Jung - postsekularysta ciemny (podsumowanie)

Podobieństwo Junga do postsekularystów

Psychologia/filozofia Junga posiada wiele cech pozwalających porównywać ją z postsekularyzmem. Ponieważ jest to jednak myśl, która kształtowała się przed powstaniem postsekularyzmu, jako dojrzałego, względnie (!) spójnego nurtu, zaś autorzy postsekularni rzadko powołują się na szwajcarskiego myśliciela, wypada stwierdzić, że Jung nie był par

excellance postsekularystą, nie był nawet istotnym inspiratorem rozważań postsekularystów.

Pomimo to, ze względu na wspólną dla obu tradycji dobę nowoczesną (myślicieli tych łączy wspólny im wiek XX-ty) oraz podobny styl uprawiania myśli, polegający na religijnej reinterpretacji nowoczesnych zjawisk kulturowych, jak również ze względu na żywe zainteresowanie procesem sekularyzacji Jung zdecydowanie zasługuje przynajmniej na miano

proto-postsekularysty. Można zatem powiedzieć, że obie tradycje myśli (postsekularyzm i

psychologię głębi) unosił ten sam duch epoki. Poniżej przedstawiam najważniejsze podobieństwa między Jungiem a postsekularystami.

Przepisanie religii na kategorie nowoczesnej filozofii:

- Dla Junga, podobnie jak dla części postsekularystów, sekularyzacja jest (w dużej mierze, choć nie jedynie) nieuprawnionym zerwaniem z religią, które, w tradycji psychologii głębi odbywa się na skutek aktu hybris nowoczesnego przeracjonalizowanego człowieka. W tym kontekście sekularyzacja oceniana jest przez Psychologa negatywnie - jako inflacyjne i złowrogie zerwanie z tradycją;

- Sekularyzacja występuje tu też jako proces przepisywania wcześniejszych treści religijnych na naukę, współczesne państwo i ruchy społeczno-polityczne. Jest to kolejna negatywna interpretacja sekularyzacji, uznająca, że owe współczesne bożyszcza są zaledwie namiastką autentycznego doświadczenia religijnego (czy autentycznej kultury w ogóle), a ponadto, że stwarzają one nieznane wcześniej zagrożenia związane m.in. z totalitaryzmami, których Jung był interpretatorem i zdecydowanym krytykiem;

- Sekularyzacja jest dla Junga nie tylko zerwaniem, ale także kontynuacją kultury chrześcijańskiej, aż do jej wyczerpania. Chrześcijaństwo to wciąż obecna w umysłowości człowieka Zachodu matryca kulturowa, której nowoczesność jest zsekularyzowaną (i częściowo wypaczoną) kontynuacją. Jung uznaje kres pewnej formy chrześcijaństwa – głównie chrześcijaństwa instytucjonalnego, jako głównego (i powszechnego) wyrazu symbolu Chrystusa; chrześcijaństwo Jungowskie przypomina w wielu punktach religię prywatną wzbogaconą o wątki mistyczne, ezoteryczne i orientalne, połączone w bogatym i rozgałęzionym systemie psychoanalitycznym Junga. Powyższe odczytanie sekularyzacji zasługuje zatem na miano ambiwalentnego, gdyż, zrazu ukazując kryzys chrześcijaństwa (a więc i całej kultury Zachodu), wskazuje też na nowe wartościowe formy religijności, które ów kryzys przynosi (lub dopiero przyniesie);

- Sekularyzacja jest zatem także nadzieją na powstanie nowego symbolu kultury Zachodu, który powstanie częściowo na gruzach kultury chrześcijańskiej i przyniesie odrodzenie świata z popiołów. Jest to zatem (względnie) pozytywna cecha Jungowskiego odczytania sekularyzacji (pomimo całego apokaliptycznego bagażu, który ze sobą ona niesie);

