Rozdział 3. Struktura tekstu i wypowiedzi 3.1. SPÓJNOŚĆ TEMATYCZNA TEKSTU
10. Jeszcze studenci się nie wypowiedzieli
Presuponowanie dodatkowych treści polega na wyróżnianiu jakiegoś elementu zbioru lub jakichś elementów, o których mówi się w wypowiedzeniu, i to w trojaki sposób:
1. Przez wyłączenie ze zbioru (tylko, jedynie): Tylko Ewa przyjechała; Myślał jedynie o sobie.
2. Przez włączenie do zbioru (także, nawet, zwłaszcza, szczególnie, jeszcze): Nawet psa nie wypędza się w taką pogodę; Czekamy jeszcze na Hanię; Brakowało nam zwłaszcza
polskiej wiosny. Operator także, też włącza do zbioru dany element bez jakiegoś specjalnego wyróżniania: On także nie ma pieniędzy. Natomiast operatory nawet, zwłaszcza, szczególnie włączają do zbioru element, wyróżniając go jednocześnie.
Operatory tekstowe nie są składnikami struktury syntaktycznej wypowiedzeń, to znaczy nie wchodzą w związki składniowe z innymi częściami zdania. Oprócz operatorów niewyrazowych (szyk, akcent, intonacja) oraz wyrazowych nawiązania i modyfikacji treściowej wyróżniamy jeszcze operatory ekspresywno-impresywne, które służą do wyrażania emocji i apeli. Jako zjawiska sygnalizujące ekspresywną i impresywną funkcję wypowiedzi i tekstu związane są również z poziomem strategii nadawczo-odbiorczej.
Należą tu wyrazy i wyrażenia (wykrzykniki, modularny ekspresywne) takie, jak np.: ojej, cholera, psia kość, do licha, stop, halo, hej itd., a także w wypowiedziach mówionych intonacja, modulacja głosu, akcentowanie, barwa głosu, gesty, mimika, ruchy ciała [przypis 3.19].
Str. 177
Wypowiedzenia w tekście są aktualizacjami zdań rozumianych jako elementy systemu (schematy zdaniowe). Powstają one w procesie kontekstualizacji, który przebiega inaczej w wypowiedziach mówionych, a inaczej w tekstach pisanych. W tekstach pisanych
wypowiedzenia powstają na tle kontekstu językowego, który stanowi podstawę ich rozumienia. Kontekst językowy (werbalny) decyduje o sposobach nawiązania wypowiedzeń oraz o ich formalnych i znaczeniowych sygnałach spójnościowych.
Presupozycje i implikacje jako istotne składniki znaczenia tekstu można odczytać z kontekstu werbalnego. Na jego tle kształtuje się też struktura informacyjna (funkcjonalna perspektywa) oraz progresja tematyczna (przypis 377 Sgall, Daneš 1978; Firbas 1978;
Daneš 1986). Wypowiedź mówiona i powstały z jej zapisu tekst posiadają tylko sygnały kontekstualizacji, zaś poszczególne ciągi wypowiedzeń, pozbawione kontekstu
sytuacyjnego, są często niezrozumiałe dla osoby, która nie uczestniczyła w akcie mowy.
Badacz takiego tekstu stosuje segmentację na wypowiedzenia, kierując się sygnałami kontekstualizacji i własną intuicją. Do sygnałów kontekstualizacji należy intonacja, akcentowanie i inne zjawiska prozodyczne lub paratekstowe, które dało się utrwalić lub zrekonstruować w zapisie.
W tekstach pisanych segmentacja zależy od przyjętej konwencji interpunkcyjnej. O rozczłonkowaniu tekstu na wypowiedzenia, akapity, rozdziały i podrozdziały decyduje autor. Segmentacja zapisu wypowiedzi mówionej należy do badacza takiego tekstu.
