po II wojnie światowej
V. Szczegółowa charakterystyka wybranych obiektów sakralnych zrealizowanych w latach
5.2. Kościół p.w. Świętego Józefa w Dziwnowie, projekt z 1973, budowa 1973–1976
Ryc. 19. Zagospodarowaniekościół p.w. św. Józefa w Dziwnowie
Objaśnienia: 1 – kruchta, 2 – zarys chóru , 3 – nawa,4 – ołtarz, 5 – kaplica, 6 – zakrystia, 7 – dom parafialny.
Ryc. 20. Schemat rzutu nawy kościoła wraz z zabudowaniami przyległymi. *
Źródło: opracowanie autorskie.
Ryc. 21 Makieta kościoła p.w. św. Józefa w Dziwnowie Źródło: archiwum parafii, 2013 r.
Ryc. 22. Elewacja północna kościoła p.w. św. Józefa w Dziwnowie Źródło: archiwum parafii, 2013 r.
W Dziwnowie przed II wojną światową znajdował się kościół luterański, wybudowany w stylu neogotyckim pod koniec XIX wieku. Podczas działań wojennych nie uległ zniszczeniu.
Jeszcze w latach 50. jego stan opisywano jako dość dobry. Niestety, nie przekazano go władzą kościelnym, dlatego w niedługim czasie władze państwowe przeznaczyły go do rozbiórki. Po wojnie tereny Dziwnowa zostały zasiedlone ludnością napływową wyznania katolickiego. W okolicy ówczesnego kościoła znajdował się budynek ratownictwa morskiego. W 1945 roku zajął go, z przeznaczeniem na kaplicę parafii, pierwszy proboszcz z Kamienia Pomorskiego174. W 1946 roku obiekt oficjalnie przekazano władzom kościelnym, następnie przystosowano go do potrzeb liturgii. Po erygowaniu diecezji szczecińsko-kamieńskiej, Dziwnów 25 kwietnia 1973 roku stał się samodzielną parafią175. Jeszcze przed jej ustanowieniem starano się o pozwolenie na budowę nowego kościoła176, jednak otrzymano decyzję odmowną. Wyrażono zgodę jedynie na rozbudowę istniejącej kaplicy. W rezultacie wybudowano nowy kościół na miejscu kaplicy. Projekt opracowali architekci ze Świnoujścia177.
Ten niezwykle wymowny w swej symbolice kościół powstał w latach 1973–1977.
Usytuowany został między dwiema ulicami – ul. Kościelną i ul. Wybrzeża Kościuszkowskiego
174 Pierwszy proboszcz ks. Kulikowski.
175 R. Kostynowicz, Kościoły archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej…, op. cit., s. 342.
176 Starania te czynił ówczesny proboszcz ks. Franciszek Wojtuń.
177 Autorzy projektu: Henryka Otto Odona i Jana Magiera.
Ewolucja myśli architektonicznej w obiektach sakralnych na terenie archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej
S t r o n a | 95
– na osi wschód zachód. Kościół stoi na prostokątnej parceli oddzielonej ulicą ze strony północnej od Morza Bałtyckiego, a z południa od rzeki Dziwny. Forma łodzi, jaką przybiera, nawiązuje do symboli chrześcijańskich, ale też do miejsca – rybackiej wioski. Obiekt usytuowany jest w otoczeniu zabudowań o różnej specyfice użytkowania. Otaczają go obiekty 1,5–2-kondygnacyjne, budynki mieszkalne, pensjonaty, ośrodki wypoczynkowe, jak również stale zmieniające się tymczasowe obiekty sezonowe. Duży plac przykościelny w części obsadzono drzewami. Pozostała parcela w sąsiedztwie stanowi parking dla pobliskich zabudowań.
5.2.1. Forma
Fot. 68. Kościół p.w. św. Józefa w Dziwnowie, widok elewacji północnej
Fot. autor.
Fot. 69. Kościół p.w. św. Józefa w Dziwnowie, widok fasady
wejściowej Fot. autor.
Ryc. 23. Kościół p.w. św. Józefa w Dziwnowie, widok elewacji
Źródło: archiwum parafii, 2013 r.
Przekaz formalny sacrum staje się czytelny dopiero z małej odległości. Fasada wejściowa podkreślona została dwoma bocznymi skrzydłami drzwiowymi i węższym środkowym, a nad nimi znajduje się pasmowe, wykonane z kolorowego szkła, doświetlenie kruchty. Środkowe drzwi znajdują się w ramie wieży, która została obudowana i wciągnięta w przestrzeń wnętrza.
Pierwotnie w projekcie autor stworzył podcień, który w trakcie prac budowlanych zabudowano.
Obecna forma została przebudowana, podkreślona i wyróżniona kolorem. Obudowana konstrukcja wieży tworzy wizualne pilastry, pomiędzy którymi umieszczono witraż. Pilastry przechodzą przez całą wysokość elewacji, nadając jej wertykalnego charakteru, dalej przekształcając się u szczytu ściany w konstrukcję wieży wysuniętą ponad budynek. Powstała prostopadłościenna ażurowa wieża wewnątrz, w przestrzeni zamkniętej od góry płaskim zwieńczeniem ma umieszczone trzy dzwony. Prosto zakończona forma wzbogacona została o stalowy krzyż, który góruje nad wejściem. W trakcie budowy zamysł autorów o podcieniu został zmieniony, co dało możliwość powiększenia przestrzeni dla wiernych poprzez wydłużenie nawy. Całość założenia składa się z dwóch zestawionych ze sobą, pod kątem prostym, prostopadłościanów, tworzących jedną prostą bryłę kościoła o niewielkich gabarytach z niewyodrębnionym, zamkniętym prostą ścianą prezbiterium. Kościół od strony wschodniej połączono z dwukondygnacyjnym budynkiem mieszkalno-duszpasterskim.