- Jungowski postsekularyzm (podobnie jak w przypadku późniejszych autorów) zakłada znaczny dystans w stosunku do religii instytucjonalnych, lecz, podobnie jak niektórzy postsekularyści-katolicy (Eagleton, Vattimo, Taylor), dokonuje on rewizji chrześcijaństwa instytucjonalnego, znajdując jednak we współczesnym świecie również miejsce dla tradycyjnych kościołów, głównie jako instytucji towarzyszących człowiekowi w procesie upadku starego świata;

Uniwersalizm, absolutyzm:

- Jung esencjalizuje⁵²⁶ człowieka – widać to z całą jaskrawością w takich figurach metafizyczno-psychologicznych, jak archetyp, nieświadomość zbiorowa, czy nawet mit. U Junga uwydatniają się współczynniki absolutystyczne, skłaniające do ustanowienia

526 Wskazanie na esencjalizm podstawowych założeń systemu Junga nie wyczerpuje problemu klasyfikacji metafizycznej tej myśli. U Junga występują bowiem, właściwe chociażby dla postmodernizmu i hermeneutyki, impulsy relatywistyczne i anty-esencjalistyczne. Problem ten poruszę w rozdziale 5.

powszechnej Zasady rzeczywistości (odkrywanej na drodze obserwacji empirycznych – jest to zatem absolutyzm m.in. z wektorem biologistycznym); pod tym względem myśl Jungowska (podobnie jak u znacznej części postsekularystów) przeciwstawia się późniejszym koncepcjom postmodernistycznym, osłabiającym podobne wielkie narracje;

- System Junga jest esencjalistyczny również dlatego, że odkrywa głęboką obecność religii w kulturze/naturze. Jungizm jest pan-religijny, pan-chrześcijański i pan-mityczny; cała rzeczywistość jest zatem podatna na interpretację w kategoriach religijnych, człowiek zaś staje się tu homo religiosus;

- W myśli Junga możemy znaleźć więcej ważniejszych i mniej ważnych kategorii uniwersalistycznych. Należą do nich m.in. – nauka o zjednoczeniu przeciwieństw, jako powszechnym celu dążenia człowieka; koncepcja dobra i zła kosmicznego wywiedziona z tradycji gnostyckiej; historiozofia uprawiana na modłę astrologiczną527, wraz z nauką o Nowej Erze i specyficznym dyskursem mesjanistycznym i proroczym;

- Uniwersalizm dyskursu o Nowej Erze (nieuniknionym upadku chrześcijaństwa i nastaniu Ery Wodnika) przypomina w wielu punktach uniwersalistyczny mesjanizm komunizmu w interpretacji radykalnie-lewicowych postsekularystów;

Reinterpretacja teologii:

- Przenikanie się filozofii/psychologii Jungowskiej i teologii (oraz hermetyzmu, alchemii, wątków orientalnych itp.) – przenikanie się teologii i filozofii społecznej u postsekularystów;

- Podobnie jak niektórzy postsekularyści, Jung operuje w obrębie nowoczesnych teologii protestanckich (lub na marginesie umysłowości protestanckiej w ogóle). Podejmuje się między innymi reinterpretacji Lutrowej figury Deus absconditus, dokonuje kompleksowej krytyki koncepcji privatio boni (katolicyzm) oraz Imitatio Christi (broniąc zarazem autorskiej - nie podlegającej żadnej ortodoksji - interpretacji tej figury teologicznej);

527 Opisująca (a nawet obliczająca) kolejne stadia rozwoju historii i kultury człowieka na podstawie obserwacji gwiazd.

- Styl pisarstwa Jungowskiego jest często wysoce teologiczny. Jung staje się pełnoprawnym teologiem protestanckim, reinterpretując między innymi biblijny mit o Hiobie, odczytując go jako preludium do (gnostycko rozumianego) chrześcijaństwa. Ostatecznie więc, można nazwać Junga postsekularnym teologiem gnostyckim - w chrześcijańsko-protestanckiej, autorskiej wersji gnostycyzmu;

Konserwatyzm:

- Podobnie jak Baudrillard, Jung opisuje świat współczesny jako rzeczywistość w dużej mierze nihilistyczną, apokaliptyczną (choć w przeciwieństwie do francuskiego socjologa raczej przed-apokaliptyczną, niż post-apokaliptyczną) oraz resztkową; lecz nie pozbawioną

nadziei na sens (inaczej niż u francuskiego filozofa);

