prawnych
Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej przez radcę prawnego wynika wprost z ustawy o radcach prawnych. Zgodnie z art. 3. ust. 3 o radcach prawnych
„Radca prawny jest obowiązany zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzieleniem pomocy prawnej”. Już pobieżna lektura cytowanego przepisu pozwala zauważyć, że zakres tego obowiązku jest bardzo szeroki, wręcz uniemożli-wiający wykonywanie zawodu. Przyjmując bowiem dosłowne znaczenie przywoła-nych słów naruszeniem tego obowiązku byłoby nawet skierowanie pozwu do sądu czy wezwania do zapłaty, albowiem w ich trakcie dochodzi do ujawnienia (przed sądem czy też przed dłużnikiem) informacji, o których radca prawny dowiedział się w związku z udzieleniem pomocy prawnej. Oczywiście taka wykładnia przepisu kreującego tajemnicę zawodową, jako prowadząca do absurdalnego (bo sprzecznego z istotą zawodu) wniosku, jest błędna i powinna zostać odrzucona.
Aby prawidłowo określić zakres tajemnicy radcowskiej należy zatem mieć na uwadze przede wszystkim cel, dla którego został powołany zawód radcy prawnego.
Przybliżony on został w art. 2 o radcach prawnych, zgodnie z którym „pomoc prawna świadczona przez radcę prawnego ma na celu ochronę prawną interesów podmiotów na rzecz, których jest wykonywana”. Radca prawny będąc depozytariuszem informa-cji otrzymanych od klienta wykorzystywać je winien mając na względzie zarówno ochronę jego prawnych interesów, jak i nakaz przestrzegania tajemnicy zawodowej.
W interesie klienta radcy prawnego jest skierowanie pisma do sądu, a radca prawny wykonując swój zawodów rozstrzyga, jakie informacje wykorzystać w piśmie pro-cesowym działając w porozumieniu z klientem oraz kierując się ochroną jego inte-resów. Otrzymane informacje ujawnia się zatem tylko w zakresie potrzebnym do ochrony interesów klienta i jedynie w stosunku do docelowych adresatów: czy to sądu, czy to kontrahenta swojego klienta.
Jest rzeczą oczywistą, że poza powyższym zakresem radca prawny zobowiązany jest bezwzględnie przestrzegać obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej bez ograniczenia czasowego. Należy jednak dodać, że obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej dotyczy także informacji uzyskanych w inny sposób niż bezpośrednio od klienta (np. od świadków, kontrahentów bądź rodziny klienta), jeżeli tylko klienta
dotyczą. Nadto, tajemnica obejmuje materiały wytworzone przez radcę prawnego w związku z udzielaniem pomocy prawnej. Z drugiej strony tajemnicą nie są objęte informacje niezwiązane z klientem, np. dotyczące przeciwnika procesowego klienta czy osób trzecich. Na marginesie należy jednak przypomnieć, że pomimo nieobejmo-wania tajemnicą zawodową tych informacji, radca prawny nie powinien ich wykorzy-stywać we własnym interesie albo w sposób naruszający zasadę taktu i umiaru.
Analizując zakres obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej należy zwrócić uwagę na to, że muszą to być informacje uzyskane w związku z wykonywaniem zawodu radcy prawnego. Powstaje pytanie, co z informacjami uzyskanymi wpraw-dzie w związku ze świadczeniem pomocy prawnej, ale w ogóle nie dotyczącymi spraw zawodowych. Radca prawny podczas świadczenia pomocy prawnej może dowiedzieć się od klienta o wyniku meczu albo wypadku komunikacyjnym mającym wpływ na drogę powrotną do domu. Trudno sobie wyobrazić by, pomimo brzmienia art. 3 ust. 3 ustawy o radcach prawnych, informacje te były objęte tajemnicą zawo-dową. Wydaje się również, że radca prawny będący świadkiem kradzieży pojazdu na parkingu u klienta nie byłby zobligowany do zachowania tej informacji w tajem-nicy – pomimo tego – że wiadomości tych nie uzyskałby, gdyby nie świadczył na rzecz klienta pomocy prawnej. Nadto, jeżeli radca prawny byłby świadkiem czynu zabronionego, którego dopuszcza się jego klient w sferze, której dotychczasowa pomoc prawna nie dotyczyła – odpowiedź nie jest taka oczywista. Stoję na stanowi-sku, zresztą jak cały ośrodek wrocławski, że jakakolwiek denuncjacja klienta nie jest dopuszczalna – nawet jeżeli radca prawny nie byłby jego obrońcą.
