rozwój INFraSTrUKTUrY
1. kierunki rozwoju współczesnych łańcuchów dostaw
Globalizację traktuje się współcześnie jako fundamentalny trend mający wpływ na kształtowanie się innych tendencji w światowej gospodarce. Spośród
tego typu istotnych czynników wymienić należy1:
– zmiany atrakcyjności miejsc produkcji w skali światowej;
– masową kustomizację produkcji (mass customization), uwzględniającą także zmiany demograficzne, m.in. „starzenie się” społeczeństw, i wynikające stąd potrzeby konsumentów w zakresie typów produktów oraz sposobów ich dys-trybucji;
1 Zob. A. Baraniecka, Rozwój łańcuchów dostaw [w:] Offshoring a rozwój łańcuchów dostaw, red. M. Szym-czak, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań 2014, s. 41−42; B. Ocicka,
Zmiany w łańcuchach dostaw w świetle rozwoju zaopatrzenia z rynków niskokosztowych, Oficyna
Wydaw-nicza SGH, Warszawa 2012, s. 31 i n.; J. Moavenzadeh, P. Sayler, A. Sander, M. Maczat, S. Starke,
Cap-turing the Future, Megatrends Shaping the Travel and Transport Ecosystem, The Boston Consulting Group,
http://www.bcglondon.com/expertise_impact///PublicationDetails.aspx?id=tcm:86-117074&mid= (6.04.2016).
– rozwój koncepcji produkcji hybrydowej oraz wzrost znaczenia innowacji; – postęp technologiczny, m.in. rozwój rynków elektronicznych, rozwój
mobil-nego Internetu i zastosowań cloud computing;
– wielokanałowość sprzedaży – e-/m-commerce multichannel retail;
– zrównoważony rozwój i trend ku dekarbonizacji procesów produkcyjnych i transportowych;
– silniejszy „nadzór społeczny” nad działalnością przedsiębiorstw oraz wzrost znaczenia portali społecznościowych jako skutecznego kanału przepływu in-formacji.
Wymienione czynniki mają zróżnicowany charakter i wywierają wpływ na różne obszary problemowe zarządzania łańcuchami dostaw. W literaturze wiele miejsca poświęca się wynikającym z nich tendencjom rozwojowym współcze-snych łańcuchów dostaw, które dotyczą zarówno ich struktury podmiotowej, przedmiotowej, jak i wymiaru przestrzennego. Odnosząc się do pierwszego wspomnianego zagadnienia, wskazuje się m.in. na wciąż zyskującą na
znacze-niu pozycję operatorów logistycznych2. Ich rolę podkreśla się w realizacji zadań,
które nie stanowią zasadniczych kompetencji podmiotów tworzących łańcuch dostaw, ale dotyczą sfery działań w istotnym stopniu stanowiących o sukcesie łańcucha dostaw jako całości, ponieważ przyczyniają się do kreowania dostęp-ności produktów, poprzez skuteczne zarządzanie ich przepływem. Ważne zada-nia realizują współcześnie także podmioty przejmujące rolę orkiestratorów glo-balnych łańcuchów dostaw. Orkiestrator buduje bazę dostawców i dba o relacje między ogniwami łańcucha, a zatem w istotnym stopniu przyczynia się do jego
integracji3. To właśnie integracja łańcuchów dostaw4 staje się jednym z
podsta-wowych współczesnych wyzwań związanych z ich funkcjonowaniem. Zacho-dzi ona przede wszystkim Zacho-dzięki wdrażaniu spójnych praktyk zarządzania
pro-cesami5. Stąd tak istotną rolę przypisuje się także zastosowaniu nowoczesnych
technologii informacyjnych. Rozwój nowoczesnych technologii skutkuje w łań-cuchach dostaw istotnymi zmianami w zakresie automatyzacji i informatyzacji
przepływów6. Efekty daje się zauważyć w wielu obszarach funkcjonowania
tych-że łańcuchów. Usprawnieniu i „wirtualizacji” podlega współpraca między part-nerami, usprawniane są również procesy magazynowe. W literaturze podkreśla się, że kluczem do poprawy funkcjonowania łańcuchów dostaw nie jest samo zastosowanie technologii, ale ich odpowiednie wykorzystanie przez partnerów
w ramach tychże łańcuchów7.
2 A. Baraniecka, Rozwój łańcuchów..., s. 45.
3 P. Dolat, Orkiestracja globalnego łańcucha dostaw – fenomen Li & Fung, „Logistyka” 2015, nr 5, s. 19 i n. 4 Zagadnienie integracji omawiane jest w literaturze przedmiotu także w odniesieniu do integracji określonych grup podmiotów realizujących w łańcuchach dostaw istotne zadania. Na przykładzie dostawców przybliżone jest ono w: J. Dąbrowski, Strategie rozwoju i integracji dostawców w zarządzaniu
łańcuchami dostaw, „Gospodarka Materiałowa i Logistyka” 2015, nr 3, s. 14 i n.
