Przedruk za: W. Gusiew: Estetyka folkloru, Wrocław 1974, rozdz. III (skrócony), s. 126—
—209.
Już w końcu ubiegłego stulecia podejmowano rozmaite próby klasy
fikacji folkloru. Były one bezpośrednio związane z dyskusjami nad za
kresem pojęcia "folklor". Odzwierciedlają one jednocześnie rozmaite zasady metodologiczne różnych kierunków w nauce. Nie pretendując do pełności przeglądu ogólnych klasyfikacji, zatrzymam się na tych, które miały znaczenie zasadnicze [...]
Oczywiście wielu spośród folklorystów rozpatrujących folklor jako zespół różnorodnych odmian kultury ludowej rozstrzyga problem klasy
fikacji grupując odmiany. G.L. Gomme łączył wszystkie twory trady
cji ludowej w dwie podstawowe grupy: na pierwszą składają się mity, bajki, legendy, na drugą - obyczaje, ceremonie, widowiska i wierze
nia (albo według innej terminologii - obyczaje, obrzędy, widowiska)1.
Bardziej szczegółowo opracowaną klasyfikację zaproponowała Ch.S.
Buj?-^G.L. G o m m e: Folklore as an Historical Science, London 1908, s. 154, 159, 170; por. tego samego autora Handbook of Folklore, Lon
don 1887.
ne. Wszystkie odmiany folkloru 'pełąesyta tma w trzy podstawowe grupy z następującymi podgrupami:
I. Wierzenia i widowiska odnoszące się do: 1) ziemi i nieba, 2) świata roślinnego, 3) świata zwierzęcego, 4) ludzkiej egzystencji, 5) rzeczy wykonanych przez człowieka, 6) duszy i zaświatów, 7) bytów nadludzkich (bogowie, bóstwa itp.), 8) wróżb i przepowiedni, 9) sztu
ki magii, 10) chorób! i leczenia (leechcraft).
II. Obyczaje: 1) instytucje społeczne i polityczne, 2) obrządki życia indywidualnego, 3) zajęcia i wytwórczość, 4) święta kalenda
rzowe, 5) zabawy, tańce, sport i rozrywki.
I H . Proza, śpiew i formuły: 1) opowiadania: a) uważane za przed
stawiające wydarzenia prawdziwe (true), tj. mity, legendy, opowieści bohaterskie i sagi; b) służące rozrywce (bajki we wszystkich odmia
nach); 2) pieśni i ballady; 3) przysłowia i porzekadła; 4) wierszyki oparte na przysłowiach (posłowicznyje) i rymowanki (dziecięce rhy- mes) oraz porzekadła lokalne .
Paul Saintyves dzielił folklor na trzy duże rozdziały życia "klas ludowych": 1) "życie materialne", 2) "życie intelektualne" i 3) "ży
cie społeczne". Do pierwszej grupy włączył wszystkie rodzaje kultu
ry materialnej i rozmaite formy działalności produkcyjnej mas ludo
wych. Do drugiej - język ludowy, wiedzę ludową, filozofię ludową, ob
rzędy magiczne, wierzenia religijne i przesądy mas ludowych, estety
kę ludową z następującymi podgrupami: a) sztuka ludowa: grafika zdob
nictwo sprzętu domowego, odzieży, domostwa; obrazowość ludowa; sztu
ka dźwięku - śpiew i muzyka instrumentalna; b) literatura ludowa: za
gadki, tańce, pieśni i ballady, bajki, baśnie i teatr ludowy; książ
ki ludowe; rytmika języka; i śpiewu. Do trzeciej grupy Sainty-res
za-^3h.S. B u r n e: The Handbook of Folklore, London 1914, s. 4, 257, 263-265; por. prace E. H o f f m a n n - K r a y e ra: Die Volks- kunde ais Wissenschaft (Ztirich 1902) oraz Tolkskundliche Bibliogra- 1 phie(.Ziirich 1917), gdzie szwajcarski uczony wymienia prawie 20 od-i
mian folkloru.
