OKRES SZÓSTY
ra 2) Józefa Othmara de Rauscher 3) w Salzburgu, a mianowicie Hortiga 4), którego poprawił i kontynuował uczony Doelinger,
professor w Munich, głośny w całych Niemczech ze swoich prac uczonych.
Antoni Klein, professor historyi kościelnej w Graetz, po tem w Wiedniu, wydał: Historiam ecclesiae christianae a
nati-’) Katerkamp zmarły r. 1834. Jego historyą wyszła w Munster r. 1819—1834, 5 vol.
2) Manuductio hist. eccles. 1826 Bonu.
’) Wydana w Salzburgu 1829 2 vol. zawiera trzy pierwsze wieki. ł) Historyą Hortiga wydana w Landshut 1826, Doelinger doprowadził ją do naszych czasów.
nitate Salratoris, usque ad obiturn PU VII. Materyały liczne ze brane, ale brak należytego w nich opracowania *).
Jakób Ruttenstock, professor historyi kościelnej w Wiedniu i kanonik w Klosterneuburg, wydał: Institutiones hi storiae ecclesiasticae w Wiedniu w r. 1832. Dzieło to odznacza się pięknym stylem łacińskim, oraz dobrym rozkładem materyj.
Jan A 1 z o g, professor historyi kościelnej w Poznaniu: wy dał historyą kościelną w trzech tomach po niemiecku; odznacza jącą się doborem krytycznych zrzódeł i znakomitą erudycyą. Dzieło to przełożone zostało na język francuzki, i dla niektórych seminaryów we Francyi zalecone 2). Historyi tej, w przekładzie polskim mamy aż dwa wydania, jedno dokonane w Petersburgu, drugie w Warszawie 3).
Pomimo sprawiedliwych zalet powszechnie jej przyznawa nych, zdaniem rnojern, wykład sam jest nieco za suchy i nieoży wiony, stronny dla germanizmu i zarówno tak w oryginale jako i w przekładach francuzkim i polskich, trudny do pojęcia i spa miętania. W kilku naszych seminaryach probowano wykładu według tego autora, ale go potem zaprzestano.
W o u t e r s, professor w uniwersytecie Lowańskim, wydał w trzech tomach, w języku łacińskim historyą kościelną aż do ro ku 1848, napisaną stylem czystym z przywiedzeniem zrzódeł, z których czerpał swą pracę 4).
S p o r s c h i 1 napisał historyą kościelną aż do naszych
cza-') Historia ecclesiast. Graecii 1828, 2 tom.
2) Francuzkie tłomaczenie wyszło pod tytułem: Histoire universelle de 1’eglise par Jean Alzog professeur d’exegese et d’histoire ecclesiastiąue au seminaire archiepiscopal de Posen. Paris 1845 r.
3) Wydanie petersburgskie w roku 1855, wydanie warszawskie także w roku 1855.
) Historiae ecclesiasticae compendium, praelectionibus publicis ac- comodatum, Lovanii anno 1848.
LXXVH
sów, sposobem do pojęcia ludu zastosowanym, pod tytułem: Po- , pulare Geschichte der Kat. Kirche. Dzieło to bardzoby w prze
kładzie polskim z korzyścią czytane być mogło J). § 38.
Pisarze historyi kościelnej w Węgrzech i Polsce.
7. pomiędzy innych pisarzy historyi kościelnej w Węgrzech znakomitsi są:
Jan Nepomucen Al ber, pijar, professor w uniwersytecie węgierskim, który wydał: Institutiones historiae ecclesiasticae w czterech tomach. Materye prowadzi wiekami, porządkiem chronologicznym, niekiedy zaś rozprawy polemiczne przytacza. Rozwija fakta z wielką przychylnością dla kościoła, ale brak mu krytyki i znajomości literackich , stąd jego historyą ma bardzo
mierną wartość 2).
