Obserwując dyskurs publiczny w Polsce podczas omawianych wyborów można zauważyć silne spolaryzowanie instytucji związanych ze sceną polityczną, które niekiedy opisywane jest jako ,,wojna dwóch wrogich plemion” [Ruszkowski, 2020:102] Sytuacją, która wzbudziła wiele kontrowersji przed II turą wyborów, były debaty prezydenckie, określane przez publicystów jako „debaty do pustej mównicy”. Media takie, jak: TVN, TVN24, Wirtualna Polska i Onet zaprosiły 30 czerwca 2020 roku kandydatów: R.
Trzaskowskiego i A. Dudę na debatę prezydencką, która miała odbyć się 2 lipca o godzinie Wykres 6. Wyniki sondażu przedwyborczego IPSOS
178
19:25. Wydarzenie miało być poprowadzone przez M. Olejnik (TVN24), G. Kajdanowicza (TVN/TVN24), M. Kacprzaka (Wirtualna Polska ) i A. Stankiewicza (Onet). Sztab R.
Trzaskowskiego potwierdził udział kandydata w debacie, jednak sztab A. Dudy odmówił udziału. Ostatecznie odbyły się dwie niezależne debaty prezydenckie.
Pierwszą z nich była debata prezydencka w Końskich organizowana przez TVP w dniu 6 lipca o godzinie 21:00, na której to R. Trzaskowski był nieobecny. Zdaniem dziennikarzy zostało to podkreślone przez nadawcę, który pokazywał pustą mównicę podpisaną nazwiskiem kontrkandydata, a także pauzą w momencie, gdy R. Trzaskowski miałby czas na udzielenie odpowiedzi30. Debatę prowadził M. Adamczyk, a składała się ona z 11 pytań zadawanych przez obywateli i czasu na swobodną odpowiedź kandydata. Sama forma zadawania pytań była oryginalna i sprawiała wrażenie rozmowy polityka z wyborcami bezpośrednio. Spotkanie trwało 80 minut. Druga debata miała miejsce w Lesznie i nazwana została Areną Prezydencką. Odbyła się tego samego dnia co debata w Końskich, czyli 6 lipca o godzinie 20:30. Została zorganizowana przez sztab wyborczy R. Trzaskowskiego, a pytania zadawane były przez następujące redakcje: Polsat News, Radia ZET, Onetu, Wirtualnej Polski, TVP3, Rzeczpospolitej, Faktu, Dziennika Gazety Prawnej, Newsweeka, Oko. Press, Gazety Wyborczej, TVN23, TOK FM, Polskiej Agencji Prasowej, Telewizji Republika, Najwyższego Czasu, Super Expressu i Polski The Times. Kolejność zadawania pytań była losowa, każdy dziennikarz miał 30 sekund na pytanie, zaś R. Trzaskowski 2 minuty na odpowiedź. Można powiedzieć, że ta forma debaty również była oryginalna i dawała możliwość zadania pytań przez dziennikarzy reprezentujących z różne środowiska dziennikarskie.
30 https://www.onet.pl/informacje/onetwiadomosci/wybory-2020-debata-tvp-i-arena-prezydencka-nietypowe-obrazki/wnwel6b,79cfc278 (24.01.2021).