Okazuje się jednak, że sens wypowiedzi oraz składniowa kompetencja językowa,
dotycząca umiejętności rozpoznawania różnych typów schematów zdaniowych i grup syntaktycznych, kieruje intuicją badacza w zakresie segmentacji tekstu na mniejsze odcinki oraz wypowiedzenia i ułatwia mu zadanie wydzielenia jednostek składniowych tekstu, będącego zapisem wypowiedzi mówionej.
Str. 178
W opisie semantyczno-składniowym tekstu jednostką jest propozycja, czyli struktura argumentowo-predykatowa (przypis 378 Karolak 2007 : 27 i n.). Propozycja jest zbudowana według możliwości swojego centrum, którym jest predykat implikujący argumenty (agensa, patiensa, beneficjenta itd.), por.: Piotr (agens) daje (predykat) Pawłowi (beneficjent) książkę (patiens). Struktura argumentowo-predykatowa kształtuje się w zależności od tego, czy predykat jest jednoargumentowy (Piotr się śmieje; Ewa jest nauczycielką; Jan jest dobry), dwuargumentowy (Piotr ożenił się z Ewą), trójargumentowy (Jan pożyczył książkę Pawłowi; Jan przedstawił Zosi Ewę) lub czteroargumentowy (Piotr wymienił z Pawłem monety na znaczki). Argumenty mogą też być zdarzeniowe (Obiecała, że jutro przyjdzie; Przypomniał sobie, że kupił to rok temu).
W tekście w procesie kontekstualizacji propozycja aktualizuje się w taki sposób, że
argumenty uzyskują uporządkowanie z punktu widzenia ważności informacyjnej, progresji tematycznej, uzależnienia od kontekstu werbalnego i sytuacyjnego, a także w związku z działaniem czynnika suprasegmentalnego. O uporządkowaniu argumentów decydują również właściwości typologiczne języka, przynależność do odmiany języka, stylu
funkcjonalnego i gatunku tekstu objawiające się przez większe lub mniejsze rozbudowanie grup nominalnych, większa lub mniejsza skłonność do nominalizacji, rozluźnienie lub usztywnienie struktury zespalającej wypowiedzenia.
Podstawową formą wyrażenia propozycji jest wypowiedzenie werbalne, często jednak pojawiają się w niektórych tekstach (zwłaszcza zapisach wypowiedzi mówionej) wypowiedzenia niewerbalne. Niektóre propozycje aktualizują się w postaci
znominalizowanej (przypis 379 Jędrzejko 1993). I tak, na przykład, w wypowiedzeniu: Po wyjściu z domu Piotr poszedł na kawę występują dwie propozycje, z których pierwsza jest znominalizowana (po wyjściu z domu). Odpowiada ona semantycznie zdaniu Wyszedł z domu.
Str. 179
Druga propozycja aktualizuje się przez zdanie werbalne Piotr poszedł na kawę. W
strukturze powierzchniowej tekstu te propozycje są w relacji następczości czasowej, która
może być wyrażona również innymi typami wypowiedzeń, np.: Kiedy Piotr wyszedł z domu, poszedł na kawę; Wyszedłszy z domu, Piotr poszedł na kawę; Piotr wyszedł z domu i poszedł na kawę.
Zobaczmy inny przykład, składający się z sekwencji wypowiedzeń: Po wyjściu z domu Piotr poszedł na kawę (1). Spotkał tam Ewę, ale był z tego niezadowolony, bo się spieszył (2). Ewa jest znana z tego, że lubi pogadać (3). Ten odcinek tekstu można zanalizować następująco. Są w nim trzy wypowiedzenia; pierwsze pojedyncze, drugie zawierające trzy wypowiedzenia składowe oraz trzecie składa się z dwóch wypowiedzeń składowych.
Pierwsze wypowiedzenie aktualizuje dwie propozycje, drugie trzy, trzecie zaś tylko jedną, gdyż struktura wypowiedzeniowa Ewa jest znana z tego, że lubi pogadać wyraża
jednoargumentową propozycję: Ewa jest gadułą.
