Kolejne zmiany prawne: od 1 maja 2004 r

oraz od 1 września 2013 r. do 31.12.2015 r.

po nowelizacji

Od 1 maja 2004 r. ubezpieczonemu (rolnikowi, jego małżonkowi, do-mownikowi) zasiłek macierzyński przysługiwał z tytułu urodzenia, a także z tytułu przyjęcia dziecka w wieku do jednego roku na wychowanie, jeżeli w tym czasie został złożony wniosek o przysposobienie – w wysokości 3,5-krotnej emerytury podstawowej obowiązującej w dacie porodu. Zasiłek macierzyński w tej wysokości przysługiwał do 31 grudnia 2008 r., a od 1 stycznia 2009 r. już w wysokości 4-krotnej emerytury podstawowej.

Warto zaznaczyć, że zastąpienie jednorazowego zasiłku z tytułu uro-dzenia dziecka, zwanego porodowym zasiłkiem macierzyńskim podykto-wane zostało potrzebą zrównania uprawnień wszystkich grup społecznych (pracownice już w 2002 r. utraciły prawo do zasiłku porodowego,

wypła-canego na mocy ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pienięż-nych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa). Od 1 września 2013 r. zasiłek macierzyński przysługiwał już ubezpieczonemu (rolnikowi, domownikowi) z tytułu:

1) urodzenia dziecka,

2) przyjęcia dziecka w wieku do 7 roku życia na wychowanie, a w przypad-ku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązprzypad-ku szkolnego – do 10 roku życia, jeżeli w tym czasie został złożony wnio-sek o przysposobienie,

3) przyjęcia dziecka w wieku do 7 roku życia na wychowanie w ramach rodziny zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej, a w przy-padku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiąz-ku szkolnego – do 10 roobowiąz-ku życia

– w wysokości czterokrotnej emerytury podstawowej obowiązującej w dniu urodzenia dziecka.

Jeżeli ubezpieczeniu podlegali oboje rodzice, zasiłek macierzyński przy-sługiwał im łącznie, co oznaczało, że przyprzy-sługiwał tylko jednemu z nich – temu, który pierwszy wystąpił z wnioskiem. Tak więc zasiłek ten przysługi-wał ubezpieczonemu ojcu lub matce dziecka. Przyznanie prawa do zasiłku uzależnione było od podlegania w dniu urodzenia dziecka ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu z mocy ustawy w pełnym zakresie.

Osoba, która podlega ubezpieczeniu wypadkowemu chorobowemu i macierzyńskiemu na wniosek (dobrowolnie) w pełnym zakresie, powin-na była legitymować się rocznym nieprzerwanym okresem podlegania ubezpieczeniu (wyłącznie rolniczym) przed porodem, aby nabyć prawo do zasiłku macierzyńskiego. Nie zaliczało się więc od 1 maja 2004 r. do ubezpieczenia społecznego rolników innych okresów podlegania ubez-pieczeniu społecznemu, czyli ubezpieczenia w ZUS. O wysokości zasiłku macierzyńskiego decydowała data urodzenia dziecka, tj. obowiązująca w tej dacie wysokość emerytury podstawowej (x 4). Wraz ze zmianą od 1 marca danego roku kwoty emerytury podstawowej wskutek waloryza-cji, zmianie ulegała także wysokość zasiłku macierzyńskiego. Jeżeli mat-ka dziecmat-ka nabyła prawo do zasiłku macierzyńskiego z systemu powszech-nego, ojcu dziecka, który w dniu urodzenia dziecka podlegał ubezpie-czeniu społecznemu rolników, przysługiwał zasiłek macierzyński nieza-leżnie od uzyskanego zasiłku macierzyńskiego przez matkę dziecka z in-nego ubezpieczenia.

