Kierunki i wyzwania Wspólnej Polityki Zagranicznej

Do celów Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa UE należą: ochrona wspólnych wartości, podstawowych interesów, integralności i niezawisłości UE zgodnie z zasadami Karty NZ; umacnianie bezpieczeństwa UE i jej państw człon-kowskich; utrzymanie pokoju na świecie i umacnianie bezpieczeństwa międzyna-rodowego; promowanie współpracy międzynarodowej; promowanie demokracji i praworządności, przestrzeganie praw człowieka i podstawowych swobód oraz budowanie wspólnego systemu obronnego.

Traktat z Lizbony objął katalogiem działań zewnętrznych UE: Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa, wspólną politykę handlową, współpracę gospo-darczą i rozwojową, pomoc humanitarną, aspekty innych polityk zewnętrznych (np. polityka kulturalna). Polityka zagraniczna i bezpieczeństwa w dalszym ciągu należy do obszarów szczególnie wrażliwych, stanowiących zasadniczą domenę suwerenności państwowej. Traktat utrzymuje zasadę głosowania jednomyślnego w jej zakresie.

Wykres 17.4. Schemat decyzyjny WPZiB

Źródło: opracowanie własne.

KE pełni głównie funkcje pomocnicze; PE konsultacyjne, wydaje zalecenia, sprawu-je kontrolę i wydasprawu-je zgodę na zawarcie niektórych umów międzynarodowych. Unia, oprócz ogólnych wytycznych oraz umacniania współpracy pomiędzy państwami człon-kowskimi, prowadzi WPZiB poprzez podejmowanie decyzji, które określają: 1) dzia-łania, które powinny być prowadzone przez Unię, 2) stanowiska, które powinny być podjęte przez Unię oraz zasady wykonywania powyższych decyzji.

Europejska Strategia Bezpieczeństwa, przyjęta w czerwcu 2003 r., jest pierw-szą wspólną koncepcją strategiczną UE w tym obszarze. W myśl strategii, UE jest

„światowym graczem”, który musi ponosić odpowiedzialność za ład międzynaro-dowy. Charakteryzuje ona m.in. nowe zagrożenia (terroryzm, rozprzestrzenianie broni masowego rażenie, konfl ikty regionalne, rozpad państwa, przestępczość zorganizowana) i otoczenie zewnętrzne UE, które wpływa bezpośrednio na jej bezpieczeństwo, strategiczne cele w obszarze zwalczania zagrożeń (m.in. przyję-cie europejskiego nakazu aresztowania, przeciwdziałanie fi nansowaniu terrory-zmu, rozwój środków obrony, zaostrzenie kontroli eksportu broni, instrumenty promocji stabilności w otoczeniu zewnętrznym Unii, jak w przypadku Bałkanów ich europejska perspektywa) oraz implikacje nowych uwarunkowań dla bezpie-czeństwa państw członkowskich. Zapowiedziano m.in. rozwijanie strategicznej współpracy z Rosją, Japonią, Kanadą, Chinami i Indiami [Rada: www.consilium. europa.eu].

Utworzenie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa UE na mocy Traktatu z Maastricht i jej późniejsza ewolucja jest wyrazem aspiracji państw członkowskich w kierunku wzmocnienia tożsamości i roli Unii, jako globalnego aktora na arenie międzynarodowej. Jednym z jej elementów jest samodzielność UE w zakresie bezpieczeństwa i obrony oraz podniesienia wiarygodności i nieza-leżności europejskiej obrony, w przypadku braku zaangażowania ze strony USA. Jednocześnie proces kształtowania europejskich zdolności obronnych w ramach samej UE przebiegał z zastrzeżeniem, że podstawę zbrojnej obrony państw człon-kowskich UE stanowi Sojusz Północnoatlantycki.