179
Tabela 12. Analiza wypowiedzi A. Dudy i R. Trzaskowskiego podczas debat 6.07.2020r.31
Debaty prezydenckie
w II turze wyborów Fragment tekstu
Zgodność z programem
180
R. Trzaskowski „Jaka jest alternatywa dla węgla: Musimy
181
Obietnice wyborcze. Odwołanie się do wyborców wszystkich
Analizując wypowiedzi polityków w II turze wyborów można zaobserwować pewne zmiany w ich dyskursie. W wypowiedziach A. Dudy widoczne jest użycie wyrazistych słów odnośnie patriotyzmu i interesu narodowego. Jego deklaracje podczas II tury wyborów są bardziej zdecydowane i możliwe, że odnoszą się do elektoratu K. Bosaka. Nie jest to pewne, ponieważ obaj kandydaci mieli pewne założenia programowe zbliżone do siebie, jednak lider Konfederacji był bardziej radykalny w swoich wypowiedziach niż ówczesny Prezydent. W II turze A. Duda mówił w dalszej mierze o swoich postulatach wyborczych, jednak mocniejszymi słowami i uwypuklając kwestie związane z interesem Polski. Analizując
182
wypowiedzi R. Trzaskowskiego można zauważyć, że zdecydowanie odnosił się on do kwestii niezależności politycznej i braku powiazania z partią. Jednocześnie wskazywał na istotę problemu z ekologią, jak również współpracy z UE. To postulaty silnie związane są z wypowiedziami Sz. Hołowni. Jednocześnie należy podkreślić, że nie jest możliwe zdecydowanie stwierdzenie, czy kandydaci sięgnęli po elektorat innych kandydatów, ponieważ często różnice między ich programami były niewielkie, jednak częstotliwość mówienia o nich, podkreślanie ich znaczenia i słowa, jakimi je opisują, zmieniają się między I a II turą wyborów. Widoczne jest podkreślenie istotnych kwestii pokrywających się w programach A. Dudy i K. Bosaka i analogicznie R. Trzaskowskiego i Sz. Hołowni.
Jednocześnie występują wypowiedzi, które mają na celu zachęcenie wszystkich wyborców do oddania głosu.
W swoich wypowiedziach obaj politycy używają charakterystycznych dla siebie haseł wyborczych. W przypadku A. Dudy można zauważyć powtarzający się tekst :,,cześć i chwała bohaterom”, ,,ja mam serce polskie”, ,,dla mnie sprawy Polski są najważniejsze”, ,,niezależność od obcych mocarstw”, ,,silna Polska”. R. Trzaskowski bardzo często sięgał podczas kampanii po sformułowania takie jak: ,,zostawmy przeszłość”, ,,koniec wojny PO-PiS”. Jak również odnosił się do swojej samodzielności w podejmowaniu decyzji: ,,nie mam szefa – szefem jest naród”.
Źródło: https://www.onet.pl/informacje/onetwiadomosci/wybory-2020-debata-tvp-i-arena-prezydencka-nietypowe-obrazki/wnwel6b,79cfc278 (24.01.2021).
Zdjęcie 37. Debata prezydencka w Końskich
183
Tego samego dnia w Lesznie odbyła się debata, bądź inaczej mówiąc, spotkanie R.
Trzaskowskiego z dziennikarzami pod nazwą „Arena prezydencka”. Kandydat zapraszał na to wydarzenie również A. Dudę, jednak ten nie pojawił się, co również zostało podkreślone wizerunkiem pustej mównicy z nazwiskiem kandydata.
Źródło: https://www.onet.pl/informacje/onetwiadomosci/wybory-2020-debata-tvp-i-arena-prezydencka-nietypowe-obrazki/wnwel6b,79cfc278 (24.01.2021).
Sztaby wyborcze kandydatów nie potrafiły między sobą ustalić formuły debaty, która odpowiadałaby obu stronom. R. Trzaskowski odmówił udziału w spotkaniu organizowanym przez TVP, jednak zaprosił A. Dudę na spotkanie w Lesznie. Propozycja ta została określona przez sztab Prezydenta jako „niepoważna”32. W związku z zamieszaniem, jakie powstało przy organizacji debat prezydenckich, kandydaci zaczęli wzajemnie oskarżać się, że boją się oni wystąpienia w innym medium niż to popierające. R. Trzaskowski mówił, że wydarzenia organizowane przez TVP to „ustawki”, w których kontrkandydat odpowiada na znane mu pytania, które zostały wcześniej zaakceptowane przez jego sztab wyborczy: „Dziś debata jest o przyszłości. Powinniśmy rozmawiać o tym, co będzie. Panie prezydencie, niech się pan nie boi. Zróbmy debatę, w której będziemy mogli porozmawiać o przyszłości. Dosyć już tych ustawek w TVP Info. Nie ma się co bać!”33. A. Duda natomiast mówił, że R. Trzaskowski
32 https://www.onet.pl/informacje/onetwiadomosci/wybory-2020-debata-tvp-i-arena-prezydencka-nietypowe-obrazki/wnwel6b,79cfc278 (24.01.2021).