Do końca stycznia 2002 r. prawo do jednorazowego zasiłku z tytułu urodzenia dziecka i zasiłku macierzyńskiego ulegało przedawnieniu po upływie 6 miesięcy od dnia porodu. Od 2002 r., w związku z likwidacją

zasiłku porodowego w systemie powszechnym, przedawnienie roszczenia o zasiłek macierzyński z tytułu urodzenia dziecka dla rolników następo-wało po upływie 10 lat od dnia urodzenia dziecka.

Prawo do zasiłku macierzyńskiego przysługuje ubezpieczonemu z tytu-łu przyjęcia dziecka na wychowanie, jeżeli w tym czasie:

– wniosek do Sądu o przysposobienie dziecka/przyjęcia dziecka w ra-mach rodziny zastępczej w wieku do 7 roku życia/ został złożony do ukończenia przez dziecko 7 lat,

– w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, wniosek do Sądu o przysposobienie/przyjęcie w ramach rodziny zastępczej zostanie złożony do 10 roku życia dziec-ka.

Prawo do zasiłku macierzyńskiego z tytułu przyjęcia na wychowanie dziecka nabywali także ubezpieczeni, którzy tego prawa nie nabyli przed 1 września 2013 r. (np. wniosek o przysposobienie dziecka do Sądu został złożony w wieku powyżej 1 roku życia dziecka), a od 1 września 2013 r.

spełniali warunki określone w art. 15 ustawy i jeżeli nie nastąpiło przedaw-nienie roszczenia o świadczenie. W przypadku, gdy zasiłek macierzyński został przyznany i wypłacony ubezpieczonemu (matce lub ojcu dziecka) z tytułu urodzenia dziecka, a następnie z wnioskiem o zasiłek macierzyń-ski z tytułu przyjęcia tego dziecka na wychowanie występowała inna osoba ubezpieczona – nabywała ona także prawo do zasiłku macierzyńskiego, jeśli spełniała warunki określone w art. 15 ww. ustawy.

Jednocześnie należy wyjaśnić, że ta sama osoba ubezpieczona, która nabyła raz prawo do zasiłku macierzyńskiego z tytułu przyjęcia dziecka na wychowanie w ramach rodziny zastępczej, nie miała prawa do tego zasiłku po raz kolejny, z tytułu późniejszej adopcji. Podstawą do nabycia prawa do zasiłku macierzyńskiego był wniosek o to świadczenie, złożony w jed-nostce organizacyjnej KRUS wraz ze skróconym odpisem aktu urodzenia dziecka, a w przypadku przyjęcia dziecka na wychowanie – z zaświadcze-niem z Sądu o dacie złożenia wniosku o przysposobienie dziecka. Kwota zasiłku macierzyńskiego ulegała podwyższaniu wraz ze zmianą emerytury podstawowej (wskutek waloryzacji), co obrazuje poniższa tabela.

Reasumując należy podkreślić, że od 1978 r. do 2015 r., w których to latach obowiązywały przepisy ww. ustaw w zakresie przyznawania i wypłaty zasiłku z tytułu urodzenia/przyjęcia dziecka na wychowanie, świadczenie to (niezależnie od zmienianej w tym okresie przez ustawodawcę nazwy) było przyznawane jako świadczenie jednorazowe z samego faktu urodzenia/przy-jęcia na wychowanie dziecka przez ubezpieczonego rolnika (domownika).

Był to zasiłek nie podlegający opodatkowaniu podatkiem dochodowym.

Od 1983 r. przysługiwał ubezpieczonemu ojcu dziecka, co na ówczesne lata było niespotykane, wręcz nowatorskie, i wywoływało wówczas liczne

komen-tarze. Od 2004 r. zasiłek z tytułu urodzenia dziecka przysługiwał ubezpie-czonemu ojcu dziecka, nawet gdy matka dziecka pobrała zasiłek macierzyń-ski z systemu powszechnego. Od 1991 r. zasiłek był świadczeniem z ubezpie-czenia wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego, finansowanym Fun-duszu Składkowego. Zasiłek przyznawały i wypłacały jednostki organizacyj-ne KRUS. O wysokości zasiłku decydowała data urodzenia dziecka i obo-wiązująca w tej dacie kwota emerytury podstawowej (co roku zresztą walo-ryzowana w marcu) mnożona przez jej krotność (od 3 do 4).

