po II wojnie światowej
V. Szczegółowa charakterystyka wybranych obiektów sakralnych zrealizowanych w latach
5.5. Kościół parafialny p.w. Najświętszego Odkupienia w Pobierowie, projekt 1984, budowa
Ryc. 30. Kościół p.w. Najświętszego Odkupienia w Pobierowie. Zagospodarowanie Źródło: archiwum parafii, 2013 r.
Objaśnienia: 1– kruchta, 2 – zarys chóru, 3 – nawa, 4 – wieża, 5 – ołtarz, 6 – zakrystia, 7 – dom parafialny.
Ryc. 31. Kościół p.w. Najświętszego Odkupienia w Pobierowie, schemat rzutu w poziomie nawy głównej
Źródło: opracowanie autor na podstawie rzutu z archiwum parafii, 2013 r.
Ewolucja myśli architektonicznej w obiektach sakralnych na terenie archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej S t r o n a | 123
Ryc. 32. Kościół p.w. Najświętszego Odkupienia w Pobierowie, widok perspektywiczny kościoła
Źródło: archiwum parafii, 2013 r.
Ryc. 33. Kościół p.w. Najświętszego Odkupienia w Pobierowie, widok elewacji zachodniej Źródło: archiwum parafii, 2013 r.
W nadmorskiej miejscowości Pobierowo, na jej południowym skraju, na wzniesieniu dominującym nad okolicą, w zaciszu przyległego kompleksu leśnego, z dala od bezpośredniego sąsiedztwa jednorodzinnego budownictwa mieszkalnego i pensjonatów, na szerokiej otwartej
przestrzeni terenu, powstał kościół. Jego lokalizacja nie wynikała z wcześniejszej tradycji miejsca. Obiekt dominuje nad okolicznymi zabudowaniami. Prowadzą do niego dwa dojścia – jedno z drogi bocznej z szerokimi schodami, bezpośrednio nakierowane na główne wejście, zaakcentowane monumentalną wieżą zwieńczoną krzyżem. Drugie dojście to droga prowadzącą z zachodniej strony miejscowości. Przed wydzieloną ogrodzeniem posesją znajduje się parking samochodowy. Droga prowadząca do kościoła rozwidla się na część prowadzącą do domu parafialnego. Przestrzeń wokół kościoła podzielona jest na część działki przy domu parafialnym z ogrodem, oddzielonym od całości i starannie ukrytym za bryłą kościoła, oraz plac przykościelny zagospodarowany ścieżkami i nasadzeniem z roślin ozdobnych i wysokich drzew. Część od strony wschodniej kościoła tzw. leśna polana przeznaczona jest na letnie msze z ustawionymi ławkami skierowanymi w stronę ołtarza wewnątrz kościoła. W ścianie wschodniej kościoła umieszczone są dwuskrzydłowe drzwi, otwierane latem, aby wiernym umożliwić uczestnictwo we mszy świętej. Założenie oparta jest na silnym zaakcentowaniu strefy wejściowej, podkreślonej wieżą zwieńczoną krzyżem.
Kompozycja całości zagospodarowania to otwarta przestrzeń, gdzie jedyną dominantą jest wieża kościoła, a ściana lasu tworzy dopełnienie kompozycji. Na tle zieleni ostrą bielą zaznacza się bryła kościoła.
Kościół zaprojektował w 1982 roku architekt Jerzy Okniński, twórca kilku innych świątyń w sąsiednich miejscowościach, m.in. w Dziwnówku, Wrzosowie i Gąbinie. Obiekt powstał w latach 1984–1986193.
193 Obiekt powstał za ks. prob. Zygmunta Wawszczaka, który przez cały okres procesu inwestycyjnego, aż po rok 2013, do czasu, kiedy przeszedł na emeryturę, zajmował się świątynią, nadzorował każdy etap jej budowy i wyposażenie wnętrza.