33 https://wiadomosci.radiozet.pl/Polityka/Wybory-prezydenckie-2020/Druga-tura-przed-nami-Szymon-Holownia-powiedzial-na-kogo-zaglosuje (24.01.2021)
Zdjęcie 38. Debata prezydencka w Lesznie
184
chce występować tylko w wydarzeniach organizowanych przez TVN, wprowadzając w ten sposób dyktat medialny: „Dlaczego tylko jedna prywatna stacja Rafała Trzaskowskiego ma monopol na organizowanie takiej debaty (...). To właśnie o tym mówiłem „dyktacie medialnym”34, „TVN próbuje narzucić dyktat co do terminu”35. A. Duda sugerował również, że R. Trzaskowski boi się stanąć z nim do debaty, dlatego też zasłania się TVN-em.
W związku z brakiem porozumienia odnośnie organizacji debat prezydenckich, telewizja Polsat zwróciła się do TVN i TVP z propozycją zorganizowania wspólnej debaty, która prowadzona byłaby przez dziennikarzy z każdej z tych stacji, jednak pomysł ten nigdy nie został zrealizowany36.
Źródło: https://wyborcza.pl/7,75398,26103741,debata-prezydencka-kto-lepiej-wypadl-duda-czy-trzaskowski.html (24.01.2021).
Na potrzeby niniejszej pracy wybrane losowe i przeanalizowane zostały dwa wiece wyborcze, które odbyły się tego samego dnia 4.07.2020r. (A. Duda – Wałbrzych, R.
Trzaskowski – Kalisz).
34 https://wiadomosci.radiozet.pl/Polityka/Wybory-prezydenckie-2020/Druga-tura-przed-nami-Szymon-Holownia-powiedzial-na-kogo-zaglosuje (24.01.2021)
35 https://wiadomosci.radiozet.pl/Polityka/Wybory-prezydenckie-2020/Druga-tura-przed-nami-Szymon-Holownia-powiedzial-na-kogo-zaglosuje (24.01.2021).
36 https://wiadomosci.onet.pl/kraj/wybory-prezydenckie-2020-ii-tura-debata-duda-trzaskowski/e4532bx (24.01.2021).
Zdjęcie 39. Debata prezydencka w Lesznie i Końskich
185
Tabela 13. Analiza wypowiedzi A. Dudy i R. Trzaskowskiego podczas wieców wyborczych 4.07.2020r.
186
Zaostrzenie dyskursu. możliwe sięgnięcie po elektorat K. Bosaka.
Podczas trwania kampanii wyborczej przed II turą wyborów zostały wykorzystane ulotki, które z jednej strony miały zniechęcić wyborców do głosowania na R.
Trzaskowskiego, a z drugiej promowały A. Dudę jako najlepszego kandydata na prezydenta.
Można powiedzieć, że na stronie oceniającej R. Trzaskowskiego wykorzystano strategię socjotechniczną nazywaną „zarządzaniem strachem”. Technika ta przy wykorzystaniu
187
emocji, jaką jest strach, ma za zadanie manipulację i kontrolę nad grupami społecznymi37. Treść ulotki zawiera komunikat perswazyjny, w którym ostrzega się potencjalnego wyborcę, że wraz z wyborem R. Trzaskowskiego powrócą konflikty, kryzys, bieda, podział i afery, które zdaniem autora materiału były obecne w Polsce, gdy była ona rządzona przez partię reprezentowaną przez kandydata. Poza wizerunkiem Rafała Trzaskowskiego przedstawiono także D. Tuska, G. Schetynę, B. Budkę i M. Kidawę-Błońską, która również pierwotnie ubiegała się o urząd prezydenta. W treści ulotki kontrkandydat A. Dudy nazywany jest Trzaskowskim, nie jest wymieniane jego imię. Można przypuszczać, że taki zabieg nie jest przypadkowy i miał on na celu wzmocnienie negatywnego przekazu, a także zaprezentować lekceważące podejście autora materiału do kandydata. W ulotce wykorzystano kolor czarny i czerwony, który dodatkowo nadaje jej pejoratywny wydźwięk. Taki zabieg to również typowy przykład czarnego PR-u, czyli działań, które mają na celu ukazanie innej osoby w negatywnym świetle.
