Wym ienione dziesięć arty k u łó w u staw y wekslowej o b ej
m u ją ogół postanow ień o postęp o w an iu p rzy z a k ład an iu protestów wekslowych. Wielka rozm aitość weksli w treści i formie w ym ag a ze stro ny o r g a n u p ro testu jące g o nieje
d n o k ro tn ie d o k ład n y ch ro z w a ż a ń n a d tem, czy weksel p r z y jąć do protestu, a g d y tę kw estję ro zstrzy g n ie pozytywnie, n asu w a się szereg problem ów dotyczących dalszego postę
pow ania i to tem trudniejszych, że p rzy ich ro z s trz y g a n iu oprócz dokładnej znajomości przepisów u staw y trz e b a mieć n a względzie formalistykę, tę tak c h a ra k te ry s ty c z n ą cechę postępow ania p rzy z ak ład an iu protestów wekslowych. Is to ta p ro testu tkwi w dążen iu do u z y s k a n ia m axim um bezpie
czeństwa w obrocie wekslowym, cel zaś w osiągnięciu tych sku tk ów p raw nych, k tó re u s ta w a łączy z jego założeniem i uniknięciu tych n ie k o rz y stn y ch następstw , jak ie u s ta w a łączy z jego zaniedbaniem . Tylko z m yślą o istocie i celu p ro testu znaleść m ożna właściwą d ro g ę p o stępo w an ia tam, gdzie n a s u w a ją się wątpliwości.
P r o te s t stw ierdza, że we właściwym czasie dopełniono bez sk u tk u p ew nych czynności, od k tó ry ch dopełnienia z a wisło u trz y m a n ie p ra w z w ekslu w y nikających względem n iektórych osób na wekslu wskazanych. Ze w zględu n a doniosłe znaczenie tej czynności dla o b ro tu wekslowego, p o rucza u s ta w a tę czynność sądom i n otarjuszom , a p r o testowi co do stw ierdzonych nim okoliczności n a d a je moc dow o d u zupełnego. W ykluczenie wszelkich innych środków dow odow ych i ścisłe p rzepisanie przez u staw ę treści p r o testu umożliw iają n a d z w y c z a jn ą szybkość w p o stęp o w an iu wekslowem p rzed sądem, gdzie p o d s ta w ą do w ydania we
kslowego n a k a z u zap łaty je st weksel z ew en tu a ln y m p r o testem i stw ierdzone tam okoliczności.
G dyby posiadaczow i wekslu wolno było zwrócić się ze skutkiem p ra w n y m o zaspokojenie w p ro st do osób w tór
nie z wekslu zobow iązanych bez n ależy teg o w ykazania, że zaszły ku temu w arunki, to możliwe b y ły b y nadużycia, bo zw racan o b y się do nich niejed n o k ro tnie z pominięciem w e
zw ania dłużnika głównego, bądźto dla p o d erw an ia k r e d y tu tem u ostatn iem u ze względów k o n k uren cy jn y ch , bądź też z innych powodów. Pew ność o b ro tu wekslowego m usiałaby w tych w a ru n k a c h ustać P r o te s t w swych najczęściej sp o ty k a n y ch formach stw ierdza, że osoba, w sk a z a n a ja k o głów ny dłużnik wekslowy, p rzy jęcia zobow iązania od m ó wiła, względnie p rzy ję teg o zobow iązania we właściwym czasie nie w ykonała, wobec czego re g r e s do wtórnie zobo
wiązanych jest uzasadniony.
Z pow yższego wynika, że gdzie zgóry wykluczone jest, aby osoba w sk a z a n a ja k o głów ny dłużnik wekslowy p rete n sję wekslową zaspokoiła, tam p ro te s t byłby bezcelo
wym. Nie p o trz e b a go więc zak ład ać z pow o d u n ie o trz y m ania zapłaty, g d y już stw ierdzono p rotestem odmowę przyjęcia, bo kto odmówił przyjęcia, ten oczywiście odmówi zap łaty — ani wówczas, gdy dłużnik, ze w zględu na p r a w a swych wierzycieli został pozbaw iony sw obo d neg o za rz ą d u m ajątk iem (ogłoszenie upadłości, w drożenie do jego m a
j ą tk u p o stępo w an ia ugodowego), ani tam, gdzie osoby w tó r
nie z w ekslu zobow iązane zgodziły się przez odpow iednią n o ta tk ę n a w ekslu o d p ow iadać w ekslow e bez p ro te s tu i t. d.
