European SME Sector in the Dimensions of Environmental Activities
1. Kierunki działalności proekologicznej przedsiębiorstw MSP w Unii Europejskiej
W portfelu kierunków działalności ekologicznej i wzrostu zasobooszczędności przed-siębiorstw, w tym sektora MSP, wyróżnia się działania na rzecz [European Comission 2013, European Comission 2009, Popczyk, Kucęba, Dębowski i in. 2014]:
· oszczędności energii,
· minimalizacji odpadów przemysłowych, komunalnych (w szczególności niebez-piecznych),
· oszczędności surowców/komponentów produkcyjnych (materiałów), · oszczędności wód,
· recykling odpadów poprzez ponowne użycie materiałów lub ich ponowne prze-tworzenie oraz użycie,
· sprzedaż złomu metalicznego i niemetalicznego (np. poliester) do zewnętrznych firm przetwarzających,
· zastosowanie Odnawialnych Źródeł Energii, w szczególności współcześnie źró-deł prosumenckich.
Generalizując, aktywność europejskich przedsiębiorstw w zakresie „zielonej” ich aktywności gospodarczej ocenia się, zgodnie z raportem „SMEs, resource efficiency
and green markets Report” [European Comission 2013] na poziomie średnim.
Odpo-wiednio w sektorze MSP w UE: 67% przedsiębiorstw deklaruje oszczędności ener-gii, 65% – minimalizację odpadów przemysłowych, komunalnych (w szczególności niebezpiecznych), 59%, – oszczędności materiałów, 51%, – oszczędności wód, 51% – recykling odpadów poprzez ponowne użycie materiałów lub ich ponowne prze-tworzenie i użycie. Działania te, identyfikowane są w sposób naturalny, mają wymiar społeczny. Niskie wskazania na poziomie – 29%, przypisano działaniom związanym z odsprzedażą złomu. Wynik ten podlega jednak korekcie interpretacyjnej, gdyż licz-ba firm z sektora MSP, których ta działalność może dotyczyć jest podzbiorem populacji
badanych MSP. Interesujące wskazanie dotyczy zastosowania Odnawialnych Źródeł Energii, które rozszerzając można również identyfikować jako prosumenckie źródła energii. 16% przedsiębiorstw MSP w UE wykazuje swoją aktywność w tym zakresie. W tym odniesieniu odwołując się do deklaracji 3x20 podpisanej w 2008 r. przez pań-stwa członkowskie Unii Europejskiej, jest to wskaźnik satysfakcjonujący. Świadczy, że również sektor MSP wpisuje się w jego realizację. Zgodnie z ww. deklaracją Państwa członkowskie są zobowiązane do wzrostu udziału energii produkowanej w OZE do 20%, jednocześnie redukcję surowców i paliw kopalnych o 20% oraz redukcję gazów cieplarnianych w ekwiwalencie CO2 o 20% (obecnie dla Polski do roku 2030 przyjęto powyższą redukcję CO2 do poziomu 40%). Aktywność MSP w zakresie OZE wzmacnia bilans produkowanej energii z tych źródeł w bilansach energetycznych krajów UE.
W tym miejscu należy jednak wskazać, że we wszystkich wyróżnionych siedmiu obszarach „zielonej aktywności”, najwyższą gotowość do działań proekologicznych wykazują średnie przedsiębiorstwa, a najniższą przedsiębiorstwa z grupy mikro. Na podstawie własnych obserwacji i badań prowadzonych w grupie polskich przed-siębiorstw z sektora MSP, zróżnicowanie to wynika z utrudnionego dostępu mikro- i małych przedsiębiorstw do źródeł finansowania zewnętrznego, a niejednokrotnie mniejszej ich świadomości ekologicznej. Dotyczy to również obostrzeń proekolo-gicznych – udokumentowanych przez legislację Unii Europejskiej. Obostrzenia te dedykowane są dla dużych i średnich przedsiębiorstw. Przedsiębiorstwa te zobligo-wane są do wdrażania i stosowania systemów zarządzania środowiskiem (np. ISO 14001, EMAS- Eco-Management and Audit Scheme czy ISO -14064).
Rozpatrując działalność przedsiębiorstw z sektora MSP w wymiarach poszcze-gólnych gospodarek krajowych, obserwuje się, że w strukturach UE w tym zakresie, występuje dość znaczne zróżnicowanie. W tabeli 1 zestawiono procentowe udziały wyróżnionych obszarów działalności proekologicznej MSP w wybranych krajach Unii Europejskiej. Wybór państw przeprowadzony został wg kryterium minimum (MIN) i maksimum (MAX) przedsiębiorstw MSP zaangażowanych w tych krajach, w poszcze-gólnych obszarach działalności proekologicznej, w tym zasoboszczędnościowej.
Tabela 1. Kierunki aktywności proekologicznej MSP w wybranych krajach Unii Europejskiej wg przyjętego kryterium Region Osz cz ędność ener gii Redukcja odpadó w Osz cz ędność ma te -riałó w Osz cz ędność w ody Rec ycling Spr zedaż złomu Zast oso w anie O d-na wialn ych Źr ódeł Ener gii UE-28 MSP 67% 67% 59% 51% 51% 29% 16% Wielka
Brytania 79% 94% (MAX) 71% 63% 83% (MAX) 42% (MAX) 18% Hiszpania 91% (MAX) 85% 91% (MAX) 78% (MAX) 78% 34% 13%
Austria 80% 75% 63% 56% 60% 24% 34% (MAX)
Polska 64% 48% 56% 51% 28% 30% 10%
Słowenia 40% 40% 27% (MIN) 32% 19% 20% 10%
Estonia 27% (MIN) 18% (MIN) 34% 13% (MIN) 14% (MIN) 7% (MIN) 3% (MIN) Stany
Zjed-noczone 75% 88% 79% 62% 83% (MAX) 41% 21%
Źródło: opracowanie na podstawie: European Commission 2013.