5 P. Dolat, Orkiestracja..., s. 19.
6 A. Baraniecka, Rozwój łańcuchów..., s. 44.
7 7 Megatrends Supply Chain People Should Watch, SupplyChainopz, http://www.supplychainopz.
W kontekście tematyki niniejszego opracowania należy zwrócić także uwa-gę na te tendencje w rozwoju łańcuchów dostaw, które dotyczą ich struktury przestrzennej. W ujęciu globalnym zmiany struktur przestrzennych łańcuchów
dostaw wynikają, w istotnym stopniu, z obserwowanego zjawiska offshoringu8,
rozumianego jako „przenoszenie wybranych procesów lub funkcji za granicę”9,
często w rejony bardzo odległe. Pod względem atrakcyjności lokalizacyjnej pro-dukcji, w skali światowej, wciąż dominują kraje APAC (Azji−Pacyfiku). Jednak również w ramach tego regionu dają się zauważyć pewne zmiany. Rosnące kosz-ty m.in. siły roboczej w Chinach powodują wzrost znaczenia państw
charaktery-zujących się niższymi kosztami, np. Malezji, Indonezji i Wietnamu10. Dodatkowo,
istotne stają się powiązania gospodarcze pomiędzy tzw. krajami Południa. Po-szukujac ich źródeł, należy zauważyć, że o ile na przestrzeni ostatnich lat gospo-darki wschodzące (w tym Chiny) były niezwykle atrakcyjnym miejscem dla za-granicznych inwestycji bezpośrednich krajów Północy, to napływ tych inwestycji i funkcjonowanie korporacji transnarodowych miały wpływ na rozwój eksportu krajów gospodarek wschodzących. W związku z tym takie państwa, jak Chiny, Indie, Rosja i Brazylia realizują liczne inwestycje zagraniczne w krajach
rozwija-jących się i wysoko rozwiniętych11.
Wspomniane rosnące koszty produkcji w krajach, które do tej pory traktowa-ne były jako atrakcyjtraktowa-ne miejsce jej lokalizacji, mają także intraktowa-ne skutki. Przyczyniły się one do zaistnienia zjawiska re-shoringu, które dotyczy ponownej lokalizacji zakładów produkcyjnych na zachodzie globu, m.in. w USA i w wybranych
pań-stwach europejskich12. Także w regionie Europy Środkowo-Wschodniej w
ostat-nich latach obserwuje się, w pewnym zakresie, ponowny rozwój sektora produk-cyjnego. Trend ten, w zależności od tego, jakiej nabierze siły, niewątpliwie może oddziaływać również w przyszłości na struktury globalnych łańcuchów dostaw.
W odniesieniu do zmian przestrzennych struktur łańcuchów dostaw w lite-raturze wskazuje się także tendencję odnoszącą się do konsolidacji przestrzen-nej tych łańcuchów. Jest ona aktualna w przypadku wybranych branż i doty-czy lokalizacji ogniw łańcucha w pobliżu jego lidera, często tzw. „oryginalnego
wytwórcy” − Original Equipment Manufacturer (OEM)13. Rozwiązania takie
sto-sowane są w sektorze motoryzacyjnym, gdzie wokół zakładu produkcyjnego
8 Wśród jego typów wymienia się: nearshoring – występujący, gdy dany podmiot gospodarczy prze-nosi procesy i funkcje na terytoria bliskie geograficznie, oraz farshoring − gdy ten zabieg dotyczy te-rytoriów odległych. Ponadto wskazać należy różne typy offshoringu, w zależności od tego, czy przed-siębiorstwo przenosi procesy i funkcje do własnego przedsiębiorstwa na terytorium innego państwa – captive offshoring czy do zagranicznego kooperanta – offshore outsourcing. M. Szymczak, Wprowadzenie [w:] Offshoring a rozwój łańcuchów dostaw, red. tenże, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań 2014, s. 5.
9 Tamże.
10 Cushman & Weakefield, Where in the World? Manufactiring Index 2015, s. 3, www.cushmanwake-field.com (21.09.2015).
11 B. Liberska, Nowe centra wzrostu światowej gospodarki, „Studia Ekonomiczne” 2013, nr 2, s. 204. 12 Cushman & Weakefield, Where..., s. 3.
(montowni) tworzone są tzw. parki dostawców. Wykorzystanie dużych obiektów logistycznych (często także wynajmowanych powierzchni przemysłowo-maga-zynowych) jest rozwiązaniem adekwatnym w przypadku stosowania koncepcji produkcji just-in-sequence14.