Inaczej jest, gdy po stronie dłu żn ik a zaszły okoliczności, wykluczające możność żąd a n ia od niego zap łaty (śmierć, b r a k przytom ności umysłu, choroba um ysłow a i t. d.), bo te okoliczności nie w yłączają p o trze b y p ro testu; ze wzglę
dów słuszności w yłączają ją n ato m iast z g u b a wekslu, a także czasowo przeszk od a, w yw ołana siłą wyższą.
W ychodząc z założenia, że p ro te s t ma być czynnością, przedsięw ziętą w celu w ywołania skutków praw n ych , uznać należy o rg an p ro te s tu ją c y za zobow iązany do odmów ienia p ro te s tu w w ypad k ach , g d y wywołanie tych sk u tk ów jest zg ó ry wykluczone. O r g a n ten musi przeto zbadać, czy osoba, k tó r a żąd a protestu, ma ku temu legitym ację
foi-malną z treści wekslu, czy term in p ro testu jeszcze nie u p ły nął i czy weksel nie w y k azu je takich b raków , k tó re go czynią niew ażnym ze względów formalnych. W inien 0 11 także odmówić protestu, g d y stw ierdzi niewątpliwie, że zaszły okoliczności u z asad n iając e re g r e s bez protestu. Kierow anie się w takich w y p ad k ach zasadą, aby nie odm awiać p r o szącemu, g d y jego p ro ś b a nie koliduje z obow iązkam i o r g a n u protestującego, je st niedopuszczalne, bo kto prosi 0 sporząd zenie protestu, ten czyni to w przypuszczeniu, że jego p ro ś b a je st celową. N iepotrzebne założenie pro testu u z a s a d n ia n a w e t re g r e s do o r g a n u p ro testu jąceg o z p o wodu n arosły ch przez to kosztów. Poniew aż s tro n y często nie o r je n tu ją się w s p raw ach wekslowych i g d y zbliża się term in płatności zw racają się do n o ta rju s z y po poradę, przeto dla n o ta rja tu otwiera się tu pole do w yw arcia do
d atnieg o w pływ u n a n o rm o w anie obiegu wekslowego w d u chu ustawy.
Po tych u w ag ach przejść w y p ad a do treści protestu.
Z brzm ien ia art. 85 u. w. wynika, że p rz y zw ykłym p r o teście z pow o d u n iezapłaty w y starcza n a s tę p u ją c a stylizacja p rotestu : »Na żądanie M. M. przedstaw iłem ten weksel N. N. do zapłaty, on je d n a k zap łaty odmówił z pow odu n ieo trzy m an ia tow aru. Czynności tej dokonałem w lokalu han d lo w y m p r o te s ta ta w K rakow ie p rzy ul. K rakow skiej L. 5 d n ia czw artego m a rc a r o k u tysiąc dziewięćset d w u dziestego siódmego*. N astęp u je podpis o r g a n u p r o te s tu ją cego, z wymienieniem jeg o c h a r a k te r u urzędow ego, pieczęć 1 liczba protestu. Oczywiście p rz y ró żn y ch ro d zajach p r o testów, treść ta ulega odpow iednim modyfikacjom, względnie p o d aje się dalsze szczegóły, w sk a zan e przep isam i ustaw y.
Niekiedy zajść m ogą okoliczności, wśród k tó ry ch o rg a n p ro testu jący u zn a za celowe pomieścić w proteście inne jeszcze dodatki, w czem u s ta w a przeszk ód mu nie stawia.
N atom iast niema potrzeby p o d a w a n ia w treści p ro te s tu szcze
gółów takich, ja k n. p. n azw y d n ia w tygodniu, kiedy p r o test założono, bo istnieje domniemanie, że czynność tę przedsięw zięto w dniu właściwym, a więc powszednim, co zresztą b ard zo łatw o sprawdzić. Nie p o trz e b a w treści p r o
te s tu po daw ać n azw isk a i c h a r a k te r u u rzęd o w ego o r g a n u protestującego, bo te szczegóły są widoczne z jego p o d pisu i pieczęci urzędow ej. P rz y protestach, z a k ład an y ch z p o w o du niezap łaty nie p o trz e b a po d aw ać wysokości kwoty, której od p ro te s ta ta żądano, bo dom niem anie p rzem aw ia za tem, że żąd a n o kwoty, należnej w edług tr e ści wekslu i t. d.