Wyróżniającymi się przedsiębiorstwami z sektora MSP w Europie są podmioty brytyjskie. Ich podjęta i deklarowana aktywność w trzech obszarach w skali Unii Eu-ropejskiej jest najwyższa. Dotyczy minimalizacji odpadów – 94% (27 punktów pro-centowych więcej niż w przypadku wskazania w zagregowanej grupie MSP w UE), działań dotyczących recyklingu i ponownego użycia lub przetworzenia i użycia odpadów materiałowych – 83% (32 punkty procentowe więcej niż w przypadku wskazania w zagregowanej grupie MSP w UE). Najwyższe wskazanie dotyczy rów-nież sprzedaży złomu na cele przetworzenia w przedsiębiorstwach kooperujących – 42% (13 punktów procentowych więcej niż w przypadku wskazania w zagrego-wanej grupie MSP w UE). Również wyróżniającymi się przedsiębiorstwami MSP w zakresie analizowanej działalności są przedsiębiorstwa hiszpańskie. Hiszpania jest liderem w zakresie oszczędności energii – 91% (24 punktów procentowych więcej niż w przypadku wskazania w zagregowanej grupie MSP w UE), oszczędności surow-ców produkcyjnych – 91% (32 punkty procentowe więcej niż w przypadku wskazania
w zagregowanej grupie MSP w UE) oraz w oszczędności wody 78% (27 punktów pro-centowych więcej niż w przypadku wskazania w zagregowanej grupie MSP w UE). Z kolei, niekwestionowanym liderem w Unii Europejskiej w zakresie wykorzystania w MSP Odnawialnych Źródeł Energii jest Austria – 34%. Przedsiębiorstwa austriackie wykorzystują przede wszystkim farmy wiatrowe do produkcji energii elektrycznej na potrzeby własne i odsprzedaż do sieci nadwyżek tej energii. Najmniejsza aktywność proekologiczna MSP obserwowana jest w państwach UE bloku wschodniego, co tłu-maczyć należy ciągłym dopasowaniem się tych państw do obostrzeń wynikających z dyrektyw i regulacji Unii Europejskiej. Przykładem jest Estonia (tabela 1): oszczęd-ność energii – 27% (40 punktów procentowych mniej niż w przypadku wskazania w zagregowanej grupie MSP w UE), minimalizacja odpadów – 18% (49 punktów pro-centowych mniej niż w przypadku wskazania w zagregowanej grupie MSP w UE). Należy wskazać, że dla państw UE bloku wschodniego, dedykowane są mechanizmy wsparcia finansowego celem wyrównania różnic gospodarczych do 2020 roku. Przy-kładem jest m.in. Polska, która już od 2007 roku korzysta ze wsparcia z Funduszu Spójności – wspieranie rozwoju europejskich sieci transportowych oraz ochrony śro-dowiska w krajach UE oraz Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR). W przypadku tych dwóch funduszy Polska w nowej transzy w latach 2014–2020 z budżetu polityki spójności (z UE) otrzyma ponad 82,5 mld EUR. Odchylenia „zielo-nej aktywności” MSP w Polsce, w odniesieniu wskazań w zagregowa„zielo-nej grupie MSP w UE wynoszą odpowiednio: oszczędność energii „-3” punkty procentowe, minimali-zacja odpadów „-19” punktów procentowych, oszczędność materiałów „-9” punktów procentowych, oszczędność wody 0 punktów procentowych, recykling materiałów „-23” punkty procentowe, sprzedaż złomu jest większa o „1” punkt procentowy, wy-korzystanie Odnawialnych Źródeł Energii „-6” punktów procentowych.
Stan aktywności proekologicznej MSP w Unii Europejskiej porównano również z aktywnością tego sektora w Stanach Zjednoczonych. Na podstawie analizy porów-nawczej poszczególnych obszarów działalności proekologicznej przedsiębiorstw MSP w zagregowanej populacji UE i w USA, Europa ma wartości procentowe niż-sze, odpowiednio odchylenia wynoszą (punkty procentowe): oszczędność ener-gii „-8”, minimalizacja odpadów „-21”, oszczędność materiałów „-20”, oszczędność wody „-11”, recykling materiałów „-32” punkty procentowe, sprzedaż złomu „-11”, wykorzystanie Odnawialnych Źródeł Energii „-5” punktów procentowych. Wynika to oczywiście z wysoce zdywersyfikowanych wskazań w poszczególnych państwach członkowskich EU-28. Wprowadzając USA do zbioru komparatywnego UE, tylko w przypadku recyklingu w MSP wskazanie procentowe pokrywa się z maksimum wskazania przypisanego dla Wielkiej Brytanii - 83%.
Reasumując, wyrównywanie gospodarcze regionów poprzez finansowanie (The Energy Efficiency Financial Institutions Group 2013), m.in. działalności proeko-logicznej, w tym zasobooszczędnościowej MSP, w krajach członkowskich o „krót-kich” stażach partycypacji w strukturach UE, rokuje postęp w omawianych zakresie, redukcję istniejących w/w odchyleń.