liczą stosunki rodzinne, rozmaite zrzeszenia, związki i towarzystwa, w które łączą się "ludzie prości" - aż po zrzeszenia amatorskie:
sportowe, myśliwskie, śpiewacze, a także rozmaite organizacje robot
nicze, związki zawodowe itp. Saintyves wyodrębnia też osobno "część poufną" folkloru - erotyczne pieśni i bajki, intymne stosunki między płciami, prostytucję itp.^
Folklorysta amerykański R.S. Boggs, zaliczający do dziedziny fol
kloru tylko twórczość słowną, wiatach czterdziestych zaproponował podział folkloru na trzy duże grupy: 1) folklor literacki, 2) fol
klor lingwistyczny 1 3 ) folklor naukowy (system idei i wierzeń mas ludowych, ich przesądy itp.) . Inny folklorysta amerykański, A. Tay\4 lor, rozumiejący folklor szerzej, wyróżnia następujące dziedziny:
"folklor obiektów fizycznych", czyli rozmaite odmiany ludowej kultu
ry materialnej, "folklor gestów i zabaw", "folklor idei" i w końcu
"folklor ustny", czyli "folklor ełów"^.
Folkloryści-teoretycy z krajów latynoamerykańskich również wypra
cowują rozmaite warianty klasyfikacji w granicach bardziej lub mniej szerokiego rozumienia folkloru - bądź to z uwzględnieniem kultury ma
terialnej i instytucji społecznych ([•••]» bądź to jedynie w grani - cach kultury duchowej (obejmując wszystkie jej odmiany)Q...]
W nauce radzieckiej problem klasyfikacji folkloru stał się przed
miotem ściśle teoretycznej analizy. 0 niezadowoleniu specjalistów z istniejących klasyfikacji folkloru świadczą coraz częstsze w ostat
nim dziesięcioleciu próby zrewidowania przyjętych dotychczas poglą-!
% a i n t y v e s : Manuel de folklore, Paris 1936, s. 60-65.
*R.S. B o g g s : Folklore, Cw zbiorze:] Folklor Americas, t. 3, 1943, s. 1-8, oraz Folklore ClasBification, "Southern Folklore Quar- terly" 1949, t. 13, s. 161-226.
^SDFMŁ Cstandard Dictionary of Folklore, Mythology and Legend],t.
1, New Tork 1949, s. 402, szp. 2.
dów na poszczególne odmiany i gatunki folkloru oraz dążenie do nasz
kicowania pewnych ogólnych zasad ich klasyfikacji6. Szczególne zna-ozenie ma koncepcja zaproponowana, przez W.J. Proppa , która wzhudzi-n
O
ła nie zakończoną do tej pory dyskusję . W.J. Propp, zgodnie z
domi-\j nującą wśród folklorystów radzieckich tradycją, wychodzi z założenia, że "folklor składa się z dzieł sztuki słownej" i za podstawowe kry
terium przyjmuje "poetykę gatunku". Co prawda, uznaje obok tego i dwa inne kryteria: "formę wykonania" i stosunek tego lub innego ga
tunku do muzyki, nadaje im jednak znaczenie drugorzędne i nieobowią- zujące. Natomiast ważna tu jest myśl, że "żadna cecha w izolacji z reguły nie charakteryzuje jeszcze gatunku, określa go zespół cech".
Na uwagę zasługuje wysunięty przez W.J. Proppa projekt wypracowania w pierwszym rzędzie klasyfikacji materiału narodowego, będący warun- kiem stworzenia międzynarodowej klasyfikacji folkloru (do czego W.J.