Dostosowaniu WPZiB, nowym wyzwaniom w otoczeniu międzynarodowym, służyły kolejne traktaty rewizyjne (z Amsterdamu, Nicei i Lizbony), a także decy-zje podjęte na szczytach szefów państw i rządów krajów członkowskich. Traktat nicejski z 2001 r. wyposażał UE w kompetencje określania i realizowania WPZiB UE oraz włączył prowadzenie misji petersberskich UZE (operacji humanitarnych i ratowniczych, misji pokojowych oraz zadań bojowych, opanowywania sytuacji kryzysowych, w tym przywracania pokoju) do działań w ramach wspólnej poli-tyki bezpieczeństwa i obrony. UZE przekazała UE organy odpowiedzialne za jej aktywność operacyjną (Komórka Planowania, Centrum Sytuacyjne, Centrum Sa-telitarne, Zachodnioeuropejska Grupa ds. Uzbrojenia, Instytut Studiów nad Bez-pieczeństwem). Utworzona w 2004 r. Europejska Agencja Obrony przejęła kom-petencje w obszarze współpracy przemysłów zbrojeniowych. Wraz z wejściem w życie Traktatu z Lizbony stworzona została formalna podstawa do rozwiązania UZE. Art. 42 ust. 7 TUE (tzw. klauzula solidarności) zobowiązuje członków UE do udzielenia sobie wzajemnej pomocy w wypadku zbrojnej agresji, z zastrzeżeniem iż nie wpłynie to na szczególny charakter polityki bezpieczeństwa i obrony niektó-rych państw UE). Działalność UZE została całkowicie wygaszona w czerwcu 2011 r.

Bezsilność UE wobec wojny domowej w byłej Jugosławii oraz kryzysu w Kosowie w 1999 r. stała się katalizatorem dla rozwoju europejskiej polityki bezpieczeństwa i obrony. W grudniu 1998 r., na francusko-brytyjskim szczycie w Saint-Malo, przywódcy obu państw przyjęli deklarację o potrzebie rozwoju samodzielnych zdolności wojsko-wych UE.

W ślad za tym, na posiedzeniach RE w Kolonii w czerwcu 1999 r. i Helsinkach w grudniu 1999 r., podjęto decyzje w sprawie budowy wojskowego fi lara UE (powołanie

Stałe-go Komitetu Bezpieczeństwa i Obrony, Komitetu WojskoweStałe-go i Sztabu WojskoweStałe-go) Przywódcy państw członkowskich proklamowali ofi cjalnie ustanowienie Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony, jako narzędzia WPZiB. Zobowiązali się oni do pod-jęcia działań, służących podwyższaniu zdolności wojskowej UE i ustanowienia nowych struktur do realizacji zadań w zakresie zapobiegania konfl iktom i postępowania w ra-zie kryzysów. Proklamowano tzw. Europejski Cel Operacyjny (European Headline Goal 2003), który zakładał utworzenie, do końca 2003 roku, sił zbrojnych liczących ok. 50– 60 tys. żołnierzy, zdolnych do rozmieszczenia w ciągu 60 dni i prowadzenia wszystkich typów akcji w ramach zadań petersberskich przez co najmniej rok. Polityka obronna UE ma na zasadzie wzajemności przyczyniać się do wzmacniania zdolności obronnych NATO [Ciupiński 2013: 67–96].

W 2004 r. na spotkaniu RE w Brukseli postanowiono (European Headline Goal 2010) m.in. utworztć Europejską Agencję Obrony oraz realizację koncepcji grup bojowych UE, liczących po ok. 1500 żołnierzy, zdolnych do rozpoczęcia działań w ciągu 15 dni od podjęcia przez UE decyzji politycznej i wyspecjalizowanych w działaniu w trudnych warunkach terenowych i klimatycznych [Ciupiński 2013: 210–216].

Grupy bojowe osiągnęły zdolność operacyjną 1 stycznia 2007 r., w każdym półroczu dyżur pełnią dwie grupy bojowe. Nie zostały one jednak wykorzystane w praktyce. Ich użycie wymaga jednomyślnej zgody/decyzji państw członkowskich. W listopadzie 2012 r. ministrowie spraw zagranicznych dopuścili możliwość wykorzystania GB poza standardową procedurą.

Tym inicjatywom towarzyszyło również wzmacnianie zdolności cywilnych reagowania kryzysowego Unii. W czerwcu 2000 r., na spotkaniu RE w Santa Maria de Feira, podjęto m.in. decyzję o współpracy w przygotowaniu do końca 2003 r. 5 tys. policjantów, zdol-nych do działań prewencyjzdol-nych i interwencyjzdol-nych; możliwości mobilizacji jednostek policyjnych w liczbie 1 tys. w ciągu 30 dniu. Pierwsza operacja policyjna rozpoczęła się w czerwcu 2003 r. w Bośni i Hercegowinie.