Zgodnie z art. 3 ust. 5 o radcach prawnych „Radca prawny nie może być zwol-niony z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej co do faktów, o których dowie-dział się udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę”. Jak widzimy, cytowany przepis wprowadza bezwzględny zakaz zwalniania radców prawnych z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej. Niestety pomimo tak kategorycznej regulacji istnieje kilka przypadków, kiedy inne przepisy zezwalają na zwolnienie z tajemnicy zawodowej. Najbardziej znane i najczęściej stosowane jest unormowanie zawarte w art. 180 § 2 k.p.k. Relacja pomiędzy przepisami postępowania karnego a przepi-sami ustawy o radcach prawnych, a także konstytucyjność przepisu 180 § 2 k.p.k.
były przedmiotem badania przez Trybunał Konstytucyjny. W wyroku z dnia 22 listo-pada 2004 r. Trybunał uznał, że przepis art. 180 § 2 k.p.k. jest zgodny z Konstytucją.
Trybunał Konstytucyjny uznał bowiem nietrafnie, że przepisy k.p.k. stanową lex spe-cialis w stosunku do ustawy o radcach prawnych, a ponadto jako norma późniejsza uchylają bezwzględność zakazu z art. 3 ust. 5 o radcach prawnych. Nie rozwijając powyższego stanowiska chciałbym zwrócić uwagę na zagadnienie ewentualnego zwolnienia z obowiązku przestrzegania tajemnicy zawodowej przez klienta radcy
prawnego, w tym przede wszystkim przed organami orzekającymi. Innymi słowy: czy radca prawny może za zgodą klienta wystąpić w roli świadka? Uważam, że występo-wanie radcy prawnego w takiej roli jest niedopuszczalne i prowadzi do pomieszania ról procesowych a także naruszenia ustawowego zakazu przestrzegania tajemnicy zawodowej. Rolą radcy prawnego jest pomoc prawna na rzecz swojego klienta, a nie pomoc faktyczna. W mojej ocenie ewentualna zgoda, czy też nawet prośba klienta, nic tu nie zmienia. Można wprawdzie przyjąć, że radca prawny jest jedynie depozy-tariuszem informacji należących do klienta, jednakże nawet wówczas to na radcy prawnym ciąży ustawowy i deontologiczny obowiązek przestrzegania zachowania tajemnicy zawodowej, a wola klienta może być rozważana tylko w ramach ładu nor-matywnego stworzonego przez ustawy i deontologię.
Mówiąc o tajemnicy zawodowej należy jeszcze przypomnieć o jej odmienności od tajemnicy obrończej. Tę ostatnią statuuje nie ustawa o radcach prawnych, ale brzmienie art. 178 § 1 k.p.k., zgodnie z którym „Nie wolno przesłuchiwać jako świad-ków obrońcy albo adwokata lub radcy prawnego działającego na podstawie art. 245
§ 1, co do faktów, o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę”. Jak widzimy przepis ten zawiera bezwzględny zakaz dowodowy.
Reasumując, zakres przedmiotowy obowiązku zachowania tajemnicy zawodo-wej wynikający z art. 3 ust. 3 ustawy o radcach prawnych należy określać mając zawsze na względzie brzmienie art. 2 ustawy określające, że celem wykonywania zawodu radcy prawnego jest ochrona prawna interesów podmiotów, na rzecz któ-rych świadczona jest pomoc prawna. Uświadomienie sobie tego jest bardzo istotne, gdyż prowadzi to do zracjonalizowania zakresu tajemnicy zawodowej i w konsek-wencji do pozwolenia na ujawnienie informacji objętej tajemnicą zawodową sądowi w celu ochrony interesu klienta. Należy jednakże pamiętać, że jest to wyjątkowa sytuacja, która nie powinna stać się podstawą do zainicjowania procesu destruk-cji całej instytudestruk-cji poprzez uznanie, że to radca prawny, osobliwie w porozumieniu z klientem, decyduje, co tajemnicą ma pozostać, a co może radca prawny ujawnić.
Ten kierunek interpretacyjny, pozornie interesujący intelektualnie, prowadziłby jed-nak w ostateczności do stanu, w którym klient w dłuższej perspektywie czasowej utraciłby pewność, że powierzone radcy prawnemu informacje będą należycie chro-nione. Naruszona zostałaby w ten sposób istota zawodu zaufania publicznego wyni-kający z art. 17 ust. 1 Konstytucji RP.