po II wojnie światowej
V. Szczegółowa charakterystyka wybranych obiektów sakralnych zrealizowanych w latach
5.7. Kościół p.w. św. Alberta w Szczecinie, budowa 1985–2005
Ryc. 36. Kościół p.w. św. Alberta w Szczecinie. Zagospodarowanie terenu, dokumentacja projektowa
Źródło: UM Szczecin, 2015 r.
Objaśnienia:
1– otwarta kruchta, 2 – zarys chóru, 3 – nawa, 4 – kaplica, 5 – ołtarz,
6 – zakrystia i dom parafialny.
Ryc. 37. Schemat rzutu nawy Źródło: opracowanie autorskie na podstawie rzutu z archiwum UM Szczecin 2013 r.
Ryc. 38. Kościół p.w. św. Alberta w Szczecinie, widok elewacji wschodniej, dokumentacja projektowa
Źródło: UM Szczecin 2015 r.
Ryc. 39. Kościół p.w. św. Alberta w Szczecinie, widok elewacji północnej, dokumentacja projektowa
Źródło: UM Szczecin 2015 r.
Ewolucja myśli architektonicznej w obiektach sakralnych na terenie archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej S t r o n a | 139
W północnej części Szczecina, poza ścisłym jego centrum, na obrzeżach willowej dzielnicy w większości przedwojennych domów jednorodzinnych, na przełomie lat 80. i 90.
powstał niewielki kościół. Historia budowy sięga początku lat 80., utworzenie nowej parafii umożliwiało podjęcie starań o budowę świątyni na potrzeby mieszkańców, zwłaszcza że nie istniał tu wcześniej żaden kościół, a tylko kaplica w prywatnym domu. Decyzję o ustaleniu lokalizacji wydano w październiku 1983 roku. Wskazaną lokalizację na realizację obiektu sakralnego stanowił teren znajdujący się przy głównej drodze łączącej Szczecin z Policami, na przedpolu osiedla domów jednorodzinnych, na narożnikowej działce z przylegającymi wewnątrz drogami osiedlowymi. Wskazany obszar stanowił trudny teren o dużym zróżnicowaniu poziomów, gdzie zachodnią część działki stanowiła skarpa o pochyleniu terenu w kierunku do drogi – w najwyższym miejscu różnica wynosiła 3,90 m.
Założenia programowe obejmowały budowę kaplicy wraz z umieszczonym w niej zespołem katechetycznym oraz budowę domu parafialnego. Projekt kościoła dla nowo powstałej parafii opracował szczeciński architekt 206. Autor bliźniaczego kościoła w Rewalu, na podstawie stworzonej przez siebie formy, opracował projekt kościoła w Szczecinie, rozszerzając pierwotną funkcję sakralną wzorcowego kościoła o zespół katechetyczny i dom parafialny. W jednej bryle, wtopionej w skarpę, zamknął cały program funkcjonalny.
Pozwolenie na budowę otrzymano w czerwcu 1984 roku, a realizacja projektu przypada na lata 1985–2005.
Kościół to wolno stojący obiekt na działce, która ze względu na różnicę poziomów terenu dzieli się na dwie część. Część dolna zagospodarowana jest jako plac przykościelny z miejscami parkingowymi, ścieżkami i zagospodarowaną zielenią, oraz część górna, która stanowi plac przy wejściu do domu parafialnego. Teren od północy i zachodu bezpośrednio graniczy z domami jednorodzinnymi, od południa z obiektem usługowo-handlowym. Od strony wschodniej cała elewacja jest wyeksponowana, obszar przed kościołem nie zabudowany, a bryła obiektu widoczna jest z drogi w całej sylwecie. Świątynia, pomimo swej niewielkiej kubatury, poprzez umieszczenie na podwyższeniu, na kondygnacji ukrytej w skarpie, została wydobyta z terenu. Jej widoczne nad terenem wejście architekt zaakcentował krzywoliniowym zadaszeniem.
206 Autor Zbigniew Abrahamowicz.
Fot. 98. Kościół p.w. św. Alberta w Szczecinie. Widok od strony wejścia Fot. autor.
Teren wokół kościoła ogrodzony jest żywopłotem, na posesję prowadzą dojścia z drogi głównej i z wewnętrznej osiedlowej. Kościół jest nieorientowany, oparty na rzucie wycinka koła, symetryczny, o zorientowaniu centralnym i ukierunkowaniu osiowym. Wejście główne do kościoła znajduje się od wschodu, strefa wejściowa została usytuowana frontem w kierunku drogi. Do drzwi kościoła prowadzą z poziomu terenu ścieżki z dwóch stron, zakończone szerokimi schodami, prowadzającymi na obszerny taras przed wejściem. Płaszczyzna tarasu przy wejściu to częściowo stropodach części kondygnacji przyziemia, oraz wysuniętą część stropu nad kondygnacją w przyziemiu. W części przyziemia mieszczą się pomieszczenia katechetyczne i gospodarcze. Taras swoim kształtem powiela obrys rzutu frontowej ściany kościoła.
