W otocZeniu GloBalnYm
3. obraz przedsiębiorczości w badaniach
Skuteczność polityki aktywizowania rynku pracy może być mierzona za po-średnictwem różnego rodzaju wskaźników, w tym odsetka osób prowadzących działalność gospodarczą, współczynnika aktywności zawodowej i stopy bezro-bocia czy też liczby osób biernych zawodowo. Jednak ocena adekwatności sto-sowanych narzędzi i technik oddziaływania na rynek pracy może być dokonana także za pośrednictwem badań ankietowych, określających wiedzę i postawy proprzedsiębiorcze adresatów aktywizacyjnej polityki rynku pracy.
Percepcja przedsiębiorczości, postawy i aspiracje przedsiębiorcze dorosłych obywateli 62 krajów świata oraz panujące w poszczególnych krajach warunki do prowadzenia działalności gospodarczej są przedmiotem corocznych analiz w ramach Global Entrepreneurship Monitor (GEM). Z raportu GEM opubliko-wanego w 2016 r. wynika, że zaledwie 31% badanych Polaków uznało istniejące w Polsce warunki za sprzyjające zakładaniu działalności gospodarczej. Zbiega się to z bardzo niską pozycją Polski pod względem infrastruktury handlowej i prawnej (45. miejsce w rankingu GEM), wysokości podatków i poziomu biu-rokracji (40. pozycja w rankingu) oraz liczby regulacji i innych barier wejścia na rynek nowych podmiotów gospodarczych (15. miejsce w rankingu). Zdaniem 54% polskich respondentów GEM posiadają oni wiedzę i zdolności do prowa-dzenia przedsiębiorstwa, natomiast 58% badanych nie decyduje się na założe-nie działalności gospodarczej ze strachu przed porażką. Z raportu GEM wyni-ka także, że słabnie przedsiębiorczość mierzona potencjalną liczbą zakładanych
51 Pożyczka może stanowić maksymalnie 20-krotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej. Oprocentowanie pożyczki jest stałe i stanowi 1/4 stopy redyskonta weksli przyjmowanych przez NBP.
52 Kwota dotacji nie podlega zwrotowi pod warunkiem, że osoba bezrobotna, która otrzymała do-tację na rozpoczęcie działalności gospodarczej, będzie ją prowadziła przez co najmniej 12 miesięcy, a otrzymane środki zostaną rozdysponowane zgodnie ze złożonym wnioskiem oraz przedłożone zostanie rozliczenie wydatkowanych kwot w okresie 2 miesięcy od rozpoczęcia działalności gospo-darczej.
53 Maksymalna kwota dofinansowania to 6-krotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej.
przedsiębiorstw. O ile w 2011 r. działalność gospodarczą chciało założyć 23 na 100
respondentów, to w 2015 r. było to już tylko 20 osób54.
Ujawniona w raporcie „Global Entrepreneurship Monitor 2015/2016” niska ocena istniejących w Polsce warunków do prowadzenia działalności gospodar-czej znajduje potwierdzenie w raportach Banku Światowego oceniających
możli-wości prowadzenia działalności gospodarczej55 w 189 krajach świata, w tym
rów-nież w Polsce. W najnowszym raporcie Banku Światowego „Doing Business 2016” Polska − w ogólnej klasyfikacji − znalazła się na 25. pozycji, jednak pod wzglę-dem procedury, czasu oraz wymaganego minimalnego wkładu początkowego, niezbędnego do założenia działalności gospodarczej, zajęła dopiero 85. miejsce. Nieznacznie lepiej wypadł nasz kraj pod względem płacenia podatków (58. miej-sce) oraz procedur, czasu i kosztów zawierania oraz egzekwowania umów (55.
pozycja w rankingu)56. Tak odległe, od światowej czołówki, notowania Polski
w zakresie tworzenia warunków sprzyjających rozwojowi przedsiębiorczości instytucjonalnej dowodzą znacznych zaległości i zaniedbań w funkcjonowaniu otoczenia biznesowego. Wskaźniki te wydają się także dalekie od strategicznego priorytetu Ministerstwa Gospodarki w zakresie wspierania przedsiębiorczości.