Można zauważyć, że im więcej wypowiedzeń (również składowych) w tekście w stosunku do propozycji, tym bardziej tekst jest luźny i łatwiejszy w odbiorze. W tekście pisanym obserwujemy większą spoistość, rozumianą jako przeciwstawienie luźności. Mówi się w takim wypadku o kondensacji tekstu. František Daneš (przypis 380 Daneš 1976) określił kondensację jako relację między znaczeniem a formą wyrażania wypowiedzi. Jeżeli ta sama struktura znaczeniowa zawarta w propozycji może zostać wyrażona przez więcej niż jedną językową formę wyrażeniową i jeżeli jedna z tych form jest bardziej eksplicytna niż inne (prymarna w stosunku do nich), wówczas traktujemy pozostałe formy wyrażenia propozycji jako kondensacje. I tak, na przykład, jeżeli w wypowiedzeniu złożonym jest osiem propozycji, ale tylko trzy wypowiedzenia składowe, możemy uznać, że przy proporcji 8 do 3 kondensacja jest udowodniona [przypis 3.20].
Str. 180
Na zakończenie rozważań o problemach składniowego opisu tekstów warto stwierdzić, że teksty pisane i wypowiedzi mówione, dostępne dla opisu składniowego w postaci tekstów zapisanych, są różnymi realizacjami systemu językowego, co wynika z odmiennych procesów kontekstualizacji i aktualizacji, uzależnionych od wielu czynników, takich, jak:
przynależność do odmiany językowej, stylu funkcjonalnego, gatunku tekstu, charakteru dyskursu. Budowa tekstu zależy od tego, czy mamy do czynienia z komunikacją mówioną (spontaniczną, przygotowaną) czy też komunikacją pisaną. Analiza składniowa tekstu polega na wyszukaniu i opisie jednostek tekstu, zasad wiązania się tych jednostek w większe sekwencje tekstowe, a także na uchwyceniu wzajemnych powiązań wypowiedzeń w płaszczyźnie semantyczno-składniowej. Te zagadnienia należą do charakterystyki kohezji i koherencji, czyli spójności tekstu zarówno w strukturze powierzchniowej, jak
również w strukturze semantycznej, gdzie opis powiązań propozycji musi uwzględniać presupozycje, implikatury i inne niejawne sposoby wyrażania sensu tekstu. Punktem odniesienia jest jednak zawsze makrostruktura tekstu, czyli jego globalny sens wraz z pełnioną funkcją komunikacyjną.
Str. 181 Zakończenie
Lingwistyka tekstu jest dyscypliną naukową, która rozwija się od czterdziestu lat i, jak to zazwyczaj bywa w takiej sytuacji, z jednej strony przeżywa rozkwit, szuka inspiracji w nowych ideach i metodologiach humanistycznych, z drugiej strony przeżywa kryzys, polegający na tym, że podstawowe jej pojęcia, terminy, rozwiązania badawcze ulegają skostnieniu i tracą precyzję. Badacze zwracają uwagę na to, że początkowo lingwistyka tekstu, nawiązując do tradycyjnej gramatyki, a zwłaszcza składni, dążyła do opisu tekstu jako spójnego zespołu wypowiedzeń wzajemnie ze sobą powiązanych, uporządkowanych z punktu widzenia syntaktycznego, semantycznego, tematycznego (informacyjnego) oraz posiadających całościowe znaczenie i funkcję. Takie opisy tekstu, jako zjawiska
ponadzdaniowego o wartości pragmatycznej i funkcji komunikacyjnej, rozwijające się w kręgu czeskich lingwistów o strukturalistycznych korzeniach, przeniesione i rozwijane później w niemieckim obszarze badań tekstologicznych, wpłynęły również na polską teorię tekstu, reprezentowaną początkowo przez M.R. Mayenową, A. Wierzbicką, I. Bellert, T.
Dobrzyńską, R. Grzegorczykową, A. Bogusławskiego, J. Lalewicza i innych. Polskie prace tekstologiczne stoją na pograniczu teorii literatury i języka i są dobrym przykładem
współdziałania tych dwóch dyscyplin.