Ewolucja myśli architektonicznej w obiektach sakralnych na terenie archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej
S t r o n a | 141
5.7.1. Forma
Fot. 99. Kościół p.w. św. Alberta w Szczecinie, Fot. 100. Kościół p.w. św. Alberta w Szczecinie, widok od strony domu parafialnego widok wieży
Fot. autor. Fot. autor.
Kościół stanowi jedną zwartą bryłę, która w swej formie zawiera kilka funkcji.
Najistotniejszą część stanowi sacrum, i to uzewnętrznione jest poprzez górujący nad bryłą znak krzyża zwieńczający wieżę. Architekt zastosował plan oparty na rzucie wycinka koła, z niewyodrębnionym prezbiterium, gdzie ścianę prezbiterialną zamknął w miejscu spotkania się promieni koła. Dwa różne promienie spotykały się tworząc krzywiznę łuku będącą ścianą prezbiterium. Powstała w ten sposób zakończona część wycinka koła stanowi strefę ołtarza.
Ramiona rozchodzą się od centrum prezbiterium, powstała przestrzeń pomiędzy nimi stanowi nawę kościoła. W ścianie południowej zamieszone są cztery okna zakończone łagodnym
łukiem, które zostały wypełnione wielobarwnymi witrażami,207 stanowią one dwie trzecie wysokości ściany (fot. 101). Od strony północnej ściana stanowi wewnętrzną część domu parafialnego.
Fot. 101. Kościół p.w. św. Alberta w Szczecinie, widok elewacji południowej Fot. autor.
207 Witraż w kaplicy projektu A. Sadkiewicz-Parczewskiej. Pozostałe dziewięć projektu Tadeusza Furdyny, Źródło: archiwum parafii.
Ewolucja myśli architektonicznej w obiektach sakralnych na terenie archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej S t r o n a | 143
Fot. 102. Kościół p.w. św. Alberta w Szczecinie, widok elewacji północnej Fot. autor.
W część plebanii znajduje się zakrystia i kaplica, dostępna z poziomu nawy. Kościół jest dwupoziomowy, a w części kondygnacji przyziemia umieszczone zostały salki katechetyczne i pomieszczenia pomocnicze. Kościół nie ma czytelnej fasady wejściowej – wejście do wnętrza poprzez szerokie trzyskrzydłowe drzwi podkreśla jedynie półkoliste zadaszenie (fot. 98).
Niesymetryczna elewacja przecięta jest trzema wąskimi pionowymi oknami, które zakończone są łagodnym łukiem, a kolejne pojedyncze, wyższe okno doświetla klatkę schodową. Po lewej stronie od wejścia, na ścianie południowej, autor zaprojektował wieżę dzwonniczą, zespalając ją z bryłą kościoła i umieścił w niej klatkę schodową na chór. Kształt prostopadłościennej podstawy o funkcjach użytkowych zamknięty został trójkątem powstałym z dwóch ścian, opartych o siebie na szczycie z płaską półką stanowiącą podstawę krzyża wieńczącego wieżę (fot. 100). Ściana południowa w części nawy została wycofana w głąb, a nad nią znajduje się szeroki okap dachu pulpitowego wsparty na dwóch ukośnie ustawionych przyporach (fot. 101). Świątynia zwieńczona jest dachem pulpitowym o różnych kątach nachylenia, których połacie są różne jedna krótsza o linii okapu ustawionej równolegle do ściany południowej, druga opada na nieregularnie ukształtowaną ściętą ścianę północną. Dach,
jak i cały obiekt, wykonano w konstrukcji żelbetowej. Świątynia stanowi ekspresyjną mocną formę dzięki dynamicznie zestawionymi ze sobą płaszczyznami, co wyróżnia ją z otaczających ją obiektów. Artysta stworzył wyróżniającą się rozpoznawalną formę, o dynamicznej ekspresyjnej linii. Forma dostosowana jest skalą i kolorystyką do otoczenia, jej ukryta funkcja domu parafialnego jest niezauważalna, jedynie w głębi posesji liczba okien w elewacji sygnalizuje zmianę funkcji (fot. 98).
5.7.2. Wnętrze
Fot. 103. Kościół p.w. św. Alberta w Szczecinie, widok ołtarza Fot. autor.