Dla rozwoju przedsiębiorczości, a tym samym rozwoju społeczno-ekonomicz-nego kraju ważne jest kształtowanie odpowiednich postaw przedsiębiorczych wśród młodzieży. Jest to niewątpliwie proces długotrwały i wielokierunkowy, wymagający nie tylko działań edukacyjnych, lecz także wpływania na czynniki kulturowe, takie jak: system wartości i przekonań, zaufanie i więzi międzyludz-kie czy tradycje przedsiębiorczości57.
Dokonując oceny adekwatności stosowanych metod i narzędzi pobudzania przedsiębiorczości u polskiej młodzieży, przeprowadzono badanie kwestionariu-szowe wśród 560 osób w wieku 19−30 lat, zamieszkujących na terenie wojewódz-twa pomorskiego. Przedział wiekowy uczestników badania został wyznaczony
54 Global Entrepreneurship Monitor 2015/2016, http://www.gemconsortium.org/report (22.07.2016).
55 Bank Światowy, tworząc ranking, ocenia gospodarki w dziesięciu kategoriach: (1) zakładanie dzia-łalności gospodarczej − procedury, czas oraz wymagany minimalny wkład początkowy; (2) uzyski-wanie pozwoleń na budowę − procedury, czas oraz koszt inspekcji i uzyskiwania pozwolenia; (3) wskaźnik energii elektrycznej − czas i koszt uzyskania przyłącza elektrycznego dla nowo wybudo-wanego przedsiębiorstwa; (4) rejestrowanie własności − procedury, czas oraz koszt rejestrowania nie-ruchomości; (5) otrzymywanie kredytu − stopień regulacji kredytów oraz ilość informacji na temat kredytowania; (6) ochrona inwestorów − zakres jawności oraz zakres odpowiedzialności zarządu przed współudziałowcami; (7) płacenie podatków − liczba płaconych podatków, godziny spędzone rocznie nad przygotowaniem zeznań podatkowych oraz część dochodu brutto, jaką stanowi płaco-ny podatek; (8) handel zagraniczpłaco-ny, czyli liczba dokumentów, podpisów i czasu wymaganego, aby przedsiębiorca mógł importować lub eksportować; (9) zawieranie umów − procedury, czas i koszt za-wierania i egzekwowania umów dłużnych; (10) likwidacja przedsiębiorstwa − czas i koszt związany z zakończeniem działalności oraz stopa odzysku. Doing Business 2016, http://www.doingbusiness.org/ reports/global-reports/doing-business-2016 (10.01.2016).
56 Dane na podstawie raportu Doing Business 2016, http://www.doingbusiness.org/reports/global-re-ports/doing-business-2016 (10.01.2016).
57 T. Kraśnicka, Koncepcja rozwoju przedsiębiorczości ekonomicznej i pozaekonomicznej, Wydawnictwo Aka-demii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2002, s. 115.
na podstawie najczęściej ustalanych cezur wiekowych w programach aktywi-zacyjnych adresowanych do ludzi młodych. Badanie zostało przeprowadzone w okresie styczeń−marzec 2015 r. Wśród osób uczestniczących w badaniu więk-szość (53,57% , tj. 300 osób) stanowiły kobiety, spośród których najliczniejszą gru-pą były osoby w wieku 19−22 lat (77,93%, tj. 233 osoby), posiadające wykształ-cenie średnie (82%, tj. 246 osób), nadal uczące się lub studiujące (93,64%, tj. 280 osób), zamieszkujące miasta o liczbie mieszkańców od 100 tys. do 500 tys. osób (35,78%, tj. 107 osób).