Q
Propp zmierza w innym artykule) , a także opinie o warunkach określe
nia cech, według których przeprowadza się klasyfikacje (powinny być one istotne, stałe i wykluczające możliwość różnorakiej interpreta
cji)* Wydaje się nam wątpliwe, by dalsze poszukiwania zasad
klasyfi--- 5klasyfi---klasyfi---klasyfi---klasyfi----
5---Zob. np. B.N. P u t i ł o w: Problemy izuczenija istorii russko- go folkłora, PSF, s. 18-20; W.J. G u s i e w: Problemy tieorii fol- kłora, PSP, s. 11-13; J.M. M i e l e t i n s k i j : 0 gieniezisie i putiach diffieriencyacyi epiczeskich żanrow, Cw zbiorze:] Russkij folkłor, Moskwa 1960, t. 5, s. 81-101; N.P. K o ł p a k o w a : Opyt klassifikacyi tradicyonnoj kriestjanskoj liriki, [w zbiorze:] Rus
skij folkłor..., s. 167-182; W.J. P r o p p [w zbiorze:] Spiecyfi- ka żanrow russkogo folkłora (Tiezisy dokładow na naucznoj |konfie- riencyi), Gorkij 1961, oraz w pracy: Żanrowyj sostaw russkogo folk
łora, "Russkaja litieratura" 1964, nr 4.
7W.J. P r o p p: Princypy kłassifikacyi folkłornych żanrow, SE, 1964, nr 4, s. 147-154.
^Polemikę tę prowadzono zarówno na konferencjach naukowych (np. na konferencji w Gorkim w 1961 r., poświęconej specyfice gatunków fol
kloru), jak i na specjalnym sympozjum w czasie trwania VII Międzyna
rodowego Kongresu Folklorystów, Antropologów i Etnografów w Moskwie (1964); zob. także W.P. A n i k i n: Wozniknowienije żanrow w fol- kłorie, [w zbiorze:] Russkij folkłor..., t. 10, s. 30.
9 •>
P r o p p : Żanrowyj sostaw russkogo folkłora..., s. 58-76.
kac3i folkloru mogły być płodne bez uwzględnienia próby W.J. Proppa.
Oddając, co się należy jego wnikliwym przemyśleniom, nie możemy jed
nak przyjąć koncepcji W.J. Proppa, nie zgadzamy się bowiem z nim,jak i s większością kolegów po pierwsze w kwestii określenia granic kla
syfikowanego materiału, po drugie zaś uważamy, że podstawą klasyfika
cji winny być inne kryteria niż te, które proponuje W.J. Propp. W zu
pełności jednak podzielamy zasadniczy sens poszukiwań W.J. Proppa je
go głębokie przekonanie o konieczności ścisłej, uzasadnionej logicz
nie, naukowej klasyfikacji folkloru, i nie zgadzamy się zarówno z ty mi, którzy uważają, że taka klasyfikacja jest niepotrzebna bądź nie
możliwa, jak i z tymi, którzy zadowalają się jedynie użytkowymi ka
talogami i skorowidzami opartymi na czysto empirycznym i przypadko
wym wyszczególnieniu elementów Q...]
Ogólną klasyfikację można przeprowadzić na zasadzie uogólnienia osiągniętych przez współczesną naukę poglądów na folklor. Jednocześ
nie uwidoczni się ona w pewnym ogólnym schemacie roboczym, który sam będzie wymagał konkretyzacji oraz opracowania detali; schemat ten po
służy z kolei za punkt wyjścia do dalszych badań naC. całym bogactwem różnorodnych odmian folkloru u różnych ludów na różnych etapach roz
woju historycznego. Nie negując j zatem możliwości przeprowadzenia szczegółowej klasyfikacji na materiale narodowym, uważamy również za celowe podjęcie próby ogólnej klasyfikacji folkloru, tworzącej swe
go rodzaju roboczy schemat. Wydaje się nam, że niezbędnym warunkiem takiej klasyfikacji jest w pierwszej kolejności wyodrębnienie w fol
klorze różnych ludów gatunków wspólnych pod względem typologicznym
Klasyfikacja ogólna po pierwsze ustala wyróżniające cechy rodza
jów i odmian, sprzyjając tym samym zrozumieniu charakteru badanego materiału. Po drugie: ustala stosunek różnych elementów formotwór- czych i tym samym sprzyja rozumieniu struktury badanego materiału.Po trzecie: ustala stosunek prostych i złożonych, pierwotnych i wtór
nych form i tym samym pomaga zrozumieć historyczną ewolucję badane
go materiału, choć sama przez się nie może pretendować do iluetrowap
nia rzeczywistego procesu historycznego rozwoju folkloru. Klasyfika
cja o naukowych ambicjach nie może być budowana na empirycznym wyod
rębnianiu. czy grupowaniu poszczególnych odmian, ale musi się opierać na obiektywnie charakterystycznym dla przedmiotu badań cechach, skła
dających się na jego specyfikę i wyodrębniających go x pozostałych przedmiotów. Chodzi nam o to, że naukowa klasyfikacja folkloru moż
liwa jest pod warunkiem uwzględnienia cech obiektywnie charakterystyk cznych dla folkloru jako szczególnej formy twórczej działalności ko
lektywnej.