Ewolucja myśli architektonicznej w obiektach sakralnych na terenie archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej S t r o n a | 145
Wnętrze kościoła rozwiązano jako jednonawową przestrzeń, na osi wejścia głównego zakończoną półkolistym prezbiterium. W przestrzeni prezbiterium znajduje się ołtarz, a jego centralne miejsce wypełnia, zawieszony z dystansem od ściany, prosty krzyż w aureoli błękitów, a po bokach umieszczono płaskorzeźby aniołów. Po prawej stronie od wejścia na bocznej ścianie znajduje się szerokie, zakończone półkolem, przejście do bocznej kaplicy stanowiącej odrębną przestrzeń. Dalej w kierunku prezbiterium, tuż przy ołtarzu pomiędzy szerokimi pilastrami, umieszczono przejście do zakrystii i do domu parafialnego. W części wejściowej kruchta, została wysunięta w kierunku wnętrza, wykonana jako ażurowa drewniana konstrukcja. Nad wejściem znajduje się chór wsparty na dwóch filarach o linii powtarzającej rzutu w kształcie wycinka koła, a klatka schodowa prowadząca na chór ukryta została w podstawie wieży, która do wysokość połowy nawy stanowi wnętrze kościoła.
Fot. 104. Kościół p.w. św. Alberta w Szczecinie, widok wnętrza chóru Fot. autor.
Fot. 105. Kościół p.w. św. Alberta w Szczecinie,widok ściany południowej, wykończenie sufitu Fot. autor.
Klatkę schodową, prowadzącą na chór, ukryto w podstawie wieży, która do wysokości połowy nawy stanowi wnętrze kościoła. Chór doświetlono zakończonymi półkoliście pionowymi wąskimi oknami, które wypełnione są witrażami208. Nawę kościoła doświetlają, znajdujące się w południowej ścianie, cztery pionowe szerokie okna, zakończone pełnym półkolem, wypełnione witrażami przedstawiającymi postacie świętych. Okna te stanowią większą część płaszczyzny ściany, przez co tworzą ją ażurową. Dodatkowym źródłem światła są żyrandole rozmieszczone w dwóch rzędach. Wnętrze nawy wypełniają rzędy stałych ławek dla wiernych, ukierunkowane bezpośrednio na ołtarz, którego rozchodzące się ściany nawy nawiązują do otwartych zapraszających ramion, gdzie na ich zbiegu umieszczone jest serce ołtarza – tabernakulum. Nawa przykryta pulpitowym dachem została wykończona od środka stropem drewnianym, a jego kształt jest wynikiem obłożenia konstrukcji dachu materiałem
208 Nastawa ołtarzowa płaskorzeźby, tzw. Adoracja Krzyża projektu ks. Furdyny, wykonana z żywicy epoksydowej, zbrojonej włóknem szklanym na konstrukcji metalowej. Źródło: archiwum parafii.
Ewolucja myśli architektonicznej w obiektach sakralnych na terenie archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej
S t r o n a | 147
wykończeniowym – w ten sposób powstał układ trójkątów połączonych poziomą płaszczyzną, co szczególnie widać nad oknami w ścianie południowej (Fot. 105).
Ogromna płaszczyzna nieregularnie opadającego dachu powstała w wyniku różnic wysokości jego podparcia. Od wewnątrz strop został rozbity na drobniejsze płaszczyzny, na których światło dzienne odbija się i chowa, pozostawiając wrażenie falowania dynamiczną i zmienną linią. Wnętrze świątyni utrzymane jest w białej kolorystyce, która kontrastuje z drewnianym sufitem. Charakterystycznym elementem tego obiektu, widocznym również w kształtowaniu wnętrza, są łuki zarówno jako zakończenia okien i drzwi, jak i otworów w ścianach. Kościół o skromnym wystroju, dobrze doświetlony, a jasne i stonowane wnętrze sprzyja skupieniu i modlitwie.
5.7.3. Symbolika
Architekt zawarł w formie obiektu kilka symboli chrześcijańskich, m.in. ten odnoszący się do miłości – kształt serca odnajdywany w rzucie. Pierwotny projekt tworzony był dla nadmorskiej wsi Rewal, w jego formie autor zawarł symbol żagla, łodzi, natomiast w rzucie odnaleźć można kształt zbliżony do serca. Symbolika zawarta w pierwotnej idei nie uległa zmianie, kościół w Szczecinie został rozbudowany o funkcję, która nie wpłynęła na zakłócenie wcześniejszej idei. W strefie wejściowej autor zawarł magiczną cyfrę trzy – trzy szczelinowe okna – która oznacza Trójcę Świętą. Symboliczne stosowanie liczby dwa – dwa filary wspierające chór, dwie przypory wspierające dach – oznacza: duszę i ciało, Chrystusa i Kościół, dwa Testamenty. Cztery masywne przeszklenia, jako główne doświetlenie wnętrza, symbolizują cztery strony świata i czterech ewangelistów209.