Na mocy TL WPBiO stanowi integralną część WPZiB UE – ma służyć zapew-nieniu operacyjnych zdolności, bazujących na środkach cywilnych i wojskowych. Mogą one objąć sześć typów misji: 1) wspólne działania rozbrojeniowe, 2) hu-manitarne i ratunkowe, 3) doradztwa wojskowego i wsparcia, 4) zbrojne, służące zwalczaniu kryzysów, 5) przywracaniu pokoju, 6) stabilizacyjnych po zakończeniu konfl iktu. Misje te mogą przyczyniać się do walki z terroryzmem, w tym poprzez wspieranie państw trzecich w zwalczaniu terroryzmu na ich terytorium.

Największym wyzwaniem i jednocześnie praktycznym wymiarem WPZiB jest

cywilne i wojskowe zarządzanie kryzysowe. UE prowadzi misje cywilne i

ope-racje wojskowe (od 2003 r. 16 zakończonych, 17 trwających; stan na wrzesień 2015 r.) głównie na Bliskim Wschodzie, Afryce Środkowej, na Bałkanach. W latach 2003–2015 UE prowadziła 11 operacji wojskowych:

– dwie na terenie byłej Jugosławii, realizowane w formule Berlin plus, tzn. przy współpracy i z wykorzystaniem środków NATO, głównie struktur dowodzenia, (Concordia, zakończona, w Byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonii;

Al-thea w Bośni i Hercegowinie, trwająca w zredukowanej formie);

– 8 prowadzonych samodzielnie w regionie Afryki: trzy zakończono – Artemis w Demokratycznej Republice Kongo, EUROF DR Congo, EUROF-TCHAD-RCA, EUFOR Republika Środkowoafrkańska, trzy są kontynuowane: u wybrzeży

Somalii przeciwko piratom: EUNAVOR-Atalanta i dwie szkoleniowe: EUTM Somalia i EUTM Mali, w styczniu 2015 r. ustanowiona została kolejna misja wojskowa w Republice Środkowoafrykańskiej EUMAM;

– oraz ustanowiona w czerwcu 2015 r. EUNAVFOR MED, prowadzona przeciw przemytnikom imigrantów w centralnej części południowego Morza Śród-ziemnego [Europejska Służba Działań Zewnętrznych: www.eeas.europa.eu].

Pierwszymi cywilnymi misjami UE były misje policyjne, później wyodrębniono następujące ich kategorie:

• misje praworządności (np. EULEX Kosowo);

• reformy sektora bezpieczeństwa (np. EUSEC RD Congo; EUAVSEC Południowy Sudan – wsparcie rozwoju standardów bezpieczeństwa w ruchu powietrznym na międzynarodowym lotnisku w Juba; EUCAP NESTOR – budowa struktur bezpieczeństwa morza w Rogu Afryki; EUCAP SAHEL Niger – wsparcie kra-jowych organów bezpieczeństwa w walce ze zorganizowaną przestępczością i terroryzmem; EUBAM Libia – najnowsza misja od maja 2013 r. – wsparcie bezpieczeństwa m.in. granic Libii);

• misje graniczne i obserwacyjne (tzw. monitorujące: misja wsparcia kontroli granic w Mołdawii i Ukrainie EUBAM, misja obserwacyjna EUMM w Gruzji – monitorowanie wdrażania porozumienia o zawieszeniu broni w konfl ikcie gruzińsko-rosyjskim w 2008 r., a także dwie misje na teranie Autonomii Pale-styńskiej: EUPOL COPPS – wsparcie władz palestyńskich w budowie aparatu policyjnego oraz EUBAM RAFAH – misja graniczna na przejściu granicznym w Rafah). Zakwalifi kowanie misji jako cywilnej nie wyklucza jednak jej kom-ponentu wojskowego (Afganistan, Irak, Gwinea-Bissau) [Europejska Służba Działań Zewnętrznych: www.eeas.europa.eu].