W grupie uczestniczących w badaniu mężczyzn (260 osób) dominowały oso-by w wieku 19−22 lat (72,31%, tj. 188 osób), posiadające wykształcenie średnie (76,15%, tj. 198 osób), nadal uczące się lub studiujące (90,77%, tj. 236 osób), za-mieszkujące miasta o liczbie mieszkańców 100−500 tys. (31,15%, tj. 81 osób).
Ponad 1/3 osób uczestniczących w badaniu była aktywna zawodowo (39,11%, tj. 219 osób), z czego większość wykonywała pracę najemną (84,93%, tj. 186 osób), w tym 123 osoby wykonywały pracę jedynie w oparciu o umowy cywilnoprawne (66,13%), a 20 osób (10,75%) pracowało „na czarno”. Zaledwie co siódmy aktyw-ny zawodowo uczestnik badania był zatrudnioaktyw-ny na umowie o pracę zawartej na czas nieokreślony (13,7%, tj. 20 osób).
Spośród wszystkich uczestników badania zaledwie 12 osób (2,14%) prowadzi-ło działalność gospodarczą, natomiast 2 (0,36%) miały status współpracującego członka rodziny. Stanowiło to odpowiednio: 5,48% i 0,91% aktywnych zawodo-wo ankietowanych.
Na pytanie dotyczące zamiaru prowadzenia działalności gospodarczej w
per-spektywie najbliższych kilku lat58 większość ankietowanych (56,96%, tj. 319 osób)
odpowiedziała, że bierze pod uwagę możliwość uruchomienia własnego przed-sięwzięcia. Jednocześnie niemal 3/4 badanych (70%, tj. 392 osoby) wskazało, że
w ich najbliższej rodzinie59 znajdują się lub znajdowały się osoby prowadzące
działalność gospodarczą.
Przy tak znaczącym odsetku osób posiadających w swoim najbliższym oto-czeniu przedsiębiorców oraz przewadze osób zainteresowanych prowadzeniem działalności gospodarczej szczególnego znaczenia nabierają deklaracje młodzie-ży dotyczące oceny stopnia posiadanej wiedzy na temat zakładania i prowa-dzenia działalności gospodarczej. Jako co najmniej dobrą swoją wiedzę z tego zakresu oceniło jedynie 118 uczestników badania (21,07%), w tym zaledwie 18 ankietowanych uznało, że ma bardzo dobrą wiedzę na temat procedury zakłada-nia i prowadzezakłada-nia działalności gospodarczej. Za szczególnie niepokojące należy uznać deklaracje dotyczące braku posiadania jakiejkolwiek wiedzy na temat pro-cedury zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej (odpowiedzi takich udzieliło 39 osób, tj. 6,96% badanych). Dzieje się tak pomimo realizowania już od 2002 r. we wszystkich szkołach ponadgimnazjalnych przedmiotu podstawy
58 Pytanie 3. Czy zamierzasz prowadzić działalność gospodarczą? Proponowane warianty odpowiedzi: TAK (1) w ciągu najbliższych 12 miesięcy, (2) w ciągu najbliższych 5 lat, jednak nie wcześniej niż za rok, (3) za co najmniej 5 lat; Nie zamierzam prowadzić działalności gospodarczej.
przedsiębiorczości, na którym − w myśl założeń − wiedza taka jest możliwa do uzyskania.
Zdaniem uczestników badania atutami prowadzenia działalności gospodar-czej jest wysokość uzyskiwanych przez przedsiębiorców zarobków (193 wska-zań) oraz niezależność w działaniu (283 odpowiedzi), w tym przede wszystkim bycie dla siebie szefem (121 odpowiedzi).