V pierwszym rozdziale staraliśmy sięjuzasadnić istnienie komplek
su złożonych odmian twórczości artystycznej, ściśle, a często bezpo
średnio związanych z życiem, obyczajowością, obrzędami i obyczajami mas ludowych, odmian odzwierciedlających rzeczywistość i wyrażają
cych światopogląd i psychologię ludu za pośrednictwem określonych e- lementów artystycznego obrazowania. Zatem jeśli za folklor- uznamy złożoną z wielu składników formę przedmiotowo-artystycznego odzwier
ciedlenia rzeczywistości, to Jego klasyfikację należy oprzeć przede wszystkim na współzależności między tym, co przedstawia ta ozy inna odmiana folkloru, a sposobami, środkami artystycznego obrazowania, za pomocą których się to osiąga.
W zależności od wzajemnego stosunku "tego, co obiektywne", do "te
go, co subiektywne" (ściślej, elementu "kolektywnie subiektywnego") w folklorze, tj. w zależności od tego, co przeważa w tym lub innym gatunku - uogólnienie obiektywnych zjawisk rzeczywistości (procesy zachodzące w przyrodzie i życiu społeczeństwa, wydarzenia, postępowa
nie ludzi itp.) czy też stosunek ludu do rzeczywistości (wyrażanie życia psychicznego, stanu wewnętrznego, myśli, uczuć itp.) - gatunku folkloru można podzielić na trzy podstawowe rodzaje: epicki, lirycz
ny i dramatyczny. Całkowicie zgadzamy się tu % W.J. Proppem, który również uważa, że “pojęcia rodzajowe! epika, liryka i dramat mogą
być zastosowane w dziedzinie folklore m dalszym podziałem na gatun
ki-10.
Czy jednak przyjęty przez nas podstawowy, najbardziej generalny podział folkloru nie jest sprzeczny z tym, eo pisaliśmy o złożonej, wieloskładnikowej naturze folkloru? Takie pytanie może postawić czy
telnik przyzwyczajony do używania pojęć ■liryka", "epos" i "dramat"
w znaczeniu literaturoznawczym. Ale przypomnijmy, że pojęcia te nie są bynajmniej pojęcia*! wyłącznie literaturoznawczymi, nie odnoszą się tylko do sztuki słowa. Używamy tyeh pojęć (i tutaj rozmijamy się z W.J. Proppem) nie w literaturoznawczym, lecz w szerszym, rdzennym znaczeniu. Pojęcia te powstały bowiem w obszarze estetyki antycznej w zastosowaniu do złożonej "musike" i dopiero o wiele później nabra
ły bardziej specyficznego, literaturoznawczego sensu. Dlatego stosu
jąc do folkloru podział na rodzaj epicki, liryczny i dramatyczny na
leży odejść od sformułowań przyjętych w teorii literatury i ożywać tych pojęć z uwzględnieniem specyfiki folkloru.
Do rodzaju epickiego zaliczamy te dzieła folkloru, w których typi zacja zjawisk obiektywnej rzeczywistości przeważa nad wyrażaniem stosunku do niej. Do rodzaju lirycznego należą dzieła folkloru, w którym przeważa typizacja stosunku kolektywu (grupy społecznej, kla
sy, ludu) do rzeczywistości. Wzajemne przenikanie się "elementu o- biektywnego" i "elementu subiektywnego”, bezpośrednie ukazanie stanu wewnętrznego człowieka i jego stosunku do rzeczywistości w rozwija
jącej się akcji - daje rodzaj dramatyczny; zgodnie z formułą Bieliń
skiego, którą przyjmujemy, w gatunkach dramatycznych "to, co wewnę
trzne, idealne (subiektywne)* staje się zewnętrzne, realne (obiektyw
n i ne r .