W śród n iek tóry ch n o ta rju szy , głównie n a obszarze b. K rólestw a K ongresowego, p rz y ją ł się zwyczaj umieszcza
n ia w treści p ro testu nazw isk a pomocnika, k tó ry m w myśl art, 92 u. w. w yręczał się n o ta rju s z p rz y w y k onyw aniu n iektórych czynności. J e s t to celowe, bo c y to w any arty k u ł czyni w zakresie takich czynności odpow iedzialnym i n o ta rju s z a i pom ocnika solidarnie. O dpow iedzialność pomocnika wobec tego, kto poniósł szkodę, ja k o w y n ik ająca z p r z e pisu ustaw y, nie mieści się w ram a ch odpowiedzialności o r g a n u p ro testu jąceg o, lecz je st sam oistną i rów norzęd n ą.
W ynika to z przepisów § 891 u. c. P o szk o d o w a n y wekslowo z winy pom ocnika ma więc p ra w o w y b o ru n a kim zechce p oszukiw ać w y n a g ro d zen ia szkody, a o d n o śn a w zm ianka w treści p ro te s tu umożliwia mu s k o rzy stan ie z tego p r a w a wobec pom ocnika w sposób bezpośredni. Dla n o ta rju s z a ta k a w zm ianka w treści p ro te s tu m a rów nież znaczenie, bo załatw iając wielką ilość protestów i w yręczając się przy- tem kilkoma pomocnikami, nie m ógłby niejed n o k rotn ie stwierdzić, k to z nich wywołał szkodę i do kogo ze swej stro n y m a mieć regres. N ajjask raw iej je d n a k w y stępu ją te sk u tk i w razie zaszłej w m iędzyczasie śmierci n o tarju sza.
Udowodnienie pomocnikowi, że on właśnie p rzed się b rał czynność, z której w yniknęła szkoda, m ogłoby stać się co- najm niej b a rd z o trudne. O dw rotnie zaś, stw ierdzenie w tr e ści protestu, że pew n e czynności przedsięw ziął o r g a n p r o testujący za pośrednictw em pomocnika, stanow i n a to d o wód zu pełny (§ 292 p. c.), a ciężar o d w od u p rzerzu c a na tegoż pomocnika.
Do art. 85 u. w. należy jeszcze kw estja, z kim o rg an p ro te s tu ją c y ma się zetknąć, g d y p ro testatem je st osoba praw nicza. K w estja ta nie n a s u w a trudności. O soba p r a w
nicza sk ład a tu swoje oświadczenie tak, ja k wszelkie inne oświadczenia, zatem przez swój o d n o śn y organ. O rg a n p r o testu jący zaznacza w proteście c h a r a k te r tej osoby fizy
cznej, względnie osób fizycznych, z którem i się zetknął.
N azwisk tych osób wymieniać nie potrzeba. Jeżeli o rg an p ro te s tu ją c y stwierdzi, że imieniem p ro te s ta ta działać m u szą dwie lub więcej osób łącznie (zastępstwo kollektywne), wówczas musi sta ra ć się rozmówić z ta k ą ilością i takich osób fizycznych, ja k a je st p otrzebna, ab y oświadczenie za ważne i p ro te s ta ta wiążące poczytane być mogło.1) O św iad
czenie złożyć może także pełnomocnik choćby tylko d o mniemany, n. p. u rzęd n ik do sp ra w wekslowych w banku.
Kwestję miejsca dokonania p ro te s tu r o z s trz y g a u staw a w art. 86 w sposób, k tó ry p rzy ścisłej in terp reta cji nie n a suw a wątpliwości. Postęp o w an ie nie jest tu ściśle formali- styczne. U staw a o d ró żn ia wypadki, g d y na wekslu w sk a
zano, gdzie świadczenie wekslowe ma być w yko n an e i g dy tego nie uczyniono. W pierw szym w ypadku, bez w zględu na to, czy weksel je st dom icylow any czy nie, je st o rg a n p ro testu jący zw iązany w skazów ką n a wekslu p o d a n ą i musi u d ać się n a w sk azane miejsce, chociażby go zgóry u p r z e dzono, że tam p ro te s ta ta nie zastanie, bo ten w y p ro w ad ził się gdzieindziej. Dalsze p o szu k iw an ia są zbyteczne, a n aw et m ogłyby pociągnąć ujem ne skutki dla o r g a n u p ro te s tu ją cego. G dyby o r g a n ten u d ał się je d n a k na to nowe miejsce i p ro te s ta t n a wezwanie d ał mu tam odpowiedz, s p ra w a b y łab y załatwiona, bo w ten sposób p ro te s ta t w yraziłby milcząco swą zgodę na założenie p ro testu poza miejscem n a wekslu wskazanem , co je st dopuszczalne. Gorzej byłoby, g d y b y p ro te s ta ta na n o w e * miejscu nie zastano, lub g d y b y on tam odmówił odpowiedzi, bo m ógłby później podnieść zarzut, że n a p ro te s t w tem miejscu się nie zgodził i u chy lić się od ponoszenia kosztów w ydalenia o r g a n u p r o te s tu jąceg o n a to nowe miejsce. Jeszcze gorzej p rz e d s ta w ia ła b y się sytuacja, g d y b y o rg a n p ro testu jący zwrócił się wprost na nowe miejsce zam ieszkania p ro testata, a miejsce
wska-]) D oliński: P o lsk ie p r a w o wekslowe, k o m e n t a r z do art. 85, s. 410.