Str. 182
Polska tekstologia rozwijała się również pod wpływem francuskiej i anglojęzycznej teorii dyskursu, o także wiele inspiracji czerpała z folklorystyki. Warto tu dodać, że w polskiej literaturze tekstologicznej znajdują się liczne prace poświęcone dialogowi potocznemu oraz innym tekstom i wypowiedziom języka mówionego. Na temat polskiej lingwistyki tekstu i jej rozwoju wypowiadały się A. Duszak (przypis 381 Dusz a k 2002 ), T. Dobrzyńska (przypis 382 Dobrzyńska 2005), o ostatnio również B. Witosz (przypis 383 Witosz 2007).
Badaczki pokazują osiągnięcia polskiej lingwistyki tekstu, wskazując jednak na pewne braki w zakresie definicji i rozumienia podstawowych pojęć tekstologicznych. Celem ich rozważań jest pokazanie dalszych perspektyw rozwojowych oraz działań badawczych w
celu uniknięcia kryzysu metodologicznego. Anna Duszak pokazuje, jak w latach osiemdziesiątych 20 wieku zaczęły zmieniać się prace tekstologiczne pod wpływem metodologii charakterystycznych dla etnografii mówienia, opartej na źródłach
anglojęzycznych, głównie amerykańskich. Znaczenie dla tych zmian miała też rozwijająca się intensywnie teoria i analizo dyskursu (głównie w badaniach anglojęzycznych i
francuskich) oraz metodologia i teoria kognitywizmu. Powstała wówczas interakcyjna, dynamiczna koncepcja tekstu, utożsamianego coraz częściej z dyskursem, rozumianym jako zdarzenie komunikacyjne. W takim ujęciu ginie miejsce dla tekstu rozumianego filologicznie.
Jednym z celów mojej koncepcji, przedstawionej w niniejszej książce, jest obrona
filologicznego, tradycyjnego rozumienia tekstu przed jego „udyskursowieniem”. Podzielam opinię B. Witosz (przypis 384 Witosz 2007 : 5 i n.), że lingwistyka tekstu wypracowała całościową koncepcję tekstu, o zmiany metodologiczne, dokonujące się pod wpływem nowych propozycji, nie zburzyły wcześniejszych ustaleń. W polskiej lingwistyce tekst jest najczęściej definiowany jako całość komunikacyjna – złożony znak, czyli zjawisko
semiotyczne. Punkt ciężkości tkwi w rozumieniu spójności, której przypisuje się od
początku polskich badań tekstologicznych charakter nie tylko gramatyczny i semantyczny, ale przede wszystkim pragmatyczny. Spójność jest cechą tkwiącą nie tyle w samym tekście, co w jego interpretacji.
Str. 183
Od odbiorcy zależy, czy podejmie się wysiłku zrozumienia tekstu, czyli jego spójnego odbioru. Spójny odbiór tekstu jest uwarunkowany nie tylko kompetencją językową, ale również wiedzą o świecie (wspólną wiedzą o świecie nadawcy i odbiorcy) oraz
umiejętnością wyciągania z poszczególnych fragmentów tekstu, a nawet z
poszczególnych wypowiedzeń, konsekwencji semantycznych i wniosków pragmatycznych, a także presupozycji i implikatur jako niejawnych składników sensu, mających jednak udział w tworzeniu relacji spójnościowych, koniecznych do rozumienia tekstu. Spójność tkwi częściowo w tekście, jednak dopiero aktualizacja tekstu w postaci wypowiedzi, będącej z kolei jedną z możliwych realizacji określonego dyskursu, stanowi o jego rozumieniu. Wypowiedź jako konkretna realizacja dyskursu manifestuje swoje kategorie dyskursywne w momencie tworzenia lub odbioru tekstu. Wtedy też konkretyzują się wykładniki kategorii osoby, czasu i przestrzeni przypisane w tekście strategii nadawczo-odbiorczej. Strategię tę traktujemy jako metatekst rozwijający się na tle tekstu