Podział na rodzaje jest w pewnej mierze względny, tan. wskazuje na relatywną przewagę tego czy innego sposobu typizacji; możliwe też
10P r o p p: Żanrowyj sostaw russkogo folkłora..., s. 1.
11B i e l i n s k i j : Połnoje sobranije soczinienij, t. 5, s. 9 -10.
są oczywiście przy tym pośrednie, przejściowe grupy dzieł, w kt^*
rych następuje kombinacja cech rodzajowych. Istnieje stosunkowo wie
le różnorodnych odmian folkloru liryczno-epicki ego{ z kolei! pewne dzieła epickie mogą przybierać formę udramatyzowaną (opowiadanie ba
jek albo wykonywanie pieśni lirycznych przez parę osób, pojawienie się dialogu), a do gatunków dramatycznych wplatane są dzieła lirycz
ne (pieśni w dramacie ludowym)* z drugiej zaś strony wielu pieśniom lirycznym towarzyszą czynności zabawowe [...] Klasyfikacja folkloru nie może więc ograniczyć się do podziału na rodzaje, ale powinna u- względniać także formy przejściowe*
Zwykle przyjmuje się bezpośredni podział rodzajów na gatunki.
Jest to uzasadnione w stosunku do sztuki Jednoelementowej, na przy
kład do literatury. Jeśli jednak mamy do czynienia z odmianami sztu
ki polielementowej, to koniecznie trzeba wprowadzić do systemu kla
syfikacji różne obiektywnie istniejące połączenia środków artysty
cznego odzwierciedlania rzeczywistości i złożone sposoby wyrażania 3tosunku do niej. Innymi słowy, drugim podziałem w ogólnej klasyfi
kacji folkloru winno być rozdzielenie gatunków na klasy bądź grupy według środków artystycznego obrazowania i ekspresji oraz zależnie od charakteru występujących między nimi kombinacji. Należy zrealizować to konsekwentnie w odniesieniu do wszystkich rodzajów. Będzie można dzięki temu ustalić, czy klasy wewnątrz rodzajów są zbieżne czy też każdy rodzaj posiada charakterystyczny dla siebie system klas. Przy
dzielając podstawowe gatunki folkloru do poszczególnych grup w okre
ślonej kolejności - od prostych do złożonych - można przedstawić na
stępujący schemat (uwzględniający też ustaloną w rozdziale drugim o- brazowo-artystyczną strukturę folkloru).
Schemat ten uwzględnia oczywiście Jedynie charakterystyczne, ty
pologicznie wspólne dla folkloru wielu ludów formy, a dla większej przejrzystości nie bierze pod uwagę pośrednich odmian folkloru ani takich możliwych przypadków, kiedy, na przykład, bajki odgrywane są przez osoby czy też kiedy pieśniom epickim towarzyszy taniec. Sens
tego schematu polega na ilustrowaniu zależności między zasadą grupo
wania gatunków a łączeniem ich w rodzaje.