UE jest największym dawcą pomocy rozwojowej i humanitarnej w świecie. W latach 2004–2014 połowa ofi cjalnej pomocy rozwojowej pochodziła z UE i jej państw członkowskich. Działalność pomocowa ma charakter warunkowości, jest zależna od tego czy państwo – benefi cjent spełnia określone warunki stawiane przez UE. Widoczne jest to zwłaszcza w nowym podejściu KE do pomocy rozwojo-wej UE z 2011 r. Zasada promowania koncepcji dobrych rządów i praw człowieka zawarta jest zarówno w umowach o partnerstwie z krajami AKP, Azji, Ameryki Łacińskiej, jak i w ramach Europejskiej Polityki Sąsiedztwa.

Europejskiej Służbie Działań Zewnętrznych [zob. wykres 17.5.] przypisana została rola

w tworzeniu spójnych i kompleksowych strategii politycznych. Mają one łączyć instru-menty dyplomacji prewencyjnej z krótkofalowymi środkami reagowania kryzysowego (zarządzanie kryzysowe w zakresie pomocy humanitarnej oraz dyplomatyczne, cywil-ne i wojskowe zarządzanie kryzysowe) oraz z długoterminowymi instrumentami i stra-tegiami politycznymi (w zakresie współpracy na rzecz rozwoju, handlu, środowiska i dostosowania do zmiany klimatu w celu ograniczenia narażenia w przypadku klęsk żywiołowych, w kwes i migracji).

Wykres 17.5. Europejska Służba Działań Zewnętrznych

Źródło: opracowanie własne na podstawie ESDZ: www.eeas.europa.eu.

Analizując zasięg geografi czny i kierunki zaangażowania pomocowego Unii Europejskiej wciąż obecny jest nacisk na geostrategiczną orientację europejskiej polityki współpracy rozwojowej (do głównych odbiorców unijnej pomocy należą: Turcja, Afganistan, obszar Zachodniego Brzegu i Strefy Gazy, Maroko). Z krytyką spotyka się zbyt małe ukierunkowanie pomocy na kraje najbiedniejsze.

Wśród kierunków działań zewnętrznych UE należy wymienić m.in.:

• Bałkany Zachodnie: w odpowiedzi na wojny i konfl ikty pomiędzy krajami by-łej Jugosławii UE od lat 90. UE prowadzi politykę wobec krajów Europy Po-łudniowej. Koncentruje się ona na Albanii, Bośni i Hercegowinie, Kosowie, Macedonii, Czarnogórze i Serbii. Obejmuje ona kwes e związane z bieżącym, cywilnym i wojskowym, zarządzaniem kryzysowym, długotrwałym procesem politycznej i gospodarczej odbudowy, aż do perspektywy członkostwa krajów bałkańskich w UE. I tak UE, od 2008 r., prowadzi swoją największa cywilną misję w Kosowie (EULEX). Ramy współpracy z UE wyznaczają, zawierane od przełomu lat 1999/2000 z krajami Bałkanów Zachodnich, Porozumienia o Stabilizacji i Stowarzyszeniu (SAA), uzależnione od spełnienia określonych politycznych warunków (np. współpraca z Międzynarodowym Trybunałem Karnym do spraw byłej Jugosławii oraz obejmujące m.in. wsparcie fi nansowe, liberalizację reżimu wizowego). Stabilizacja Bałkanów Zachodnich stanowi jednakże wyzwanie dla UE – zwłaszcza perspektywa ich członkostwa i postrze-gana jest jako ważny i skuteczny instrument polityki zagranicznej i bezpieczeń-stwa UE;

• obszarem szczególnego zainteresowania UE są państwa upadłe kontynentu afrykańskiego, szczególnie Afryki Subsaharyjskiej, strefa tzw. Sahelu oraz tar-gany konfl iktami region zwany Rogiem Afryki. W 2011 r., w związku z kryzy-sem w Mali oraz zaostrzającą się niestabilnością w regionie Sahel, UE przyjęła Strategie Bezpieczeństwa i Rozwoju Sahelu (Strategy for Security and

Deve-lopment in the Sahel). Wyznacza ona cztery strategiczne kierunki działania UE:

(1) rozwój, dobre zarządzanie, rozwiązywanie konfl iktów wewnętrznych; (2) współpraca polityczna i dyplomatyczna; (3) bezpieczeństwo i państwo prawa; (4) zwalczanie ekstremizmu [Europejska Służba Działań Zewnętrznych: www. eeas.europa.eu]. Ogólne ramy relacji UE–Afryka tworzy porozumienie z Co-tonou z 2000 r. Jego celem jest ograniczenie, a ostatecznie wyeliminowanie ubóstwa oraz stopniowe włączenie państw Afryki, Karaibów i Pacyfi ku (AKP) do światowej gospodarki, z uwzględnieniem celów zrównoważonego rozwo-ju. A także potwierdzone, w listopadzie 2010 r. na trzecim szczycie UE–Afry-ka, strategiczne partnerstwo. Działania UE koncentrują się przede wszystkim na instrumentach pomocy rozwojowej i humanitarnej. Unia zajmuje również stanowiska wobec konfl iktów w Angoli, Burundi, E opii i Erytreii, Liberii, Rwandzie, Sudanie, Wybrzeżu Kości Słoniowej, Zairze, jednakże bez więk-szych skutków. Polityczne zaangażowanie UE w sprawy kryzysów afrykańskich przyczyniło się do instytucjonalizacji współpracy pokojowej i utworzenia Unii Afrykańskiej [Lizak 2012: 300–356].

• ważnym elementem strategii UE w obszarze WPZiB jest wspieranie współ-pracy wewnątrzregionalnej i międzyregionalnej, wynikającej z dążeń do zwiększania odpowiedzialności regionu za własny rozwój. Przykładem takich działań są: Rada Współpracy Regionalnej na Bałkanach Zachodnich, współ-praca z Unią Afrykańską, Wspólnotą Gospodarczą Państw Afryki Zachodniej – ECOWAS i Południowoafrykańską Wspólnotą Rozwoju – SADC w regionie Afryki, strategiczny dialog z państwami azjatyckimi ASEAN (umowy o partner-stwie i współpracy z Brunei, Indonezją, Malezją, Filipinami, Singapurem, Taj-landią i Wietnamem; podjęcie negocjacji w sprawie umów o wolnym handlu z Malezją, Tajlandią i Wietnamem oraz zawarcie, we wrześniu 2013 r., umo-wy o wolnym handlu między UE a Singapurem), przystąpienie UE do Trak-tatu o wzajemnych stosunkach i współpracy w Azji Południowo-Wschodniej (2012 r.), a także w ramach ASEM i Forum Regionalnego ASEAN. Z kolei ne-gocjacje w sprawie umowy stowarzyszeniowej z krajami Wspólnego Rynku Południa (Mercosur, międzyregionalna Umowa ramowa o współpracy między UE a Mercosurem obowiązuje od 1999 r.) zostały wznowione w 2010 r. • współpraca transatlantycka opiera się na podpisanej w 1994 r. Nowej

Agen-dzie Transatlantyckiej (New Transatlan c Agenda NTA), do której kluczowych obszarów zaliczono m.in. promowanie pokoju oraz stabilności i rozwoju de-mokracji. W 1998 r. została ona rozwinięta w ramach Transatlantyckiego Part-nerstwa Gospodarczego (Transatlan c Economy Partnership, TEP). Szczyty USA–UE organizowane są od 1997 r. Konieczność zacieśniania współpracy transatlantyckiej jest wynikiem zarówno kształtującego się ładu wielobie-gunowego, jak i konsekwencji globalnego kryzysu fi nansowego. Jednak na przestrzeni kilku ostatnich lat relacje uległy znacznemu osłabieniu. SZ dążą raczej do zacieśniania współpracy z kluczowymi państwami członkowskimi UE (Wielka Brytanią i Niemcami), co znalazło wyraz w Strategii Bezpieczeństwa Narodowego Stanów Zjednoczonych z 2010 r. [Fiszer, Olszewski 2013: 48–48].

Agenda współpracy politycznej UE–SZ obejmuje trzy kluczowe obszary: pro-mocję międzynarodowego pokoju, demokracji i praw człowieka, walkę z terro-ryzmem międzynarodowym oraz współpracę w zakresie polityki energetycznej.