zan e n a wekslu pominął, bo g d y b y z p ro te s ta te m tam się nie rozmówił, p ro te s t b y łb y nieważny, a sk u tk i nieważności s p a d ły b y n a tenże o rgan. W d ru g im w y p a d k u o rg a n p ro testu jący winien odnaleść lokal p rzed sięb io rstw a protestata, a w b r a k u takiego lokalu jego mieszkanie. G dyby odnalazł m ieszkanie pro testata, k tó ry posiad a lokal p rzed sięb ior
stwa, a w m ieszkaniu tem go nie zastał, lub p ro te s ta t tam o dpow iedzi odmówił, to dow iedziaw szy się o lokalu p r z e d siębiorstw a m usiałby się tam u d ać i tam zostawić zaw ia
domienie o założeniu protestu.
Oprócz pow yższych dwóch w ypadków wolno bez w zględu n a istnienie a d re s u na wekslu p ro testo w ać gdzie
kolwiek, jeżeli p ro te s ta t n a to choćby milcząco się zgadza, je d n a k tylko w tej miejscowości, w której weksel miał być zapłacony. U staw a dozw ala n a to, u żyw ają c określenia:
iw innem miejscu, n. p. n a giełdzie« (aft. 86 ust. 1 u. w.), z czego wynika, że postanow ienie to nie odnosi się do in
nej miejscowości, zatem tam n a w e t za zgodą p ro te s ta ta czynności tej ważnie dokonać nie m ożna.1) Czy takie po
stanow ienie jest celowe? O rg a n p ro te s tu ją c y nie może w ta kim w y p a d k u założyć ważnie p ro testu n aw et wtedy, gdy p r o te s ta t do niego się zgłasza i dla zaoszczędzenia kosztów godzi się n a założenie p ro testu na miejscu - - inaczej, ja k tylko u daw szy się do miejscowości, w której świadczenie wekslowe winno być w y k o n an e i tam rozmówić się z p r o testatem . Niewątpliwie słuszniej byłoby, g d y b y u s ta w a do
zw alała na założenie p ro testu za zgodą p ro te s ta ta »w in
nem miejscu lub innej m iejscow ością sk o ro je d n a k tego nie czyni, nie może być wątpliwości, że ta k postąpić należy.
P rzep isy o miejscu d ok o n an ia p ro te s tu są — ja k już wyżej w spom niano — ściśle formalistyczne, a k ażd e odchylenie od p rzep isa n y ch formalności może stać się pow odem za
r z u tu niewłaściwego p o stąp ien ia lub n a w e t nieważności protestu. O rozszerzającej in terp retacji tych przepisów mowy być nie może.
*) W r ó b l e w s k i : P o lsk ie p r a w o wekslowe, k o m e n t a r z d o art. 86 u. w. 4 in fine.
W gran icach tych p o stan ow ień mieści się obow iązek o r g a n u p ro testu jące g o do należytego p o szuk iw an ia za lo
kalem p rzedsiębiorstw a, względnie mieszkaniem protestata.
W razie w skazania n a w ekslu miejsca płatności winien o r g an stwierdzić n a tem miejscu, czy lokal przed się b io rstw a lub mieszkanie p ro te s ta ta tam się zn ajd u ją, p o stępu jąc p rzy tem z n ależy tą starannością. Jeżeli wynik poszu k iw ań jest n eg aty w n y , p o p rzesta je n a stw ierdzeniu tego w p r o teście. Gdy miejsca płatności na wekslu nie podano, p r z e prow adzić należy wywiad, k tó reg o sposób p ozostaw ia u staw a uzn an iu o r g a n u protestującego, u s ta n a w ia ją c tylko jeg o odpow iedzialność »za szkodę sp o w o d o w an ą b rak iem n ale
żytej staran n ości lub uwagi« (art. 86 u. w. u st 2).