- Jung, podobnie jak Żiżek, opowiada się po stronie chrześcijaństwa kulturowego, przeciwstawiając się częściowo pogaństwu (którego tragicznym wyrazem jest, jego zdaniem, chociażby nazizm). Stanowisko Junga wydaje się być jednak nieco bardziej umiarkowane, gdyż pogaństwo postrzega on jako niezbywalny komponent chrześcijaństwa, które zresztą zdaje się animować w swoim gnostycyzmie i koncepcji New Age528;

- Można zaryzykować stwierdzenie, że dokonywane przez postsekularystów odnowienie chrześcijaństwa (po jego pozornym zeświecczeniu) mogłoby być częściowym spełnieniem historiozoficznej wizji Junga o powrocie do cnót chrześcijańskich (i jednoczesnym porzuceniu ateistycznego oświecenia), jako preludium do Nowej Ery. Pozostaje oczywiście wątpliwość, czy postsekularyści różnych nurtów przystaliby na taką interpretacj;

- Anty-ateizm Junga przypomina nieco postawę niektórych postsekularystów (np. Vattimo), którzy głęboko świadomi anachroniczności teizmu, nieortodoksyjnie restytuują jednak to stanowisko (deklarując nawet przynależność do kościołów chrześcijańskich), dystansując się jednak od jego wielu tradycyjnych przejawów. Jung, podobnie jak większość

postsekularystów ciemnych, chętnie mieni się chrześcijaninem, zaś na pytanie: czy wierzy w Boga?, odpowiada, że nie tylko wierzy, ale wie o jego istnieniu!

Inne cechy postsekularne Jungizmu:

- Częściowy sprzeciw wobec racjonalizmu; można z łatwością usytuować Junga w obrębie filozofii kontynentalnej, często określanej – częściowo słusznie – jako antyracjonalistyczna (a więc obok takich nurtów jak psychoanaliza Freudowska, hermeneutyka, egzystencjalizm, filozofia życia, postmodernizm);

- Jung sekularyzuje pojęcie Boga poprzez jego psychologizację. Filozof nie odrzuca wprawdzie bardziej tradycyjnych wyobrażeń Boga, lecz filtruje je poprzez swój własny system myśli; zyskują one swoje miejsce w nowoczesności dzięki świadomym zabiegom psychologa-interpretatora. Bóg może tu zatem być (w jednaj z interpretacji) tak trywialnym obiektem jak brzuch, pieniądz, nauka, władza, seksualność itd.;

- Spośród licznych fenomenów kulturowych odczytywanych postsekularnie przez Junga znajduje się zjawisko UFO. Niezidentyfikowane Obiekty Latające to dla psychologa projekcje psychiczne wyobrażeń archetypowych - niegdyś zorganizowanych poprzez figury religijne i mitologiczne - teraz domagające się wyrazu w aktualnie obowiązującym języku symbolicznym współczesnej nauki;

- Wreszcie, postsekularnie można odczytać postać samego Junga, jako depozytariusza mentalności protestanckiej, który poprzez swoją psychologię przetwarza motywy właściwe wyznaniu, w jakim został wychowany, i które to motywy - w wieku dorosłym - w pewnym stopniu zaakceptował. Na interpretację postsekularną zasługuje także rys osobowości Junga i napięcie zawarte w jego myśli, które skłaniają do odczytania postaci szwajcarskiego filozofa jako swoistego (częściowo samozwańczego) mędrca lub guru propagującego swoją gnostycką

Wiedzę z myślą o odrodzeniu duchowym współczesnych i przyszłych ludzi529. Mit Jungowski to także opowieść heroiczna, gdzie psycholog przedstawiony jest jako bez mała bohater walczący ze współczesnym scjentystycznym racjonalizmem, niosący ludziom pozostałości dawnych wierzeń – pod tym względem autobiograficzne wspomnienia Junga pozwalają na porównanie jego postaci z takimi figurami jak Prometeusz, lub Chrystus. Jung, pomimo