przedmiotowego. W wypowiedzi i w dyskursie strategia ta jest wykładnikiem funkcji
pragmatycznej (intencji), której podporządkowany jest propozycjonalny (semantyczny) składnik tekstu. Wypowiedź i dyskurs „tworzą się” na żywo, to znaczy w danej sytuacji komunikacyjnej oraz w określonej interakcji społecznej zawsze w sposób dynamiczny, przy aktywnym udziale i współdziałaniu partnerów interakcji społecznej „narasta” i rozwija się makrostruktura, czyli globalny sens wypowiedzi. Podobnie jak B. Witosz (przypis 385 Witosz 2007 : 5) nie uważam za merytorycznie uzasadnione definiowanie dyskursu jako tekstu wraz z kontekstem (tekst plus kontekst). Pragnę jednak, jak stwierdziłam wyżej, bronić filologicznego statusu tekstu, który, moim zdaniem, w przestrzeni komunikacyjnej funkcjonuje jako wypowiedź (konkretne zjawisko interakcyjne wbudowane w szeroko rozumianą sytuację komunikacyjną) lub jako dyskurs (typ kulturowy pewnego zbioru wypowiedzi, a także norma jego tworzenia w danym czasie i w danej wspólnocie dyskursywnej). W związku z powyższym uznaję konieczność posługiwania się trzema różnymi spojrzeniami na to samo zjawisko językowe i kulturowe jako na: 1. tekst (konkretny wytwór przeznaczony do odczytania lub przetworzenia, zmodyfikowania, streszczenia itd.) dla filologa jedyny dostępny i konkretny obiekt badawczy; 2. wypowiedź (konkretne zjawisko / zdarzenie komunikacyjne o charakterze interakcyjnym oraz o
konkretnej funkcji pragmatycznej, będącej wykładnikiem intencji nadawcy lub intencji przypisywanej nadawcy przez innych uczestników aktu komunikacji, a także o
zarysowanej strategii nadawczo-odbiorczej, wynikającej z przewidywań nadawcy na temat odbiorcy), ściśle związana z szeroko rozumianym tłem aktu komunikacyjnego, którego jest częścią; 3. dyskurs (norma kulturowa regulująca zachowania społeczne i językowe
określonej wspólnoty, dzięki której potrafimy porozumiewać się, wchodzić w interakcje z innymi oraz wypowiadać się w określony sposób i na dany temat), dający się opisać na podstawie wypowiedzi i tekstów będących jego realizacjami (aktualizacjami).
Str. 184
Tekst i wypowiedź możemy nazwać zaktualizowanym dyskursem, np. pedagogicznym, politycznym, sejmowym, sądowym, ale także towarzyskim, oskarżającym,
autoprezentacyjnym, obrończym itp. Teksty i wypowiedzi realizujące określony typ dyskursu tworzą jego archiwum, czyli rodzaj korpusu badawczego. Gromadzenie takich archiwów uważam za pilne zadanie współczesnej lingwistyki tekstu. Innym, nie mniej ważnym postulatem badawczym, jest analiza i opracowanie tekstologiczne takiego archiwum, na które składają się teksty pisane w różnych odmianach gatunkowych, teksty zapisane, nagrane wypowiedzi mówione, rozmowy internetowe oraz inne formy
współczesnej komunikacji językowej. Sens dalszego rozwoju lingwistyki tekstu widzę w
kontynuowaniu polskiej tradycji tekstologicznej oraz wzbogacaniu jej o nowe aspekty i spojrzenia bez burzenia tego, co zostało wypracowane w polskiej i europejskiej lingwistyce 20 wieku. Nacisk jednak położyć warto na analizę materiału i jego opis.
W książce poruszyłam te problemy lingwistyki tekstu, które wydają mi się najbardziej inspirujące. Pewnych zagadnień nie omówiłam, gdyż zostały one dokładnie opisane w innych pracach. Mam na myśli bardzo ważne zagadnienia genologii lingwistycznej, dialogu potocznego, modalności, kategorii osoby w tekście i inne.