Kościół powstał jako rozbudowa kaplicy i był jednym z pierwszych, poza Szczecinem, powojennych obiektów w nowo uformowanej diecezji. Stanowił nowy kierunek
Ewolucja myśli architektonicznej w obiektach sakralnych na terenie archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej
S t r o n a | 97
w budownictwie sakralnym w nurcie posoborowej odnowy, gdzie dopiero ruch budowlany miał nabrać rozpędu178.
Jest to budowla jednokondygnacyjna, niepodpiwniczona, a jego prosta silna kubiczna bryła została przełamana pasmami poziomymi w bocznych elewacjach. Od północnej strony płaszczyzna podkreślająca linię przeszklenia została wyciągnięta łagodnie ku górze. Zabieg ten pozwolił płynnie podkreślić i zaakcentować elewację frontową. Oszczędność w detalach pozostawia formę czystą, jedynie zastosowany materiał, kolor i przeszklenia wzbogacają elewację. Obiekt wyłania się z przestrzeni, a zaakcentowana krzyżem wieża jest widoczna z obu stron ulicy.
5.2.2. Wnętrze
Fot. 70. Kościół p.w. św. Józefa w Dziwnowie, widok na ołtarz
Fot. autor.
Fot. 71. Kościół p.w. św. Józefa w Dziwnowie, widok chóru Fot. autor.
Świątynię zaprojektowano, jako jednonawową halę z boczną kaplicą, i niewyodrębnionym prezbiterium, podniesionym na kamiennych stopniach, oraz chórem umieszczonym nad częścią nawy po stronie południowej i nad kruchtą, na którą prowadzą boczne schody.
178 Opracowanie historii parafii p.w. św. Józefa (dostęp biuro parafialne z dnia 30.08.2013). W poszukiwaniu najtrafniejszego rozwiązania ówczesny proboszcz konsultował koncepcje kościoła z Wydziałem Budownictwa i Architektury w Kamieniu Pomorskim, jak również z referatem sztuki kościelnej przy Kurii Biskupiej w Szczecinie.
Balkon chóru, jako żelbetowo-płytowy, został podparty żelbetowymi słupami, wykończonymi drewnem. Na chórze, centralnie do ołtarza, znajdują się współczesne organy.
Konstrukcję kościoła zaprojektowano w półszkielecie i wykonano ją metodą tradycyjną, używając cegły. Stropodach budynku wykonano jako skrzynkowo-żelbetowy o nachyleniu 5-procentowym w stosunku do poziomu.179 Na osi wnętrza znajduje się prosty ołtarz z centralnie umieszczonym tabernakulum, nad którym widnieje wielobarwny, wykonany techniką sgraffito, obraz Świętej Rodziny. Po lewej stronie wzdłuż linii okien tą samą techniką w kolorze czarno-białym wykonano drogę krzyżową.180 Całość wnętrza silnie koncentruje uwagę na osiowym ukierunkowaniu w stronę ołtarza – podłużna nawa, poprzez poziome podkreślenie drogą krzyżową, pasmem okien wypełnionych witrażami, regularnie rozmieszczonymi ławkami, porządkuje wnętrze. Delikatny jasny kolor ścian, jednobarwny biały kasetonowy sufit oraz ciemne drewno powodują, że dzięki tym nieprzeładowanym elementom wnętrze pozostaje miejscem umożliwiającym duchowe skupienie.
5.2.3. Symbolika
Zawarta symbolika w formie obiektu przypomina łódź, która nawiązuje do prastarej symboliki chrześcijańskiej. Jest ona również symbolem mieszkańców Dziwnowa, ludzi związanych z morzem. Czytelnym symbolem są trzy wejścia – liczba trzy oznacza Trójcę Świętą. Kościół wsparty jest na solidnej podstawie, a zastosowany naturalny materiał, jakim jest cegła klinkierowa, nawiązuje w swojej symbolice do trwałego niezmiennego naturalnego materiału – trwałości Kościoła.
179 Opracowanie historii parafii p.w. św. Józef (dostęp biuro parafialne z dnia 30.08.2013). Całość budowy wymagała ogromnego poświęcenia i zaangażowania mieszkańców, wiele prac wykonywano metodą gospodarczą, jednak w części prac potrzebny był również specjalistyczny sprzęt. Z pomocą przyszła firma budowlana z Opola mająca Ośrodek Wypoczynkowy w Międzywodziu, która sprowadziła z Pragi Czeskiej dźwig, za pomocą którego można było zabetonować całe sklepienie. Prace trwały bez przerwy przez 21 godzin.
180 Droga krzyżowa, obraz Świętej Rodziny autorstwa Kazimierza Bieńkowskiego z Warszawy.
Ewolucja myśli architektonicznej w obiektach sakralnych na terenie archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej
S t r o n a | 99