Czynnikami zniechęcającymi do prowadzenia działalności gospodarczej jest przede wszystkim biurokracja i nadmierne obciążenia finansowe nakładane na przedsiębiorców (235 odpowiedzi), ryzyko niepowodzenia przedsięwzięcia (125 odpowiedzi) oraz znaczna odpowiedzialność za podejmowane działania (108 odpowiedzi). Wśród negatywnych elementów polityki państwa uczestnicy bada-nia wskazują przede wszystkim skomplikowane, zmienne i niespójne przepisy prawa (72 odpowiedzi), w tym zagmatwany system podatkowy (27 odpowie-dzi). Wśród obciążeń finansowych związanych z prowadzeniem działalności go-spodarczej ankietowani wskazali wysokość podatków (47 ankietowanych) oraz składki na ubezpieczenia społeczne (25 odpowiedzi).
Identyfikowane przez młodzież bariery rozwoju przedsiębiorczości znajdują potwierdzenie w raporcie Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Le-wiatan pt. Czarna lista barier dla rozwoju przedsiębiorczości. W publikowanym co-rocznie dokumencie wśród największych barier prowadzenia działalności gospo-darczej wymienia się przede wszystkim zbyt wysokie − jak na polskie warunki − obciążenia podatkowe i składki na ubezpieczenia społeczne, a także niejasne
i chwiejne przepisy podatkowe60. Jak wynika z badań stabilności otoczenia
praw-nego w Polsce, przeprowadzonych przez przedsiębiorstwo
audytorsko-dorad-czo-outsourcingowe Grant Thornton,pod względem liczby stanowionych aktów
prawnych w 2014 r. (1995 aktów prawnych, zajmujących 25 634 stron maszynopi-su) Polska znajduje się w ścisłej światowej czołówce państw z najbardziej
chwiej-nym systemem prawa61. Spośród nowo ustanowionych przepisów prawa 9389
stron bezpośrednio dotyczyło przedsiębiorców62. Przy tak dużej liczbie nowo
tworzonych aktów prawnych polskim przedsiębiorcom bardzo trudno jest po-ruszać się w gąszczu obowiązujących przepisów, bez narażenia się na problemy wynikające z nieznajomości lub złej interpretacji prawa.
Kolejnym problemem jest nadmierny obowiązek sprawozdawczy nałożony na polskie przedsiębiorstwa. W ciągu roku obrotowego 2015 statystyczne mi-kroprzedsiębiorstwo zmuszone było do złożenia w odpowiednich urzędach 130 dokumentów sprawozdawczych (deklaracji, ankiet, formularzy, sprawozdań,
60 Czarna lista barier dla rozwoju przedsiębiorczości 2014,
http://konfederacjalewiatan.pl/legislacja/wy-dawnictwa/_files/2014_05/clb2014_2_pdf (29.07.2015).
61 Liczba uchwalonych w 2014 r. w Polsce aktów prawnych była większa niż w państwach o podob-nym do niej systemie prawa, takich jak Francja (22 585 stron), Czechy (4306 stron) czy Słowacja (3407 stron); por. Barometr stabilności otoczenia prawnego w Polsce, http://barometrprawa.pl/#p8 (29.08.2015). 62 Dotyczyły m.in. zmian produktowych (zasad produkcji konkretnych dóbr, wymogów technicz-nych czy sanitartechnicz-nych), a ponadto zmian w Ustawie o podatku akcyzowym, Kodeksie pracy i Kodeksie postępowania cywilnego.
druków itp.)63, co − przy uwzględnieniu znacznej szczegółowości sporządza-nych dokumentów − skutecznie utrudnia statutową działalność podmiotu gospodarczego.
Zakończenie
Przedsiębiorczość, realizowana w duchu odpowiedzialności za dobro wspól-ne, jest ważnym elementem życia społeczno-ekonomicznego, stymulującym proces wzrostu i rozwoju gospodarczego. W interesie wspólnoty politycznej jest zatem tworzenie warunków, które sprzyjać będą kształtowaniu i ujawnianiu po-staw przedsiębiorczych. Tymczasem, jak wynika z licznych badań przedsiębior-czości w Polsce, brak jest spójnych i konsekwentnych działań mających na celu promowanie prywatnej inicjatywy, w tym także poczynań sprzyjających zakła-daniu i prowadzeniu działalności gospodarczej.
