Kilka NOK kontrolowało nowe roczne sprawozdania finansowe opierające się na

zasadzie memoriałowej instytucji publicz-nych, które były zaangażowane w projekt pilotażowy, wnosząc wkład w testowanie sprawozdań finansowych wykorzystują-cych tę metodę.

W niektórych odpowiedziach opisano wdrażanie metody memoriałowej w sek-torze publicznym: na początku zwykle uru-chamiano projekt pilotażowy, po czym z roku na rok nowe podejście rozwijano i dopasowywano, równocześnie zaś coraz więcej instytucji publicznych było zobo-wiązanych do przygotowywania sprawoz-dań finansowych nowego typu. W okresie przejściowym dwa systemy rachunkowo-ści działały równocześnie, to znaczy na-leżało sporządzać sprawozdania finanso-we zarówno wykorzystując nową metodę memoriałową, jak i starą metodę kasową.

W większości krajów przejście instytucji rządowych na nowy system zajęło od czte-rech do pięciu lat, pod warunkiem, że nie zostało przerwane na jakiś czas lub defini-tywnie wstrzymane z powodu decyzji po-litycznych. Jeśli w danym kraju korzystano ze zmodyfikowanej metody kasowej, zmia-na zajmowała mniej czasu. W niektórych państwach przyjęcie metody memoriało-wej w poszczególnych segmentach sekto-ra publicznego nastąpiło w różnym czasie, zwłaszcza w krajach o strukturze federalnej lub znacznej decentralizacji¹⁰. Wiele NOK

10 W Szwajcarii metoda memoriałowa została przyjęta przez kantony i władze lokalne w latach 80., zaś na poziomie federalnym nastąpiło to w 2007 r.; w Wielkiej Brytanii władze lokalne dokonały przejścia w la-tach 90., a instytucje rządowe ukończyły proces w 2002 r.; w Niemczech władze federalne są za kontynu-owaniem metody kasowej, jednak coraz więcej krajów związkowych i władz lokalnych przechodzi na me-todę memoriałową.

biorących udział w ankiecie nawiązało do standardów IpSAS jako podstawy syste-mu rachunkowości memoriałowej.

Audyt zewnętrzny NIK

prezes NIK Jacek Jezierski przedstawił doświadczenia pierwszego audytu ze-wnętrznego Izby, który został przepro-wadzony jesienią 2011 r. po omówieniu przepisów ustawy o NIK regulujących tę kwestię stwierdził, że instytucja audytu zewnętrznego budziła sporo emocji na eta-pie prac legislacyjnych. NIK nigdy nie kwe-stionowała potrzeby tego rodzaju audy-tu, domagała się jednak ścisłego wyzna-czenia jego zakresu, aby obejmował wy-łącznie wykonanie budżetu i gospodarkę finansową, natomiast nie dotyczył dzia-łalności kontrolnej. po przeprowadzeniu pierwszego zewnętrznego audytu funk-cjonowania NIK za lata 2008, 2009 i 2010 można ocenić, że audyt faktycznie nie na-ruszył jej niezależności i samodzielności w zakresie działalności kontrolnej.

Audytor zewnętrzny pozytywnie oce-nił badaną sferę działalności NIK, stwier-dzając że „...wystąpiła gospodarność, ce-lowość i rzetelność dokonywania wydat-ków ze środwydat-ków publicznych oraz w istot-nym zakresie udzielania zamówień pu-blicznych” oraz określił sprawozdania bu-dżetowe Izby za lata 2008, 2009 i 2010 jako prawidłowe i wiarygodne. Równo-cześnie sformułował szczegółowe uwagi dotyczące udzielania zamówień publicz-nych, z których większość Izba odrzuciła jako sformułowane na podstawie błędnej interpretacji przepisów prawa lub błędnie przyjętego stanu faktycznego.

W dyskusji przedstawiciele innych NOK stwierdzili, że audyt zewnętrzny

najwyż-szego organu kontroli jest celowy, ale nie może wykraczać poza wykonanie ich bu-dżetu i gospodarkę finansową.

Współdziałanie w kontroli programów transgranicznych przedstawicielka NOK Czech nawiąza-ła do zgłoszonej na poprzednim spotka-niu prezesów propozycji kontroli unijnych programów współpracy transgranicznej na lata 2007–2013. Każdy program jest pro-wadzony w dwóch państwach, zaś w każ-dym projekcie – poza infrastrukturalny-mi – muszą być partnerzy obu z nich. Naj-wyższy Urząd Kontrolny Czech planuje przeprowadzenie w 2013 r. kontroli re-alizacji programu operacyjnego Czechy – polska. ponieważ siedziba instytucji za-rządzającej jest w Czechach, teoretycznie kontrola mogłaby zostać wykonana tylko na terenie tego kraju, niemniej udział NIK jako partnera jest pożądany. Sugerowana kontrola byłaby kontrolą równoległą, to znaczy bez konieczności uzgadniania po-dejścia i zasad kontroli oraz przy założe-niu, że każdy NOK zgodnie z obowiązują-cą go procedurą przedstawia wyniki bada-nia dotyczące jednostek krajowych swo-jemu parlamentowi lub rządowi. Kontro-la będzie przeprowadzana przez odrębne zespoły badające zbliżony obszar spraw, a po jej zakończeniu zostanie opublikowa-ny wspólopublikowa-ny raport przedstawiający głów-ne ustalenia. Zakres badania mógłby obej-mować funkcjonowanie systemów nadzo-ru i kontroli, wzajemne przekazywanie in-formacji i koordynację prac organów zarzą-dzających programem w obu państwach, ocenę przyczyn opóźnionego wdrożenia programu. prezes NIK zapowiedział, że jedna z delegatur NIK będzie

