 2011 2012
Działalność B+R 14,6 13,5 17,4
Zakup wiedzy ze źródeł zewnętrznych 4,1 1,3 3,2
Zakup oprogramowania 2,0 2,2 1,8
Nakłady inwestycyjne na środki trwałe 74,8 77,4 73,6 Szkolenie personelu związane z działalnością innowacyjną 0,4 0,3 0,2 Marketing dotyczący nowych i istotnie ulepszonych
produktów 2,0 2,3 2,3
Pozostałe nakłady 2,1 3,0 1,5
Źródło: opracowanie własne na podstawie: GUS (2013b, s. 138).
Tabela 5. Udział przychodów ze sprzedaży produktów nowych lub istotnie ulepszonych w przychodach ze sprzedaży ogółem (w %)
Wyszczególnienie 2010–2012 2011–2013 2012–2014
Ogółem przedsiębiorstwa 9,2 8,6 8,8
Przedsiębiorstwa o zatrudnieniu 10–49 osób 1,9 3,2 2,4 Przedsiębiorstwa o zatrudnieniu 50–249 osób 4,7 5,2 5,3 Przedsiębiorstwa o zatrudnieniu pow. 250 osób 11,9 10,6 10,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie: GUS (2010, s. 15; 2012, s. 49; 2013, s. 61; 2015, s. 3).
Przytoczone powyżej dane świadczą o tym, iż mimo wzrostu znaczenia małych i średnich przedsiębiorstw w gospodarce polskiej, w dalszym ciągu odznaczają się one niższą aktywnością innowacyjną niż duże przedsiębior-stwa. Należy podkreślić, iż posiadają różne ograniczenia w działalności inno-wacyjnej. Przede wszystkim mogą odczuwać pewne braki w wewnętrznych zasobach i stawać przed koniecznością polegania na zewnętrznych źródłach innowacji i partnerstwie w rozwoju innowacji. Firmy z sektora MŚP zwykle
nie posiadają też zdolności do wykorzystywania efektu skali czy możliwo-ści prowadzenia działalnomożliwo-ści innowacyjnej w pełniejszym zakresie. Dla tego rodzaju podmiotów problemem są innowacje związane z działaniem na nie-wielkich rynkach. Kontakty z ograniczoną liczbą klientów stanowią bowiem słaby impuls do dalszych innowacji, co w dłuższej perspektywie zagraża zahamowaniem wzrostu. Małe i średnie przedsiębiorstwa prowadzące działal-ność innowacyjną mają rozwinięte relacje z zewnętrznymi podmiotami, które stanowią dla nich źródło innowacji. Często jednak na ogół krótkoterminowe cele firm MŚP są rozbieżne z długoterminowymi celami partnerów (głównie ośrodków naukowych) (Żebrowski i Waćkowski, 2011, s. 30).
Z badań wynika, iż małe i średnie przedsiębiorstwa niejednokrotnie wskazują na występowanie barier wdrażania innowacji, głównie o charak-terze finansowym. Badani przedsiębiorcy wskazują m.in., iż pomoc finan-sowa jest dla nich najskuteczniejszą formą pomocy przy realizacji działań innowacyjnych (ARI S.A., 2013). Ponadto wskazywano, iż ulgi lub zwolnie-nia w podatkach oraz kredyty lub pożyczki na preferencyjnych warunkach byłyby czynnikiem ułatwiającym realizację działań innowacyjnych. Pozostałe czynniki, takie jak: poręczenia kredytów bankowych czy doradztwo wspie-rające działalność innowacyjną okazały się mało istotne. Biorąc pod uwagę niejednokrotnie zgłaszaną przez przedsiębiorców barierę finansową, należa-łoby zastanowić się nad celowością przeprowadzania badania odnośnie do wykorzystania wsparcia finansowego przez małe i średnie przedsiębiorstwa w ramach wprowadzonych w ostatnim okresie programów unijnych. Problem ten wykracza poza ramy podjętych rozważań w tym opracowaniu.