Podejmując problematykę tendencji w zakresie konfigurowania łańcuchów dostaw, należy odnieść się nie tylko do miejsc produkcji, lecz także do samych obiektów produkcyjnych. W tym zakresie dochodzi obecnie niejednokrotnie do rezygnacji z realizacji działalności produkcyjnej w obiektach stanowiących wła-sność przedsiębiorców na rzecz tych wynajmowanych na rynku komercyjnych powierzchni przemysłowo-magazynowych. Rozwiązanie to dotyczy najczęściej tzw. produkcji lekkiej, która nie jest uciążliwa i może być realizowana „po są-siedzku” z innym rodzajem działalności w parku przemysłowo-magazynowym
bez większych uciążliwości dla innych najemców15.
W związku z powyższymi trendami można zauważyć, że jednym z podsta-wowych atrybutów współczesnych łańcuchów dostaw powinna być ich zdolność
do rekonfiguracji16, a zatem do wprowadzania zmian w układzie kluczowych
elementów tychże łańcuchów. Istnieją sektory szczególnie podatne na tego typu działania, np. branża elektroniczna, odzieżowa czy samochodowa. Przypisuje się im w związku z tym wysoki poziom potencjału globalizacyjnego. Te rodzaje działalności charakteryzują się istotną podatnością na modularyzację łańcucha
wartości przedsiębiorstw17. Przy zaistnieniu korzystnych warunków (czynniki
techniczno-technologiczne, regulacyjno-prawne itp.) podejmowane są decyzje o przeniesieniu modułu łańcucha wartości do zewnętrznego dostawcy, mając na uwadze wybór optymalnej konfiguracji struktury organizacyjno-właśnościowej czy geograficznej18.
Zmianę owych struktur wymusza współcześnie dynamicznie zmieniające się otoczenie i wymagania klientów. Przedsiębiorstwa stają niejednokrotnie przed koniecznością, a jednocześnie szansą zmiany liczby i lokalizacji zakładów
pro-dukcyjnych, centrów dystrybucji czy dostawców19. Przy zaistnieniu korzystnych
warunków terytoria różnych państw mogą stać się zatem potencjalnym miej-scem lokalizacji podmiotów − ogniw międzynarodowych łańcuchów dostaw realizujących procesy zaopatrzeniowe, produkcyjne i dystrybucyjne w skali
międzynarodowej20.
14 Szerzej na ten temat: J. Długosz, Metody sterowania przepływami w przedsiębiorstwach [w:]
Instrumen-ty zarządzania łańcuchami dostaw, red. M. Ciesielski, PWE, Warszawa 2009, s. 138.
15 Por. Logistyka vs produkcja. Rynek nieruchomości i zasoby ludzkie, Colliers International 2015, s. 2, http://www.colliers.com/pl-pl/poland/research/reports (1.06.2016).
16 J.S. Srai, M. Gregory, za: K. Rutkowski, Restrukturyzacja globalnych łańcuchów dostaw a atrakcyjność
inwestycyjna Polski, „Gospodarka Materiałowa i Logistyka” 2013, nr 12, s. 2.
17 M. Dzikowska, Działalność przedsiębiorstw w erze delokalizacji modułów łańcucha wartości, „Studia Eko-nomiczne” 2012, nr 3, s. 417.
18 Tamże, s. 416−417.
19 K. Rutkowski, Restrukturyzacja..., s. 3. 20 Tamże, s. 2.
Ogół omówionych tendencji ma także wpływ na pozycję Polski na mapie międzynarodowych łańcuchów dostaw. Z uwagi na globalne i lokalne uwarun-kowania na jej terytorium przypada, w istotnym stopniu, realizacja procesów dystrybucji łańcuchów dostaw o różnej strukturze przestrzennej. Lokalizowane są tu zatem centra dystrybucji wielu przedsiębiorstw, skąd produkty wysyłane są na rynek krajowy oraz na obszary odleglejsze. Na terytorium Polski działalność prowadzą także dostawcy producentów o zasięgu globalnym − realizowane są tu procesy zaopatrzenia w ramach międzynarodowych i globalnych łańcuchów dostaw. Usytuowane są tu w końcu także zakłady produkcyjne i montownie
pro-ducentów działających na skalę międzynarodową21. Niewątpliwie należy wciąż
zabiegać o poprawę ogółu warunków mających wpływ na wzrost atrakcyjno-ści kraju w realizacji na jego terytorium operacji międzynarodowych łańcuchów dostaw. Na niektóre z czynników istnieje niewielki wpływ (np. dostęp do su-rowców). Są jednak takie, które bezustannie powinny stanowić obszar zaintere-sowania różnych grup interesariuszy. Jednym z nich jest rozwój i modernizacja infarstruktury transportowo-logistycznej, stanowiącej podstawę dla realizacji przepływów strumieni ładunków w ramach globalnych łańcuchów dostaw.