Rodzaj
Dopiero po ustaleniu podziału dzieł folkloru na rodzaje i grupy nożna konkretyzować klasyfikacją gatunkową. Jednocześnie trzeba zau
ważyć, te właśnie gatunek jest podstawową kategorią naukowej klasyfi
kacji, ponieważ gatunek folklorystyczny jest historycznie ukształto
waną i stosunkowo stabilną formą odzwierciedlania rzeczywistości i wyrażania 3tosunku mas ludowych do rzeczywistości. V nauce brak do tej pory ogólnie przyjętej klasyfikacji gatunkowej. Istniejące cha
rakterystyki gatunków folklorystycznych powstały na podstawie nie jednej, ale nader różnych, niekiedy wzajemnie się wykluczających za
sad: jedne podziały oparte są na funkcji obyczajowej dzieła (na przy kład pieśni obrzędowe i pozaobrzędowe), inne - na przynależności spo
łecznej Cna przykład pieśni żołnierskie, robotnicze itp.), jeszcze inne - na różnicach Ideowo-tematycznych (na przykład pieśni miłosne,
"junackie" itp.), a jeszcze inne - na pewnych cechach formalnych l^na przykład pieśni "długie", pieśni "krótkie"). Z tymi i podobnymi
nie-dorzecssnościami i logicznymi sprzecznościami słusznie już rozprawio- no się vr literaturze „12
Niektóre definicje gatunku sformułowane przez folklorystów radzie
ckich są interesującym świadectwem dążeń nauki współczesnej do roz
wiązania problemu gatunku nie według formalistycznych tendencji pa
nujących w przeszłości, ale zgodnie z zasadą dialektycznej jedności treśoi i formy w sztuce. Na przykład B.N. Putiłow zaproponował nastę
pujące określenie* "Gatunki to historycznie ukształtowane formy to również określona sfera rzeczywistości, która stała się przedmio
tem artystycznego przedstawienia, a także określony system poglądów i wartości, który otrzymał specyficzny kształt artystyczny oraz'okre
ślony kompleks środków poetyckich (poetyka)."1^ W sformułowaniu tym brak jednak ukazania określonej funkcji społecznej, razi nas też o- graniezenie artystyczno-strukturalnych cech gatunku jedynie do ele
mentów poetyki. Znaczenie społecznej funkcjonalności gatunku folklo
rystycznego podkreślone zostało w sformułowaniu N.P. Kołpakowej! "Ga tunek to historycznie ukształtowany typ formy artystycznej, który zrodził się dzięki zadaniom, jakie stawia sztuka, odzwierciedlający zjawiska rzeczywistości, wyrażający do niej określony stosunek."1* W sformułowaniu tym zbyt ogólnikowe jest jednak pojęcie "typ formy ar
tystycznej". Swego czasu my również staraliśmy się dać takie określe
nie gatunku, które wskazywałoby na jedność treści i formyj "Gatunek to grupa dzieł, o których wspólnocie decyduje obiektywnie określona dziedzina rzeczywistości będąca przedmiotem artystycznego poznania, podobny charakter problematyki ideologicznej, a także przeznaczenie społeczne; ta wspólnota wyraża się w mniejszym lub większym podobień
stwie zasad i środków typizacji, budowy kompozycyjnej, środków sty
~ 1 "■)g
Zob. np. wymienione wyżej prace N.P. K o ł p a k o w e j, W.J.
P r o p p a , a także artykuł S.N. A z b i e l e w a : Sowriemiennyje ustnyje rasskazy, [w zbiorze:! Russkij folkłor, t. 9.
13P u t i ł o w: Problemy izuczenija..., s. 18.
1*K o ł p a k o w a : op. cit., s. 169; por. też s. 25.
listycznych*" Ostatnio W.P. Anikin szczególnie konsekwentnie rozwi nął rozumienie gatunku folklorystycznego jako kategorii treściowej a nie formalnej1®
Podstawowe określenie gatunka, z natury rzeczy mające duże znacze
nie teoretyczne, musi być skonkretyzowane i realizowane w określonym systemie gatunków, zbudowanym na podstawie istotnych., dostatecznie konkretnych cech. Nie ma wśród folklorystów radzieckich jednomyślno
ści co do kryteriów, według których należy rozróżniać gatunki. Jedni dowodzą, że podstawę podziału gatunkowego winien tworzyć jakiś jeden wyznacznik, w którym koncentrują się najbardziej charakterystyczne właściwości danego gatunku. Proponuje się na przykład za podstawę po
działu gatunków epickich (epos bohaterski, opowieść mityczna, bajka itp.) przyjąć różnice w typie bohatera, czyli kryterium "struktury obrazu człowieka" . Drudzy sądzą, że na określenie tego czy innego 17 gatunku składa się zespół wielu charakterystycznych cech decydują
cych o "całokształcie jego wielostronnej treści [. przedmiocie je
go narracji [ . . . 3 całym systemie właściwych mu chwytów poetyckich, charakterystycznym dla niego e t y l u " , uważają oni, że "nie ma 18 jednej zasady określania gatunku. Określenie gatunku zależy od przy
należności do ogólniejszej kategorii rodzaju twórczości i od specy
ficznych różnic folklorystycznych każdego wyodrębnionego gatunku (przynależność społeczna, treść, zewnętrzna forma poetycka, forma wy
konania i funkcjonowania, stosunek do przedstawionego obiektu itd. ) . " 19
u s i e w: Problemy tieorii folkłora..., s. 12.