W przypadku porodu mnogiego zasiłek przysługiwał na każde dziecko, np. na dwoje dzieci urodzone przy jednym porodzie w kwietniu 2015 r., zasiłek przysługiwał na każde dziecko po 3 521 zł 80 gr. (4 x 880,45) x 2 = 7 043 zł 60 gr, co stanowiło niemałą kwotę dla ubezpieczonego rolnika (domownika).

Dużym „mankamentem” był jednak przepis art. 15 a ust. 1 ustawy, który obowiązywał w tym brzmieniu do końca 2015 r., nakazujący ubezpie-czonemu rolnikowi (domownikowi) legitymowaniem się przy podleganiu ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu na wnio-sek (dobrowolnie) rocznym nieprzerwanym ubezpieczeniem (od 1 maja 2004 r. już tylko wyłącznie rolniczym) przed porodem, aby nabyć prawo do zasiłku macierzyńskiego. Był to najdłuższy okres wyczekiwania ze wszyst-kich obowiązujących w tym zakresie w ubezpieczeniach społecznych, aby uzyskać prawo do zasiłku macierzyńskiego.

Na marginesie należy zaznaczyć, że zgodnie z art. 50 ust. 1 aktualnie obowiązującej ustawy, Kasa może potrącać z wypłacanych świadczeń z ubezpieczenia zaległe składki na ubezpieczenie wraz z odsetkami.

W świetle tego przepisu zasiłek macierzyński jako świadczenie z ubezpie-czenia wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego (art. 9 pkt 4 usta-wy) podlegał do 31.12.2015 r. potrąceniu w całości na zaległe składki na ubezpieczenie społeczne rolników, zresztą tak jak i inne świadczenia z tego ubezpieczenia.

Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 31 lipca 2014 r. sygn. Akt SK/

13 orzekł, iż art. 50 ust. 1 zdanie pierwsze ustawy z dnia 20.12.1990 r.

o ubezpieczeniu społecznym rolników, w zakresie, w jakim uprawnia KRUS do potrącania składek na ubezpieczenie, jest zgodny z art. 67 ust.1 w związku z art. 2 Konstytucji RP.

Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że ustawodawca przyznał prawo do świadczenia osobie podlegającej ubezpieczeniu społecznemu rolników, nawet jeśli ta osoba zalega z uiszczaniem składki. Jednocześnie umożliwił potrącanie tych składek z należnego świadczenia, tak że osoba uprawnio-na może realnie go nie otrzymać. TK uzuprawnio-nał, że jest to rozwiązanie spójne z podstawową zasadą ubezpieczenia społecznego, jaką jest zasada wza-jemności.

Tabela 1: Wysokość emerytury podstawowej oraz zasiłku macierzyńskiego

Źródło: opracowanie Biura Świadczeń C/KRUS.

1. 1 9 9 6 322,20 zł 224,00 zł 966,60 zł

10. 2 0 0 4 562,58 zł który został wprowadzony Dokonano też zmiany wysokości w miejsce jednorazowego zasiłku macierzyńskiego z trzykrot-zasiłku z tytułu urodzenia nej emerytury podstawowej na 3,5-dziecka krotność tej emerytury.

(Bez waloryzacji) 2 091,11 zł

Od dnia 1 marca 2008 r.

14. 2 0 0 8 636,29 zł do dnia 31 grudnia 2008 r. 2 227,02 zł 3,5-krotnej emerytury

podstawowej.

Z dniem 1 stycznia 2009 r.

zmiana wysokości

636,29 zł z 3,5 krotnej emerytury 2 545,16 zł podstawowej na 4-krotną

15. 2 0 0 9 emeryturę podstawową.

Od dnia 1 marca 2009 r. w wieku do jednego roku

na wychowanie