Uznając, że − w perspektywie kolejnych dziesięcioleci − nośnikiem działań przedsiębiorczych będzie obecna młodzież, za szczególnie niepokojące należy uznać przekonanie osób w wieku 19−30 lat o opresyjności otoczenia biznesowe-go. Postawy takie skutkować mogą w przyszłości brakiem chęci do zakładania działalności gospodarczej, legalizowania faktu jej prowadzenia czy też do pogłę-biania się zjawisk migracyjnych, dodatkowo „drenujących” polski rynek pracy. Problem ten nabiera szczególnego znaczenia w kontekście starzenia się społe-czeństwa i konieczności odpowiedniego budowania oraz wykorzystywania po-tencjału społecznego.
Niezbędne są zatem dalsze ułatwienia związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, ale także odpowiednie działania edukacyjne i informacyjne skie-rowane do ludzi młodych, tak aby w przyszłości podejmowali oni inicjatywy go-spodarcze powodujące przyrost dobrobytu całego społeczeństwa.
literatura
1. Barometr stabilności otoczenia prawnego w Polsce, http://barometrprawa.pl/#p8
2. Burnewicz J., Polityka transportowa wobec potrzeby integracji transportu pasażerskiego, „Ze-szyty Naukowe Uniwersytetu Gdańskiego. Ekonomika Transportu i Logistyka” 2012, nr 45
3. Czarna lista barier dla rozwoju przedsiębiorczości 2014, http://konfederacjalewiatan.pl/legi-slacja/wydawnictwa/_files/2014_05/clb2014_2_pdf
63 Według obliczeń Grant Thornton liczba ta jest jeszcze większa w odniesieniu do pozostałych pod-miotów gospodarczych i wynosi: (1) 202 dokumenty składane przez małe przedsiębiorstwa; (2) 209 dokumentów składanych przez średnie przedsiębiorstwa i (3) 345 dokumentów składanych przez duże przedsiębiorstwa; por. Urzędy zasypują przedsiębiorców stertą formularzy, http://grantthornton.pl/ urzedy_zasypuja_przedsiebiorcow_sterta_formularzy (29.07.2015).
4. Dominiak P., Wasilczuk J.E., Starnawska M., Przedsiębiorczość nieproduktywna w świetle ekonomii instytucjonalnej. Analiza zjawiska w Polsce, Wydawnictwo Naukowe PWN, War-szawa 2016
5. Doing Business 2016, http://www.doingbusiness.org/reports/global-reports/doing-busi-ness-2016
6. Eurostat, http://wskaznikizrp.stat.gov.pl/prezentacja.jsf?symbol_wsk=005002003006-& poziom=krajhttp://wskaznikizrp.stat.gov.pl/prezentacja.jsf?symbol_wsk=005002003006-&jezyk=pl
7. Formy i przejawy współczesnej przedsiębiorczości w Polsce, red. K. Zieliński, Difin, Warsza-wa 2014
8. Fundowicz J., Łapiński K., Peterlik M., Wyżnikiewicz B., Szara strefa w polskiej gospodarce w 2016 r., Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa 2016
9. Global Entrepreneurship Monitor 2015/2016, http://www.gemconsortium.org/report 10. Grzegorzewska-Mischka E., Współczesne uwarunkowania rozwoju przedsiębiorczości w
Pol-sce, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2010 11. http://bip.mg.gov.pl/O+ministerstwie
12. http://wiadomosci.dziennik.pl/swiat/artykuly/485291,emigracja-do-norwegii-za-praca-lepszym-zyciem-i-zarobkami.html
13. http://www.consilium.europa.eu/pl/policies/youth-employment/labour-mobility/ 14. https://www.globalinnovationindex.org/gii-2016-report
15. http://www.mg.gov.pl/Wspieranie+przedsiebiorczosci Informacja o rozmiarach i kierun-kach emigracji z Polski w latach 2004−2014, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2015, www.stat.gov.pl