1®A n i k i n: Wozniknowienije żanrow w folkłorie..., s. 31-39.
i e l e t i n s k i j s 0 gieniezisie i putiach diffieriencya- cyi epiczeskich żanrow..., s. 83.
r o p ps Russkij gieroiczeskij epos, e. 1 1.
r o p p: Princypy kłassifikacyi folkłomych żanrow..., s. 151.
Bliższy jest nam ten drugi punkt widzenia, aczkolwiek: uważamy za zbędne kategoryczne stwierdzenie, że istnienie Jakiegokolwiek jednej zasady określenia gatunków folklorystycznych jest niemożliwe. Jeśli absolutyzacja Jednej z cech (na pr2yicład typu bohatera) nieuchronnie prowadzi do nader jednostronnej i umownej klasyfikacji, to absoluty- zacja "zespołu wszystkich cech" każdego gatunku w ogóle wyklucza moż
liwość względnie jednolitej klasyfikacji folkloru i nieuchronnie prowadzi do empirycznego wyodrębniania gatunków. Wydaje się, że W.J.
?ropp aa więcej racji, kiedy pisze o "wydobyciu cech fundamental-.„ 2 0
nych" .
Wydaje się, że określając granice gatunków należy wychodzić z o- biektywnie charakteryzującej jedności problematyki, foTmy artysty
cznej i funkcji społeczno-obyczajowaj. Jeśli zaś chodzi o nazwy ga
tunków, to należy zważyć, że najczęściej nie są one jednakowe u róż
nych ludów ani w literaturze naukowej różnych języków. Dlatego uży
cie nawet tak powszechnych nazw, jak bajka, pieśń spieka, pieśń koro
wodowa itp., wskazuje naledwie na gatunki typologicznie podobne, a nie aa konkretną foroę gatunkową, która jest specyficzna dla każdego ludu czy środowiska określonych grup etnicznych.
Uależy brać pod uwagę również i to, że niekiedy tą samą nazwą o- znaesa się różne gatunki. Na przykład termin "epos" używany jest i jako pojęcie rodzajowe, i jako nazwa różnych form gatunkowych - pro
zaicznych, pieśniowych i takich, w których narracja prozaiczna prze
plata aię z recitatiwem pieśniowym, W pewnych wypadkach termin ten wiąże grupę bliskich, lecz nie tożsamych gatunków epickich (epos mi
tologiczny w rodzaju południowosłowiańskich pleśni mitycznych, epos religijny w rodzaju rosyjskich "wierszy duchownych", epos bohaterski, apo3 społeczno-obyczajowy itp.), w innych zaś wypadkach termin ten jest rezerwowany wyłącznie dla jednego określonego gatunku epickiego
20? r o p p w zbiorze: Spiecyfika żanrow russkogo folkłora.*., 8 • 4*
- pieśniowego eposu bohaterskiego. Pomieszanie tych znaczeń prowadzi niekiedy do nieporozumień, a nawet nieuzasadnionych zarzutów .21
Jeszcze hardziej skomplikowany Jest problem terminologii ludowej.
Choć koszące byłoby zastosowanie jej jako podstawy nomenklatury ga
tunkowej (zwłaszcza w klasyfikacjach narodowychXule można zapominać, że lud nadając tę czy inną nazwę gatunkom swojej twórczości nie kie
ruje się wiedzą naukowo-teoretyczną, lecz utrwala jedynie ukształto
ruje się wiedzą naukowo-teoretyczną, lecz utrwala jedynie ukształto