Źródło: https://nczas.com/2020/07/08/poczta-polska-dystrybuuje-ulotki-szkalujace-trzaskowskiego-i-wychwalajace-dude-to-usluga-odplatna-komercyjna/ (02.01.2021).
W czasie trwania kampanii wyborczej przed II turą wyborów można przypuszczać, że A. Duda i jego sztab wyborczy chcieli posłużyć się opisywaną przez R. Cialdiniego regułą wzajemności. Zgodnie z tą regułą osoba, która otrzyma przysługę od innego człowieka, czuje
37 https://pokojadwokacki.pl/strach-przed-strachem-wojciech-klicki/ (23.01.2021).
Zdjęcie 40. Ulotka wyborcza dystrybuowana przez Pocztę Polską
188
się zobowiązana do odwzajemnienia tej przysługi. Na wiecach wyborczych A. Duda podkreślał, że to za jego kadencji jako Prezydenta Polski, w Polsce nastąpił spadek ceny gazu o 18%, co ma wpływ na codzienne wydatki obywateli. Dodatkowo, Polacy otrzymali dodatkowe pieniądze od państwa w ramach programu 500+, wyprawki dla dzieci i 13.
emerytury. Premier M. Morawiecki, który należy do partii wspierającej A. Dudę, wspominał na swoich wystąpieniach, że to dzięki A. Dudzie w Polsce został obniżony podatek VAT na kilkaset produktów, z 23% na 8%, a nawet 5%. Wśród produktów znalazły się artykuły dla niemowląt, środki higieniczne, owoce cytrusowe, pieczywo i ciastka oraz musztarda, która w szczególności stała się hitem Internetu38. Wskazywanie wyborcom i potencjalnym wyborcom, co otrzymali do tej pory od urzędującego Prezydenta, mogło być celowym zabiegiem. Sztab wyborczy mógł w ten sposób oczekiwać, że wyborcy poczują potrzebę zrewanżowania się za otrzymane benefity.
W kampanii wyborczej R. Trzaskowskiego przed II turą wyborów można zauważyć bardzo ważną zmianę. Jest to włączenie się żony kandydata, M. Trzaskowskiej, w działania promocyjne. M. Trzaskowska utworzyła swój profil na portalu Instagram 22 czerwca 2020 roku i wtedy też zaczęła intensywnie korzystać z tego medium. Na początku umieszczała głównie zdjęcia rodzinne, na przykład ze ślubu, czy fotografie kandydata z dziećmi. Pierwszy post dotyczący kampanii prezydenckiej ukazał się 26 czerwca, czyli tuż przed I turą wyborów. Przeglądając posty umieszczone przed II turą wyborów można mieć wrażenie, że są promocją M. Trzaskowskiej jako Pierwszej Damy. Prezentuje ona swoje poglądy, relacjonuje spotkania z obywatelami, aby pokazać czego będzie się można spodziewać po jej działaniach, jako żony prezydenta. Między 28 czerwca a 12 lipca M. Trzaskowska znacznie częściej występowała u boku męża podczas spotkań z wyborcami, co również zostało uwiecznione w postach na Instagramie. Co ciekawe, zdjęcia wykonane podczas kampanii wyborczej pojawiały się na profilu również po wyborach.
38 https://wiadomosci.radiozet.pl/Polityka/Wybory-prezydenckie-2020/Druga-tura-przed-nami-Szymon-Holownia-powiedzial-na-kogo-zaglosuje (24.01.2021).
189 Źródło: Instagram – gosia.trzaskowska (26.09.2020).
Źródło: https://businessinsider.com.pl/wiadomosci/wybory-prezydenckie-2020-r-rafal-trzaskowski-program-wyborczy/hjgjrjz (26.09.2020).
Część fasady i fasady osobistej wykorzystanej przez kandydatów w kampanii prezydenckiej przed I turą wyborów nie uległa zmianie. Można do niej zaliczyć wygląd zewnętrzny, gesty, sposób wypowiadania się, a także wykorzystywane rekwizyty i dekoracje.
Główne materiały promocyjne takie, jak banery, hasła wyborcze, spoty telewizyjne, czy reklama w Internecie również nie została zmieniona przez sztaby wyborcze.
Zdjęcie 41. Zdjęcie M. Trzaskowskiej z mężem
Zdjęcie 42. R. Trzaskowski z żoną
190