Szczyt gospodarczy USA–UE z 2007 r stał się impulsem do wznowienia roz-mów o transatlantyckiej strefi e wolnego handlu (TAFTA Transtlan c Free Trade

Area) – obecnie obie strony prowadzą negocjacje w tym zakresie. Ustanowienie

strefy wolnego handlu pomiędzy USA i UE ma być siłą napędową dla globalnego rozwoju gospodarczego oraz zacieśnienia relacji handlowych, tworząc najszerszą i najbardziej zintegrowaną współpracę gospodarczą na świecie.

Od 2009 r. funkcjonuje Rada ds. Energii UE–USA, współpraca realizowana jest na szczeblu ministerialnym. Do jej zadań należy wspieranie działań na rzecz stabil-ności rynków energetycznych, promowanie modernizacji infrastruktury przesyło-wej oraz dywersyfi kacji energii, wspieranie partnerstwa unijno-amerykańskiego w zakresie zielonych technologii;

• znaczenie Rosji w polityce UE opiera się przede wszystkim na jej pozycji na glo-balnym rynku zasobów energetycznych. Podstawę prawną dla wzajemnych relacji tworzy Porozumienie o Partnerstwie i Współpracy z 1994 r. W 2008 r. rozpoczęte zostały rozmowy na temat nowego porozumienia regulującego wzajemne relacje, jednakże zostały one zawieszone po wybuchu konfl iktu między Rosją a Gruzją w sprawie Ose i Południowej. W sierpniu 2012 r., po 18 latach starań, Rosja stała się członkiem WTO.

Współpraca UE–Rosja opiera się na odbywających się dwa razy w roku szczy-tach UE–Rosja. Do kwes i dwustronnych, będących przedmiotem rozmów w ra-mach szczytów Rosja–UE w latach 2011–2102, należą: postępy w budowie czte-rech wspólnych przestrzeni (gospodarczej; wolności, bezpieczeństwa i sprawie-dliwości; bezpieczeństwa międzynarodowego; nauki, edukacji i kultury); przebieg negocjacji w sprawie nowej umowy UE–Rosja, mającej zastąpić wygasłe porozu-mienie o partnerstwie i współpracy z 1994 roku; współdziałanie w rozwiązywaniu kryzysów; współpraca w sferze energetycznej; wspieranie przez UE modernizacji Rosji i perspektywa wzajemnego zniesienia wiz. Punktem spornym pozostaje tzw. trzeci pakiet energetyczny UE, postrzegany przez Moskwę jako dyskryminujący jej interesy. W jego konsekwencji Gazprom pozbawiony zostanie pełnej kontroli nad sieciami przesyłowymi w krajach Unii Europejskiej. Na szczycie w lipcu 2012 r. poza wymienionymi kwes ami, różnice zdań dotyczyły problematyki praw czło-wieka, a także bieżącej polityki międzynarodowej – sytuacji w Syrii, stanowiska wobec Iranu, rosyjskiej polityki wobec terytorialnej integralności Gruzji, negocja-cji dotyczących statusu Naddniestrza w formacie 5+2 (Rosja, Ukraina, USA, UE i OBWE oraz Mołdawia i Naddniestrze). 31. szczyt rosyjsko-unijny (4–5 czerwca 2013 r. w Jekaterynburgu) po raz kolejny nie przyniósł konkretnych rezultatów. Podpisano zaledwie jeden techniczny dokument o walce z tzw. prekursorami słu-żącymi do produkcji syntetycznych narkotyków. W odpowiedzi na kryzys na Ukra-inie i aneksję Krymu przez Rosję od marca 2014 r. UE m.in. zawiesiła dwustronne rozmowy o wizach i nowym porozumieniu UE–Rosja oraz wprowadziła sankcje indywidualne, gospodarcze i fi nansowe na Federację Rosyjską [h p://www.con-silium.europa.eu].