Str. 185
Celem moim było pokazanie, że warto również wrócić do prac dawniejszych, np. ujęć Bühlera, Jakobsona, Benveniste’a, Mathesiusa, Zawadowskiego, Klemensiewicza, Daneša itd., i widzieć w ich autorach prekursorów i pierwszych teoretyków tekstu.
Próbowałam również pokazać zastosowanie lingwistyki tekstu w dydaktyce na przykładzie kształcenia umiejętności tworzenia i wygłaszania wypowiedzi retorycznych. Problemy opracowywania wypowiedzi mówionych dla potrzeb zużytkowania ich w innych aktach komunikacji językowej omówiłam na przykładzie zredagowanych tekstów
folklorystycznych. Cały czas jednak miałam na uwadze główną myśl, która przyświecała pisaniu tej pracy: tekst, wypowiedź, dyskurs to różne spojrzenia na to samo zjawisko, które można w pełni opisać jako twór, zdarzenie, normę, współtworzenie, interakcję, strukturę semantyczno-składniową i kompozycyjną itp., ale tylko wtedy, gdy wszystkie te pojęcia:
tekst, wypowiedź, dyskurs – w swojej różności a zarazem jedności zastosuje się w metodzie analizy, opisu i interpretacji tekstu w procesie komunikacji językowej.
Str. 186 Strona pusta.
Str. 187 Bibliografia
Adam Jean-Michel, 1990, Éléments de linguistique textuelle, Paris.
Adam Jean-Michel, 1999, Linguistique textuelle. Des genres de discours au texte, Paris.
Adam Jean-Michel, 2005, La linguistique textuelle, Paris.
Adamzik Kirsten, 2004, Textlinguistik. Eine einführende Darstellung, Tübingen.
Anafora w strukturze tekstu, 1996, pod red. M. Grochowskiego, Warszawa.
Antas Jolanta, 1991, O mechanizmach negowania, Kraków.
Anusiewicz Janusz, 1995, Lingwistyka kulturowa. Zarys problematyki, Wrocław.
Austin John Langshaw, 1970, Quand dire, c’est faire, Paris; oryginał: 1962, How to do Things with Words, Oxford.
Austin John Langshaw, 1993, Mówienie i poznawanie. Rozprawy i wykłady filozoficzne, Warszawa.
Awdiejew Aleksy, 1987, Pragmatyczne podstawy interpretacji wypowiedzeń, Kraków.
Awdiejew Aleksy, 1995, Kondensacja a kreowanie świata w dyskursie artystycznym, w:
Kreowanie świata w tekstach, pod red. A.M. Lewickiego i R. Tokarskiego, Lublin.
Awdiejew Aleksy, 2004, Gramatyka interakcji werbalnej, Kraków.
Awdiejew Aleksy, Habrajska Grażyna, Wprowadzenie do gramatyki komunikacyjnej, t 1:
2004, t. 2: 2006, Łask.
Awdiejew Aleksy, Labocha Janina, 1979, Typologia tekstów mówionych mieszkańców Krakowa, w: Wybór tekstów języka mówionego, pod red. B. Dunaja, Kraków.
Str. 188 Bibliografia
Awdiejew Aleksy, Labocha Janina, Rudek Krystyna, 1981, O typologii tekstów języka mówionego, „Polonica”, 6.
Bachtin Michał, 1970, Problemy poetyki Dostojewskiego, Warszawa.
Bachtin Michał, 1979, Estetika slovesnogo tvorcěstva, Moskwa, polski przekład: Estetyka twórczości słownej, Warszawa 1986.
Bachtin: dialog – język – literatura, 1983, pod red. B. Czaplejewicza i E. Kasperskiego, Warszawa.
Balbus Stanisław, 1996, Między stylami, wyd. 2, Kraków.