16. Kraśnicka T., Koncepcja rozwoju przedsiębiorczości ekonomicznej i pozaekonomicznej, Wy-dawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2002
17. Kupiec L., Rozwój społeczno-gospodarczy, Uniwersytet Warszawski − Filia w Białymsto-ku, Białystok 1995
18. Małe i średnie przedsiębiorstwa niefinansowe w Polsce w latach 2009−2013, Główny Urząd Statystyczny
19. Marciniec B., Czym są innowacje społeczne?, www.pi.gov.pl/Firma/chapter_95852.asp 20. North D.C., Institutions, „Journal of Economic Perspectives” 1991, no. 1
21. Piecuch T., Przedsiębiorczość. Podstawy teoretyczne, C.H. Beck, Warszawa 2013 22. Program „Wiedza Edukacja Rozwój 2014−2020”, http://dofinansowaniedlafirm.pl
23. Program „Wiedza Edukacja Rozwój 2014−2020”, http://kadry.infor.pl/wiadomosci/703802 24. Przedsiębiorczość młodzieży. Szanse, bariery, perspektywy, red. J. Merski, K. Piotrkowski,
Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa 2003
25. Przedsiębiorczość, http://mfiles.pl/pl/index.php/Przedsi%C4%99biorczo%C5% 9B% C4%87
26. Raczyk A., Metody badania przedsiębiorczości oparte na rejestrze podmiotów gospodarki na-rodowej, www.google.pl/search?q=paradygmat&ie=utf-8&oe=utf-8&gws_rd=cr&e-i=Nmy-V-e1Jov_ygObpZuYDA#q=Metody+badania+przedsi%C4%99biorczo%C5 %9Bci++oparte+na+rejestrze+podmiot%C3%B3w+gospodarki+narodowej.pdf 27. Raport Ministerstwa Gospodarki, Przedsiębiorczość w Polsce, Warszawa, wrzesień 2014,
www.mg.gov.pl/ Analizy+i+prognozy/Przedsiebiorczosc
28. Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2013−2014, red. P. Zadura-Lichota, A. Tarnawa, PARP, Warszawa 2015
29. Raport z badania Global Entrepreneurship Monitor – Polska 2014, www.parp.gov.pl/gem- polska-raport-z-badania-przedsiebiorczosci
31. The Legatum Prosperity Index 2015, http://media.prosperity.com/2015/pdf/publications/ PI2015Brochure_WEB.pdf
32. Urzędy zasypują przedsiębiorców stertą formularzy, http://grantthornton.pl/urzedy_zasy-puja_przedsiebiorcow_sterta_formularzy
33. www.ncbir.pl/programy-krajowe/innowacje-spoleczne/
34. www.workservice.pl/Centrum-prasowe/Informacje-prasowe/Ekspert-HR-komentuje/ Az-1-2-mln-Polakow-zdecydowanych-na-emigracje-zarobkowa
entrepreneurSHip aS a factor of economic GroWtH anD Socioeconomic DeVelopment
SUmmarY
Socio-economic development of the country is not possible without the creative and able to take risks units. Diverse expressions of entrepreneurial activities are a source of quantita-tive and qualitaquantita-tive changes in the economy. The scope, directions and dynamics of these actions depends not only on existing on the given area of formal institutions, including the existing legal regulations, but also on the society created by the informal institutions, such as trust, beliefs or customs. Reports from studies of Polish entrepreneurship indicate a lack of systemic and consistent measures to promote private initiative. Moreover they show the existence of negligence in the field of youth entrepreneurship education. As a result, the level of innovation and climate for pursuing an economic activity in Poland is lower than in most European countries, similar as Polish economic potential.