Ewolucja myśli architektonicznej w obiektach sakralnych na terenie archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej S t r o n a | 125
5.5.1. Forma
Fot. 89. Kościół p.w. Najświętszego Odkupienia w Pobierowie Elewacja zachodnia Fot. autor.
Fot. 90. Kościół p.w. Najświętszego Odkupienia w Pobierowie, widok głównego wejście od strony północnej
Fot. autor.
W układzie urbanistycznym kościół stanowi silny akcent w przestrzeni, jego mocna biała forma widoczna jest na tle znajdującej się za nim kontrastowej ściany zieleni. Obiekt nie dominuje wśród zabudowań, ponieważ znajduje się poza ścisłą zabudową – wysoka zieleń przysłania jego formę. Bryłę świątyni tworzy czytelny układ elementów korpusu nawowego i wieży. Ekspozycja bryły wyłania się od strony północnej z dolnego poziomu drogi prowadzącej do schodów. Obiekt obserwowany z tego kierunku, ze strzelistą wieżą dzwonniczą, zakończoną krzyżem, dominuje nad otaczającą go przestrzenią. Kościół został zaprojektowany na planie kwadratu o wymiarach 17,0 x 17,0 m. Na przekątnej kwadratu usytuowano wejście główne, a po przeciwległej jego stronie prezbiterium, w którym na osi wejścia znajduje się ołtarz.
Główną ideą autora było stworzenie współczesnej formy kościoła, odpowiadającego założeniom odnowionej liturgii. Ksiądz proboszcz, który wytyczył kierunek działań i postawił konkretne zadania przed architektem, mówił, że „bryła ma być nowoczesna, nic historyzującego (…), stąd też powstał w 1984 r. projekt bez zastrzeżeń, w który nie było ingerencji”194. Całość założenia składa się z trzech zasadniczych brył, zróżnicowanych funkcjonalnie i wysokościowo, gdzie dominującą formę stanowi kościół, podpiwniczony w części prezbiterialnej, z wyodrębnioną wieżą dzwonniczą, dostępną z wnętrza. Pozostałe elementy bryłowe to część pomocnicza i administracyjna, przylegająca do prezbiterium, a stanowiąca łącznik dostępny z kościoła o gabarytach mniejszych niż część, z którą się łączy.
Wielofunkcyjna plebania składa się z części mieszkalnej, pomieszczeń katechetycznych oraz zaplecza gospodarczego. Kompleks zabudowań projektowany był łącznie – obiekty te budowane były w tym samym okresie. Formą nawiązują do charakteru zabudowań mieszkalnych. Kompozycja wszystkich elementów utrzymana jest w jednym stylu i tej samej kolorystyce.
Trudności materiałowe i utrudnienia w realizacji obiektów sakralnych wytworzyły wspólnotę walczącą w jednej sprawie. Ksiądz proboszcz podjął heroiczną walkę, zdobywając komponenty i tworząc z nich podstawowy materiał budowlany „na bloczki formę zrobiliśmy sami, a przy użyciu szlaki z koksu i cementu wytwarzaliśmy pustaki, z nich jest zrobiona ściana ”195.
Obiekt ten to mocna, czytelna, a zarazem prosta bryła o ekspresji wyrażonej we wznoszącym się nad wejściem ostrym uniesieniu połaci dachu. Forma w pierwszej ocenie
194 Ks. prob. Zygmunt Wawszczak, Parafia Najświętrzego Odkupienia w Pobierowie, 27 sierpień 2014.
195 Ibidem.
Ewolucja myśli architektonicznej w obiektach sakralnych na terenie archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej
S t r o n a | 127
kojarzy się ze strzelistą chatą, jednak po głębszej analizie i oglądzie przywołuje na myśl kształt wznoszących się ku górze skrzydeł. Podstawową zasadą kompozycji jest diagonalne założenie – wejście główne, a nad nim punkt kulminacyjny z przeszklonym narożnikiem i kalenicą dachu równoległą do przekątnej rzutu. Wszystkie te elementy podkreślają symetryczny układ wnętrza.