P o m ijając kw estję sposobu spisyw ania protestu, u n o r m ow aną przepisam i art. 87—89 oraz u p ra w n ie ń o r g a n u p rotestu jące g o do odb io ru i pokw itow ania sum y wekslo
wej, stanow iącą treść art. 90, zatrzy m ać się w yp ad a n ad p rzepisam i art. 91, k tó ry stanowi, ja k ma postąpić o rg an protestujący, g d y w praw dzie znajdzie lokal, w k tó ry m czyn
ność swą ma przedsięwziąć, je d n a k nie zastanie tam p r o testata. U staw a każe m u w tym w y p a d k u pozostaw ić n a miejscu zaw iadom ienie o d o k o n an iu protestu. Z brzm ienia cytow anego a r ty k u łu wynika, że u s ta w a m a n a myśli za
wiadomienie pisemne, je d n a k innych sposobów zaw iado
mienia nie wyklucza. Pism o je st n ajp ro stszy m i najpew niej szym sposobem zaw iadom ienia pi’otestata, je d n a k nie z a wsze możliwym. We własnej p r a k ty c e spotkałem się z w y
p adk iem tego ro d zaju , że ro d zin a nieobecnego p ro te s ta ta nie chciała się w żad en sposób zgodzić n a zostawienie pi
sem nego zawiadomienia. W y jaśn ien ia moje n a nic się nie p rz y d a ły i nie zdołały ro zp ró szyć obaw, bo — ja k tw ier
dzono — z takich zostaw ianych papierów, z k tó ry ch nie można w yrozumieć o co chodzi, b y w a ją kłopoty i n a w e t nieszczęścia. Gdy p o n a d to a re o p a g zeb ra n y ch n ap rę d c e s ą siadów w tym sam y m d u ch u się oświadczył, musiałem dać za w y g r a n ą i opuścić lokal uno sząc ze sobą z p o w ro tem ów złowieszczy papier. P rz e d odejściem zawiadomiłem żonę p ro testata, o co się rozchodzi i prosiłem, aby to z ak o m u n i
kow ała sw ojem u mężowi. Zgodziła się to uczynić. Sądzę, że pozostałem w zgodzie z u s ta w ą i moim obowiązkiem.
O statn ią czynnością o r g a n u p ro testu jące g o jest czy n ność p rz e p isa n a przez art. 93 u. w. A rty k u ł ten p o s ta n a wia, że o rg an ten ^obow iązany je st przech o w y w ać osobno o d p isy protestów z wypisem istotnych cech wekslu«. (Słowo osobno« je st zbędne i nie m a znaczenia). Poniew aż o rg an p ro te s tu ją c y ma je >składać w p o r z ą d k u chronologicznym*, przeto p om yślane są one ja k o poszczególne, niezłąezone arkusze. Na żąd anie m ożna z nich w y d aw ać odpisy. D o k u m enty te m ogą niekiedy stać się p o d s ta w ą do p o szu k iw a
nia p r a w z w ekslu w ynikających, 11. p. w razie zg u b y te
goż i dowodzić istnienia wekslu lub założenia protestu, p o winny zatem — ja k k a ż d y dokum ent, s p o rząd zo n y przez s ą d lub n o ta rju s z a — być z a o p a trzo n e w pieczęć i podpis o r g a n u protestującego, jak k olw iek u s ta w a w yraźnie tego nie nak azu je.
P ow y ższe wnioski z przepisów u staw y o b ejm u ją zale
dw ie szereg n a jb a rd z ie j a k tu aln y ch kw estyj z dziedziny p o stępo w an ia p rzy p ro testo w an iu weksli. O p a rte głównie n a ro z w ażan iach n a d przep isam i ustaw y, o d b ie g a ją może w szczegółach od w ytw arzającej się p rak ty k i. P r a k t y k a ta je d n a k zn a jd u je się dopiero w stanie tworzenia, nie o k rz e pła jeszcze, je st młodą, bo młodą je st u s ta w a wekslowa.
Z naleść właściwą d ro g ę i tchnąć w p rzep isy u staw y ży
ciową treść — oto doniosłe zadanie tych wszystkich, k tó r z y są pow ołani do w p ro w a d z a n ia tych przepisów w życie.
Dr Ludwik Zakrocki.
P rze g lą d N o ta rja ln y 8