Balowski Mieczysław, 2000, Świadomość gatunkowa a wzorzec normatywny, w: Gatunki mowy i ich ewolucja, t. 1: Mowy piękno wielorakie, pod red. D. Ostaszewskiej, Katowice.
Barthes Roland, 1968, Wstęp do analizy strukturalnej opowiadania, „Pamiętnik Literacki”, z. 4.
Barthes Roland, 1972, Krytyka i prawda, w: Współczesna teoria badań literackich za granicą. Antologia, oprac. H. Markiewicz, t. 2, Kraków.
Bartmiński Jerzy, 1973, O języku folkloru, Wrocław.
Bartmiński Jerzy, 1990a, Folklor, język, poetyka, Wrocław.
Bartmiński Jerzy, 1990b, Kolekcja w strukturze tematycznej tekstu ustnego, w: Tekst w kontekście. Zbiór studiów, pod red. Teresy Dobrzyńskiej, Wrocław.
Bartmiński Jerzy, 1992a, Streszczenie w aspekcie typologii tekstów, w: Typy tekstów.
Zbiór studiów, pod red. T. Dobrzyńskiej, Warszawa.
Bartmiński Jerzy, 1992b, Tekst folkloru jako przedmiot folklorystyki, w: Problemy metodologiczne współczesnego literaturoznawstwa, t. 2, pod red. H. Markiewicza i J.
Sławińskiego, Kraków.
Bartmiński Jerzy, 1998, Tekst jako przedmiot tekstologii lingwistycznej, w: Tekst.
Problemy teoretyczne, pod red. J. Bartmińskiego i B. Bonieckiej, Lublin.
Bartmiński Jerzy, 2006, Językowe podstawy obrazu świata, Lublin.
Bartmiński Jerzy, 2007, Stereotypy mieszkają w języku. Studia etnolingwistyczne, Lublin.
Bartmiński Jerzy, Tokarski Ryszard, 1986, Językowy obraz świata a spójność tekstu, w:
Teoria tekstu. Zbiór studiów, pod red. T. Dobrzyńskiej, Wrocław.
Bartoszyński Kazimierz, 1982, Opowiadanie a deixis i presupozycja, w: Studia o narracji, Wrocław.
Baylon Christian, Mignot Xavier, 1995, Sémantique du langage. Initiation, Paris.
Str. 189 Bibliografia
Beaugrande Robert-Alain, Dressler Wolfgang Ulrich, 1990, Wstęp do lingwistyki tekstu, Warszawa; oryginał: 1981, Einführung in die Textlinguistik, Tübingen.
Bellert Irena, 1971, O pewnym warunku spójności tekstu, w: O spójności tekstu, pod red.
M.R. Mayenowej, Wrocław.
Benveniste Emile, 1966, Les rélations de temps dans le verbe français, w: Problèmes de linguistique générale, 2, Paris.
Benveniste Emile, 1970, L’Appareil formel de l’énonciation, „Langages”, 17.
Benveniste Emile, 1974, Le langage et l’expérience humaine, w: Problèmes de linguistique générale, 2, Paris.
Benveniste Emile, 1977, Mowa a ludzkie doświadczenie, w: Znak, styl, konwencja, pod red. M. Głowińskiego, Warszawa.
Berdychowska Zofia, 2002, Personaldeixis. Typologie, Interpretation und Exponenten im Deutschen und im Polnischen, Kraków.
Bogusławski Andrzej, 1973, O rozczłonkowaniu treściowym wypowiedzenia, w: Semiotyka i struktura tekstu, pod red. M.R. Mayenowej, Wrocław.
Bogusławski Andrzej, 1976, Presupozycja a negacja, w: Semantyka tekstu i języka, pod red. M.R. Mayenowej, Wrocław.
Bogusławski Andrzej, 1977, Problems of the Thematic – Rhematic Structure of Sentence, Warszawa.
Bogusławski Andrzej, 1978, Termin „presuppozicija” i poniatijnyj apparat teorii teksta, w:
Tekst. Język. Poetyka, pod red. M.R. Mayenowej, Wrocław.