Charakterystyczną formą kompozycyjną jest dwuspadowy dach o spadku 40 i kalenicy w linii przekątnej kwadratu rzutu, o najwyższym punkcie we wnętrzu 13,5 m w narożniku, a najniższym 4 m. Dach wykonano całkowicie w technologii żelbetowej „zastosowana została wylewana belka kalenicowe o szerokości 0,5 m i wysokości 2,5 rozpięta na 24 m długości, ważyła 110 ton, dach jest cały wylewany z betonu, potrójnie zbrojony, podwójnie szalowany, wykonywaliśmy to tylko przy pomocy miejscowych ludzi, bez pomocy wyspecjalizowanych firm budowlanych”196. Do głównej bryły kościoła, przy frontowej elewacji od północnej strony, przylega wieża, z której wydzielono część funkcjonalną, dostępną od wnętrza kościoła. Jest w niej klatka schodowa prowadząca na chór, znajdujący się nad wejściem głównym w strefie kruchty. Znajdujące się od południa prezbiterium zakończono niewielkim ściętym narożnikiem, gdzie wprowadzono płaską ścianę z witrażem. Ściany boczne po obu stronach przy prezbiterium ukształtowano kulisowo, podkreślając tym samym symetrię układu.
Centralne drzwi do kościoła zaprojektowano na ściętym narożniku kwadratu, po przeciwnej stronie prezbiterium. Szerokie dwuskrzydłowe drzwi, prowadzące do wnętrza świątyni, autor zaakcentował zadaszeniem stworzonym przez wykorzystanie nadwieszenia, które powstało z narożnika zbiegających się ścian. Dla lekkości pionowego masywu płaszczyzn wprowadził w miejsce styku pas okien wypełniony pionowymi kolorowymi szkłami. We wschodniej ścianie autor zaprojektował boczne dwuskrzydłowe drzwi wraz z naświetlem wypełniającym przestrzeń pomiędzy linią dachu a drzwiami, które stanowią otwarcie całego kościoła dla wiernych ze strefy zewnętrznej. Zabieg ten powoduje integrację dwóch przestrzeni – zewnętrznej i wewnętrznej – w jednym kierunku na ołtarz. Bryła całego założenia stanowi zwartą formę o dominującym korpusie kościoła i rozrzeźbionej białej fasadzie, poprzeszywanej licznymi przeszkleniami. Ekspresję kształtu podkreślono uniesieniem narożnika dachu i wyeksponowaniem wieży.
196 Ibidem.
5.5.2. Wnętrze
Fot. 91. Kościół p.w. Najświętszego Odkupienia w Pobierowie , widok na ołtarz Fot. autor.
Fot. 92. Kościół p.w. Najświętszego Odkupienia w Pobierowie, wnętrze widok na ołtarz Fot. autor.
Ewolucja myśli architektonicznej w obiektach sakralnych na terenie archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej S t r o n a | 129
Fot. 93. Kościół p.w. Najświętszego Odkupienia w Pobierowie, widok wnętrza, strefa wejściowa Fot. autor.
Świątynia jednoprzestrzenna, zaprojektowana jako diagonalnie ułożony czworobok o czystym białym, bez wyeksponowanej konstrukcji wnętrzu. Empora muzyczna wsparta jest na jednym słupie wypełnia ona narożnikową przestrzeń przy wejściu. Dostępna jest z wnętrza poprzez klatkę schodową, która znajduje się w przystającej do kościoła wieży dzwonniczej.