• wymiar północny polityki UE obejmuje relacje z Rosją, Norwegią i Islandią w zakresie promowania dialogu i współpracy, wzmocnienia stabilizacji, dobro-bytu i współpracy gospodarczej, promowania integracji i zrównoważonego rozwoju w Europie Północnej. W tym celu ustanowione zostały cztery tema-tyczne partnerstwa: w obszarze środowiska naturalnego, zdrowia publicznego i społecznego dobrobytu, transportu i logistyki oraz kultury.

Do instrumentów WPZiB należą również klasyczne środki dyplomatyczne, wśród których należy wymienić:

• wysiłki dyplomatyczne podejmowane przez Wysokiego Przedstawiciela UE jak dziesięciu specjalnych przedstawicieli UE (stan na styczeń 2016 r.) w ob-szarach objętych kryzysem, np. w konfl ikcie gruzińskim w 2008 r. W związku z wydarzeniami w Afryce Północnej i Rogu Afryki w 2011 r. powołano po raz pierwszy Specjalnego Przedstawiciela Unii dla południowego obszaru Morza Śródziemnego i Rogu Afryki;

• ofi cjalne stanowiska UE, w których państwa członkowskie jednym głosem po-tępiają polityczną sytuację w danym kraju, jak w Zimbabwe czy Białorusi; • większe znaczenie przypisuje się tzw. „miękkim” środkom dyplomatycznym,

jedynie w razie konieczności popartych sankcjami ekonomicznymi czy misja-mi pokojowymisja-mi, w celu rozwiązania konfl iktu;

• polityka oparta na sankcjach (embarga handlowe, zakaz wjazdu na teren UE, zamrożenie kont) uważana jest za mało skuteczną. Tylko w pojedynczych przy-padkach UE sięga do sankcji, jak na przykład wobec reżimów w Afryce Pół-nocnej, Syrii czy w związku z programem atomowym Iranu w 2011 r. Sankcje wobec reżimu Al-Assada w Syrii, Łukaszenki w Białorusi, czy Federacji Rosyj-skiej w związku z aneksją Krymu (embargo na broń, zakaz wjazdu na teren UE, blokada kont bankowych, celowe ograniczenia handlowe) nie przyniosły oczekiwanych rezultatów;

• UE w większym stopniu koncentruje się na stabilizowaniu najbliższego są-siedztwa (Europejska Polityka Sąsą-siedztwa), które przekonuje warunkową pomocą fi nansową uzależnioną od stopnia przeprowadzenia reform, w tym także poszanowania praw człowieka;

• aktywnie kształtowanym obszarem europejskiej polityki zagranicznej jest, za-początkowana w latach 90. i przeprowadzona 40 razy, obserwacja wyborów – m.in. w Afryce Południowej, Rosji, Obszarach Autonomii Palestyńskiej, Tunezji i Egipcie;

• katalog politycznych deklaracji w ramach WPZiB w latach 2011–2013 sięgał od wsparcia niepodległości Sudanu Południowego, poprzez potępienie przemo-cy na Wybrzeżu Kości Słoniowej, do „przyjaznego przyjęcia do wiadomości” likwidacji kary śmierci w amerykańskim stanie Illinois, utrzymującą się kryty-kę wobec warunków uwięzienia ukraińskiej opozycjonistki Julii Tymoszenko, a także potępienie łamania podstawowych praw politycznych i obywatelskich w państwach trzecich (m.in. ograniczania prawa do zgromadzeń w Demokra-tycznej Republice Kongo, dyskryminacja ze względu na orientacje seksualną w Mołdawii, działania przeciwko przedstawicielom społeczeństwa obywatel-skiego w Egipcie i Białorusi, krytyka wobec traktowania mniejszości arabskiej w Izraelu).

WPZiB opiera się na zasadzie konsensusu, dlatego też trudno czasem sprowa-dzić narodowe interesy do wspólnego mianownika. W szczególności widoczne jest to w realizacji unijnej polityki wobec Bliskiego Wschodu, m.in. w przypadku wspólnego stanowiska wobec wniosku Autonomii Palestyńskiej o członkostwo w ONZ (w głosowaniu na forum Zgromadzenia Ogólnego ONZ m.in. Niemcy, Pol-ska wstrzymały się od głosu). Także w głosowaniu nad rezolucją ONZ w sprawie Libii w 2011 r. Niemcy wstrzymały się od głosu, co wywołało obawy wobec