uczestni-czyła w proponowanej kontroli. Udział w podobnych badaniach kontrol nych za-deklarowały również NOK Austrii, Sło-wacji i Węgier.

Nowe zadania organów kontroli w Unii Europejskiej

przedstawiciel NIK omówił wyniki prac grupy zadaniowej Komitetu Kontakto-wego, utworzonej do zbadania możliwo-ści współpracy między najwyższymi or-ganami kontroli a Eurostat i krajowymi urzędami statystycznymi. Sprawozdanie grupy może być jednym z ważnych tema-tów kolejnego zebrania Komitetu (w paź-dzierniku br.), bowiem zwraca uwagę na nowe zjawisko w ustawodawstwie unij-nym: nakładania zadań na narodowe or-gany kontroli. po doświadczeniach z fał-szowaniem statystyk Komisja Europejska podjęła działania na rzecz wprowadzenia do prawa UE rozwiązań zapobiegawczych, które ustanawiałyby dodatkowe mecha-nizmy zarządzania jakością w statystyce.

przyjęte (lub projektowane) dokumenty zakładają udział NOK. Jak na razie, prze-pisy te są raczej mało konkretne i doty-czą głównie najwyższych organów kon-troli państw strefy euro.

Do niedawna NOK Unii Europejskiej w zasadzie nie miały kontaktów z Euro-stat, co zmieniło się w związku z propo-zycją tego urzędu, aby organy te uczestni-czyły w jego inspekcjach (oficjalnie zwa-nych „wizytami konsultacyjnymi”) doty-czących jakości danych źródłowych, któ-re krajowe urzędy statystyczne otrzymują

od poszczególnych instytucji rządowych i samorządowych (w latach 2011–2012 wizyty takie odbyły się w Austrii, Bel-gii, Bułgarii, Czechach, Grecji, Hiszpa-nii, na Malcie i w Rumunii – we wszyst-kich brali udział przedstawiciele NOK).

Grupa zadaniowa zgromadziła też in-formacje o współpracy NOK UE z krajo-wymi urzędami statystycznymi. Z otrzy-manych 24 odpowiedzi wynika, że tyl-ko kilka NOK współpracuje z nimi, choć – zdaniem wielu – istnieją możliwości rozwoju takiej współpracy. Na zebraniu w czerwcu 2012 r. grupa przedyskuto-wała potencjalne obszary współdziałania i opracowała projekt uchwały Komitetu Kontaktowego zawierającej wykaz suge-stii w tym zakresie. Rozpatrzono także propozycję Eurostatu, aby NOK UE prze-prowadzały kontrole danych o zadłuże-niu we wszystkich podmiotach sektora finansów publicznych oraz aby owe dane certyfikowały. przedstawiciele NOK nie uznali za możliwe – przynajmniej w obec-nym stanie praww obec-nym – certyfikacji da-nych źródłowych, a tym bardziej wzięcia na siebie odpowiedzialności za ich jakość.

Uznano jednak możliwość przedstawia-nia opinii o rzetelności danych w zakresie wynikającym z prowadzonych kontroli¹¹.

Komentując to wystąpienie, prezes Izby Obrachunkowej Austrii Josef Moser stwierdził, że proces przenoszenia zadań rządów na poziom europejski prowadzi do zmiany kompetencji w zakresie kon-troli. Dostrzega się to zwłaszcza w rozpa-trywanych obecnie projektach

rozporzą-11 Zob. E. Miękina: WspółdziałanieNOK,Eurostatikrajowychurzędówstatystycznych.Zebraniegrupyzada-niowejKomitetuKontaktowego, „Kontrola Państwowa” nr 4/2012.

dzeń dotyczących zarządzania gospodar-czego w Unii Europejskiej. Warto prze-cież postawić pytanie, czy owe zmiany są naprawdę konieczne, a jeśli tak – to w jakim zakresie oraz czy nie zagraża-ją zasadzie niezależności NOK. Mówca zaproponował zorganizowanie przez Ko-mitet Kontaktowy forum dyskusyjne-go, które umożliwi rozważenie roli i za-dań NOK w świetle ostatnich wydarzeń („sześciopak”, „dwupak”, traktat fiskal-ny itd.) oraz określenie warunków nie-zbędnych do niezależnej i godnej zaufa-nia pracy naczelnych organów. Wnioski z tej dyskusji mogą być przydatne w pra-cach nad nowym traktatem o Unii Eu-ropejskiej. propozycja została przyjęta przez zebranych.

Kwartalnik