Bogusławski Andrzej, 1983, Słowo o zdaniu i o tekście, w: Tekst i zdanie. Zbiór studiów, pod red. T. Dobrzyńskiej i E. Janus, Wrocław.
Bogusławski Andrzej, 1996, Pronominalizacja w zdaniowych uzupełnieniach predykatów mentalnych, w: Anafora w strukturze tekstu, pod red. M. Grochowskiego, Warszawa.
Bojar Bożena, 1987, Językowa opozycja określoności/nieokreśloności jako kategoria metainformacyjna, w: Studia gramatyczne bułgarsko-polskie, t. 2:
Określoność/nieokreśloność, Wrocław.
Boniecka Barbara, 1994, Tekst w kontekście (problemy metodologiczne), „Polonica”, 16.
Boniecka Barbara, 1998, Tekst potoczny a dyskurs, w. Tekst. Problemy teoretyczne, pod red. J. Bartmińskiego i B. Bonieckiej, Lublin.
Str. 190 Bibliografia
Boniecka Barbara, 1999, Lingwistyka tekstu – teoria i praktyka. Lublin.
Boniecka Barbara, 2000, Struktura i funkcje pytań w języku polskim. Lublin.
Brémond Claude, 1964, Le message narrative, „Communications”, 4.
Brémond Claude, 1968, Logika możliwości narracyjnych, „Pamiętnik Literacki”, z. 4.
Brémond Claude, 1973, Logique du récit, Paris.
Brinker Klaus, 2001, Linguistische Textanalyse. Eine Einführung in Grundbegriffe und Methoden, 5. wydanie przejrzane i uzupełnione, Berlin (wydanie pierwsze: Berlin 1985).
Bühler Karl, 2004, Teoria języka. O językowej funkcji przedstawiania, Kraków, pierwodruk:
1934, Sprachtheorie. Die Darstellungsfunktion der Sprache, Jena.
Burzyńska Anna, Markowski Michał Paweł, 2006, Teorie literatury 20 wieku. Podręcznik, Kraków.
Buttler Danuta, 1976, Innowacje składniowe współczesnej polszczyzny, Warszawa.
Busse Dietrich, 1992, Textinterpretation. Sprachtheoretische Grundlagen einer explikativen Semantik, Wiesbaden.
Cockiewicz Wacław, 1985, O wyodrębnieniu wypowiedzeń w tekście mówionym.
Założenia teoretyczne i projekt segmentacji, w: Badania nad językiem telewizji polskiej, pod red. Z. Kurzowej, Warszawa.
Coseriu Eugenio, 1963, Sinchronija, diachronia i istorija, w: Nowoje w lingwistikie, Moskwa.
Coseriu Eugenio, 1994, Textlinguistik, Tübingen, wydanie pierwsze: 1981.
Červenka Miroslav, 1974, O tematycznym następstwie na materiale czeskich tekstów poetyckich, w: Tekst i język. Problemy semantyczne, pod red. M.R. Mayenowej, Wrocław.
Červenka Miroslav, 1976, Aktualne rozczłonkowanie zdania w prozie artystycznej, w:
Semantyka tekstu i języka, pod red. M.R. Mayenowej, Wrocław.
Červenka Miroslav, 1983, Výpovědní témata bez opory v předchozím textu. (Na materiálu české umělecké prozy), w: Tekst i zdanie. Zbiór studiów, pod red. T. Dobrzyńskiej i E.
Janus, Wrocław.
Chabrol Claude, 1973, De quelques problèmes de grammaire narrative et textuelle, w:
Sémiotique narrative et textuelle, red. C. Chabrol, Paris.
Charolles M., 1988, Les plans d’organisation textuelle. Périodes, chaînes, portées et séquences, „Pratiques”, 57.
Str. 191 Bibliografia
Czubala D., 1985, Opowieści z życia. Z badań nad folklorem współczesnym, Katowice.
Czubala D., 1985, Opowieści z życia. Z badań nad folklorem współczesnym, Katowice.