Innowacyjność przedsiębiorstw MSP

Innowacyjność stanowi jedną z często wskazywanych przez polskich przed-siębiorców cechę organizacji wirtualnych [Rundo i Ziółkowska 2013: 103]. Au-torzy zwracają uwagę, że innowacje stają się procesem sieciowym, w którym występuje coraz więcej uczestników o wyspecjalizowanych umiejętnościach i za-sobach różniących się specyfiką i motywami działania. Rolę otoczenia sprzyjają-cego innowacjom pełni w tym ujęciu system składający się z sieci przedsiębiorstw

i relacji między nimi, w którym istotną rolę odgrywają władze lokalne, instytucje publiczne i prywatne, duże przedsiębiorstwa i lokalne systemy wspierania badań, kształcenia, finansowania przedsięwzięć innowacyjnych, z którymi przedsiębior-stwa MSP powinny współpracować [Ratalewska i Stawasz 2016: 391].

Innowacyjność przedsiębiorstw w Polsce nadal odbiega od średniej unijnej, pomimo znacznego wzrostu w ostatnich latach nominalnej wartości nakładów na badania i rozwój. Przyczynia się do tego niski poziom współpracy biznesu z naukowcami, wysokie ryzyko wdrożeń oraz brak zachęt po stronie rynku [Mi-nisterstwo Rozwoju 2016: 39]. Wskutek ograniczenia wydatków na cele badaw-czo-rozwojowe w poprzednich latach w rankingach dotyczących sfery badawczo--rozwojowej i innowacyjności przedsiębiorstw Polska zajmuje ostatnie miejsca. W szczególności dotyczy to małych i średnich przedsiębiorstw [Ministerstwo Rozwoju 2016: 39].

Udział sektora MSP w najbardziej innowacyjnych w Polsce branżach produk-cyjnych i usługowych jest bardzo niewielki. Najniższą innowacyjnością odzna-czają się małe przedsiębiorstwa (10-49 pracowników), spośród których zaledwie 10% wprowadziło w ostatnich latach innowacje na rynek [Ministerstwo Rozwoju 2016: 41]. Tym niemniej wydatki małych i średnich przedsiębiorstw na badania i rozwój rosną szybciej niż wydatki firm dużych [Czerniak i Stefański 2015: 10].

Z badań PARP wynika również, że polskie małe firmy charakteryzują się naj-niższą innowacyjnością technologiczną (10% udział firm innowacyjnych) i nie-technologiczną (12% firm innowacyjnych), co lokuje Polskę pod tym względem na ostatnim miejscu wśród 29 badanych krajów. dla średnich przedsiębiorstw udział podmiotów innowacyjnych wynosi odpowiednio 12% (innowacje tech-nologiczne) i 29% (innowacje nietechtech-nologiczne), co plasuje Polskę na trzecim miejscu od końca wśród badanych krajów [Zadura-Lichota 2013, za: Klimek 2015: 33].

Poziom innowacyjności mikroprzedsiębiorstw w Polsce jest wyraźne zróż-nicowany regionalnie i pokrywa się w dużym stopniu z atrakcyjnością inwesty-cyjną i potencjałem innowacyjnym poszczególnych województw. Udział firm wdrażających innowacje w ogólnej liczbie mikroprzedsiębiorstw w Polsce jest niski, ponieważ ich podstawowa działalność opiera się na jednym rodzaju pro-duktu lub usługi oraz najczęściej mało skomplikowanym procesie produkcyjnym [Juchniewicz i Grzybowska 2010: 91]. Firmy te cechuje również niewielka chęć wprowadzania innowacji w przyszłości [Juchniewicz i Grzybowska 2010: 106]. Co czwarte mikroprzedsiębiorstwo podejmowało współpracę w zakresie prac ba-dawczo-rozwojowych, a ich głównymi partnerami w tej działalności były przed-siębiorstwa z innych branż oraz jednostki naukowe. Mniejsze znaczenie miała współpraca z odbiorcami i dostawcami. Wszystkie mikroprzedsiębiorstwa, które wspólnie realizowały prace B+R z zewnętrznymi partnerami, przyznały, że dzięki temu współdziałaniu osiągnęły korzyści [Juchniewicz i Grzybowska 2010: 109].