Wejście główne ukierunkowane jest w prostej linii na prezbiterium, gdzie na czterostopniowym podwyższeniu znajduje się stół ofiarny i dwie mównice. Strefa centralna pod prezbiterium jest podpiwniczona. Bezpośrednio nad ołtarzem swobodnie góruje zawieszony u szczytu obustronny obraz w formie krzyża, przedstawiający postać Jezusa Chrystusa197. W strefie ołtarzowej uwagę wiernych jednoznacznie przykuwają skośne kurtynowe ściany oraz naturalne oświetlenie wnętrza. W przestrzeni prezbiterium wprowadzono kulisowo ukształtowane ściany wypełnione pionowymi oknami, które schodzą się przy zakończeniu prezbiterium. Tworzą one miejsce kulminacyjne dla całego układu, w jego centralnym punkcie, na tle pionowego przeszklenia, wypełnionego witrażem, znajduje się główny punkt skupienia uwagi –
197P. Matysiak, Kościoły Archidiecezji Szczecińsko-Kamieńskiej , Nasze dziedzictwo, t. II, Ikona, Bydgoszcz, s. 36.
podświetlane błyszczące tabernakulum. Boczne ściany w prezbiterium ozdobiono obrazami – na jednym z nich jest postać Papieża Jana Pawła II. Na pozostałych ścianach rozmieszczono obrazy przedstawiające drogę krzyżową198.
Wyposażenie wnętrza w elementy drewniane – ambonki, konfesjonał, ławki – wykonał na potrzeby parafii lokalny stolarz199. Koncepcja oświetlenia wnętrza świątyni opiera się głównie na wprowadzeniu do środka światła dziennego oraz doświetlenia go światłem sztucznym – pośrodku kościoła umieszczono trzypoziomowy żyrandol świecznikowy. Światło dzienne odgrywa tu znaczącą rolę, ponieważ dochodzi do wnętrza świątyni z czterech stron, dzięki czemu wnętrze, pomimo ascetycznego białego koloru, nabiera o każdej porze dnia i roku innego nasycenia koloru. Zastosowane w oknach przeszklenie to wzór o geometrycznych podłużnych kształtach, wykonane z różnokolorowego transparentnego szkła, które przepuszcza światło słoneczne do wnętrza i tworzy wielobarwną grę świateł. Architekt przewidywał w miejscach dużych przeszkleń witraże tematyczne, jednak nie zostały one zrealizowane, a wnętrze pomimo tego wypełnione jest ciepłym światłem i tworzy miejsce sprzyjające skupieniu.
5.5.3. Symbolika
Kształt korpusu to kwadrat – liczba cztery symbolizuje cztery strony świata. W każdej ze ścian bocznych trzy okna doświetlają wnętrze strefy ołtarza, a cyfra trzy oznacza Trójcę Świętą200. Trójkąt jest tu wszechobecny, centralne miejsce przy ołtarzu tworzą ramiona trójkąta, u zbiegu dwóch ścian bocznych umiejscowiono tabernakulum, świecące niczym oko proroka, a podstawą trójkąta jest ołtarz. Zygzakowate ułożenie trzech ścian tworzy kształt trójkąta – wszystkie te elementy nawiązują również do liczby trzy. Symbolicznie opadające połacie dachu nawiązują z jednej strony do namiotu, zaś obserwowane z innego ujęcia do symbolu skrzydeł ptaka wznoszącego się ku niebu. Również kolor biały we wnętrzu i na elewacji ma znaczenie symboliczne, przywołując skojarzenia czystości i niewinności201.
198 Przedstawienia malarskie przygotował i zrealizował brat zakonny, jezuita z Krakowa Bronisław Podsiadły.
199 Opracowanie i wykonawstwo wyposażenia Jan Słotwiński z Kozielic, informacja ks. prob. Zygmunt Wawszczak, Parafia Najświętrzego Odkupienia w Pobierowie.
200 Symbole liturgiczne …, op. cit.
201 J.Sz. Wroński, Kościoły Krakowa …, op. cit., s. 370.
Ewolucja myśli architektonicznej w obiektach sakralnych na terenie archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej
S t r o n a | 131