Podsumowanie
Podsumowując, należy stwierdzić, iż sektor małych i średnich przedsiębiorstw ma duże znaczenie w gospodarce polskiej. Jednakże jego innowacyjność, podobnie jak całej gospodarki polskiej, jest stosunkowo niska. Dlatego też należało by wprowadzić określone instrumenty stymulacji aktywności innowacyjnej, uwzględniające specyfikę małych i średnich przedsiębiorstw.
Powinny one uwzględniać zarówno instrumenty finansowe, jak i instrumenty pozafinansowe, w szczególności skierowane na współpracę z instytucjami naukowymi, tak by zwiększyć transfer innowacji.
Bibliografia
ARI S.A. (2013). Finansowanie MŚP w Polsce w 2012 roku – raport. Warszawa: Agencja Rozwoju Innowacji S.A.
GUS. (2010). Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2006–2009. Warszawa: GUS.
GUS. (2012). Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2009–2011. Warszawa: GUS.
GUS. (2013). Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2010–2012. Warszawa: GUS.
GUS. (2013a). Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 r. Warszawa: GUS.
GUS. (2013b). Nauka i Technika w 2012 r. Warszawa: GUS.
GUS. (2014). Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2013 r. Warszawa: GUS.
GUS. (2015). Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2012–2014. Warszawa: GUS.
Kamińska, A. (2011). Regionalne determinanty rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw. Warszawa:
Difin.
Koładkiewicz, I. i Lutostański, Ł. (2004). Mali mistrzowie w działaniu. Dobre praktyki w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw. Warszawa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koźmińskiego.
Komisja Europejska. (2006). Nowa definicja MŚP. Poradnik dla użytkowników i wzór oświadczenia.
Pozyskano z: http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/files/sme_definition/sme_user_guide_
pl.pdf.
MG. (2013). Przedsiębiorczość w Polsce, Raport Ministerstwa Gospodarki. Warszawa: Ministerstwo Gospodarki.
Piasecki, B. (1998). Przedsiębiorczość i mała firma. Teoria i praktyka. Łódź: Uniwersytet Łódzki.
Pierścionek, Z. (1998). Strategie rozwoju firmy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
PKPP Lewiatan. (2013). Monitoring kondycji sektora MSP w latach 2010–2012. Słabe i mocne strony mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. Raport z wyników badań. Warszawa: PKPP Lewiatan.
Poznańska, K. (1998). Uwarunkowania innowacji w małych i średnich przedsiębiorstwach. Warszaw:
Dom Wydawniczy ABC.
Skowronek-Mielczarek, A. (2016). Zarządzanie małymi i średnimi przedsiębiorstwami. Warszawa:
Difin.
Solinska, M. i Iwaszczuk, N. (2008). Rola małych i średnich przedsiębiorstw w gospodarce rynkowej.
Pozyskano z: http://www.nbuv.gov.ua/portal/Soc_Gum/Nvlduvs/2008_2/08smwgr.pdf.
Strużycki, M. (red.). (2004). Małe i średnie przedsiębiorstwa w gospodarce regionu. Warszawa:
Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.
Trendy rozwojowe sektora MSP w drugiej połowie roku 2010. MG DPiA, 1/2011.
Trendy rozwojowe sektora MSP w drugiej połowie roku 2011. MG DPiA, 1/2012.
Trendy rozwojowe sektora MSP w drugiej połowie roku 2012. MG DPiA, 1/2013.
Zadura-Lichota, P. (2015). Innowacyjna przedsiębiorczość w Polsce. Odkryty i ukryty potencjał polskiej innowacyjności. Warszawa: PARP. Pozyskano z: http://www.parp.gov.pl/files/74/81/806/22522.pdf Żebrowski, M. i Waćkowski, K. (2011). Strategiczne zarządzanie innowacjami. Strategie małych
i średnich przedsiębiorstw IT. Warszawa: Difin.
Uniwersytet Warszawski