Na współpracę w działalności innowacyjnej decydują się częściej firmy duże, zarówno w przemyśle, jak i w usługach [Ministerstwo Rozwoju 2016: 42-43]. Przeprowadzone w 2013 r. badania wykazały, że 32% badanych przedsiębiorstw sektora MSP nie tworzyło ani nie wdrażało innowacyjnych rozwiązań będących wynikiem współpracy. Pozostałe podmioty potwierdzały, że kooperacja przy-czynia się do podejmowania niekonwencjonalnych działań o charakterze inno-wacyjnym, przy czym były to bardzo różne działania. Szczególnie innowacyjne były przedsiębiorstwa średnie (81% z nich stosowało badania nad innowacjami i skutecznie je wdrażało) oraz przedsiębiorstwa świadczące usługi produkcyjne. Znacznie mniejszą skłonność innowacyjną wykazywały małe przedsiębiorstwa, które nie wykorzystywały współpracy do podnoszenia swojej pozycji konkuren-cyjnej. Zaobserwowano, że odsetek wdrażanych rozwiązań niekonwencjonalnych malał wraz ze spadkiem wielkości firmy [Nowak 2013: 36-37].

Ograniczenia w stosowaniu innowacji przez MSP wynikają z powodów mate-rialnych. Mikroprzedsiębiorstwa oraz małe i średnie firmy dysponują mniejszymi zasobami niż firmy dużej skali i mają trudności w pozyskaniu potrzebnego kapi-tału oraz odpowiednio wykształconej kadry menedżerskiej i technicznej, a także w dostępie do bazy informacyjnej. Z tych powodów w większości przypadków przedsiębiorstwa te nie są w stanie prowadzić kosztownych badań nad nowymi produktami i technologiami, które umożliwiłyby im konkurowanie na rynku glo-balnym [Klimek 2009: 131].

Istnieją też jednak specyficzne cechy MSP stanowiące czynniki o charakte-rze behawioralnym, które mogą zapewnić im innowacyjną pcharakte-rzewagę. Zalicza się do nich wspomniane już właściwości organizacji sieciowych: elastyczność działa-nia, niesformalizowane struktury organizacyjne, sprawną komunikację wewnętrz-ną, szybką adaptację do otoczenia i zmiennych warunków rynkowych, a także działanie w wąskich niszach rynkowych i specjalizację produktową [Ratalewska i Stawasz 2016: 405].

Bardzo ważnymi narzędziami innowacyjności są technologie informatyczne, a zwłaszcza Internet [Rogoda 2005: 135]. Stosowanie narzędzi informatycznych stanowi także jeden z atrybutów współczesnych organizacji wirtualnych. Firmy z sektora MSP odpowiadają wymogom tej uwspółcześnionej formy organizacji sieciowej. Małe i średnie firmy chętnie zakładają strony internetowe i zamieszcza-ją na nich reklamę graficzną, są obecne na portalach społecznościowych czy ko-rzystają z narzędzi e-biznesu, takich jak platformy e-commerce, własne e-sklepy, aukcje internetowe, market-place, stosują również bankowość internetową i wy-korzystują możliwości e-kontaktu z urzędami [Grzegorczyk i Ratalewska 2016: 559, 570, 576-579]. W mikroprzedsiębiorstwach technologie informatyczne służą najczęściej do komunikowania się z innymi podmiotami przez konta poczty elek-tronicznej. Mikroprzedsiębiorcy dosyć często korzystają też z zakupów on-line [Juchniewicz i Grzybowska 2010: 138-140].

Widoczne jest jednak, że MSP w Polsce są słabiej zaangażowane w e-handel czy korzystanie z e-faktur niż średnia europejska bądź kraje V4. Polscy przedsię-biorcy nie wykorzystują także wszystkich możliwości, jakie oferuje technologia chmury obliczeniowej [Ministerstwo Rozwoju 2016: 54-55].