Władysław Wo s s, professor historyi kościelnej w Peszcie, napisał: Institutiones historiae ecclessiasticae Novi Testamenti. Cherier oddaje mu pochwały, że starał się zbadać dokładnie źrzódła, z których czerpał.
Mikołaj Jan Cherier, archidyakon kościoła w Gran (Stri- gonium), professor prawa kanonicznego i historyi kościelnej, wy dał: Institutiones historiae ecclesiasticae Nom Foederis w czte rech tomach. W rozkładzie materyj i w podziale naśladuje we wszystkiem Ruttenstocka, w tomie 4-tym mniej jest dokładnym 3)
W języku polskim mamy historyą kościoła powszechnego, wydaną pizez księdza Szymona Bielskiego, pijara, w jednym
to-’) Lipsk r. 1846 tomów 3.
) Institutiones historiae ecclesiasticae. Agriae anno 1825.
3) Institutiones hist. eccles. novi foed. cura et studio Nicol. Joan. Cherier Pestini 1840.
lxxviii
mie tłomaczoną z francuzkiego, Bielski dzieli ją podobnie jak Fleury na wieki. Ostatnie wydanie w Warszawie zawiera w so bie wypadki doprowadzone aż do r. 1839. Historya ta dla swej krótkości jest niedostateczną, aby z niej duchowny mógł nabrać wiadomości potrzebnych o tych wypadkach, jakie się w społecz ności chrześcijańskiej wydarzyły, chyba tylko najogólniejsze za rysy z niej czerpać może 1). W kontynuacyi są niektóre błędne
rzeczy.
Ksiądz S na r s ki, dominikan, wydał jednotomowy zbiorek, pod tytułem: Dzieje Rzymsko-Katolickiego kościoła, w krótkich szczegółach. Wypadki kościelne przechodzi wiekami, mówiąc na przód o czynach papieży, potem o stanie chrześcijan na Wscho dzie i Zachodzie, o pisarzach kościelnych , soborach, zakonach,
zwyczajach i karności kościelnej 2).
Historyi Kościelnej Jana A1 z o g a, mamy dwa wydania w języku polskim; wydanie petersbugrskie jest dokładniejsze, warszawskie ma wiele błędów popełnionych przez tłomacza, ale znowu to ostatnie obejmuje obszerniejsze wiadomości o kościele polskim, przez uczonego Julijana Bartoszewicza dołączone.
Co się tyczy historyi kościoła polskiego, Teodor Ostrow ski, również pijar, wydał dziełko pod tytułem: Dzieje i prawa
*) Historya kościoła powszechnego z dzieła francuzkiego zebrana przez księdza Szymona Bielskiego dawniej wydana, teraz pomnożona i do naszych czasów doprowadzona w Warszawie w drukarni księży Pijarów roku 1839. Bielski oprócz tej historyi napisał jeszcze: historyą świętą starego te stamentu aż do zburzenia Jerozolimy, do czego dołączył jeografiją Palesty ny, oraz obyczaje ludu Izraelskiego przetłomaczył z francuzkiego historyą nowego testamentu, na dwie części podzieloną; pierwsza zawiera w sobie ży cie Jezusa Chrystusa i Apostołów, druga obyczaje pierwszych chrześcijan.
kościoła polskiego, w trzech tomach »); napotykamy i tu wiele niedokładności, a co większa brak najważniejszych materyj ko ściół polski obchodzących, jako to: synodów, zakonów i t. p. jed nakże Ostrowski swą historyą utorował drogę znakomicie tym, którzy zechcą przysłużyć się dokładniejszą pracą kościołowi pol skiemu.
’) Dzieje i prawa kościoła polskiego przez Teodora Ostrowskiego Warszawa roku 1793. Poprawne wydanie z uwagami i notami wyszło w Po znaniu roku 1846. Ostrowski wydał jeszcze prawa ojczyste cywilne, za co od Stanisława Augusta złotym medalem ozdobiony został.