Istniejący system w obecnym kształcie nie spełnia swego zadania i nale-ży poszukiwać rozwiązań i znaleźć kompromis, które zapewniłyby większą powszechność ubezpieczeń rolnych, oraz zabezpieczyłby interesy wszyst-kich stron.
W pierwszej kolejności należy sięgnąć po unijne regulacje i propozycje wsparcia Wspólnoty w tym zakresie. Komunikat Komisji Wspólnot Euro-pejskich dla Rady [COM (2005) 74] proponuje sprawdzenie przez pań-stwa członkowskie, czy wspomniane trzy opcje (filary), mogłyby (łącznie lub oddzielnie), częściowo lub całkowicie zastąpić środki nadzwyczajne Tabela 2. Podstawowe informacje dotyczące dopłat z budżetu państwa do ubezpieczeń upraw rolnych i zwierząt gospodarskich za lata 2009-2013
Planowane dopłaty wg Ustawy
budżetowej (rozdział 01026) – – 100 000 103 800 103 800
w tys. zł
Skorygowane dopłaty
wg Ustawy budżetowej 150 000,0 108 470,3 137 110,0 162 940, 9 183 800 (rozdział 01026) w tys. zł
Faktyczna wartość dopłat
w tys. zł 131 139,0 96 679,0 126 141,1 162 412,2 164 407
Wykonanie planu
po korekcie w % 89,1 92,0 99,7 89,4
Liczba umów ubezpieczenia
z dopłatami 144 080* 149 486* 138 425* 135 680* 151 408*
Wyszczególnienie 2009 2010 2011 2012 2013
Źródło: Ustawa budżetowa za lata 2009-2013 oraz Informacja o wynikach kontroli wykonania budżetu państwa NIK w części 32 Rolnictwo, Rozdział 01026: Dopłaty do ubezpieczeń upraw rolnych i zwierząt gospodarskich za lata 2009-2013.
* Janowicz Lomott, Łyskawa K., 2013.
ad hoc Wspólnoty i Państw Członkowskich. Poza propozycją wykorzy-stania narzędzi zarządzania ryzykiem opartych na mechanizmach rynko-wych (ubezpieczenia, rynek terminowy, rolnictwo oparte na kontraktach), oraz szkoleń w ramach programów rozwoju obszarów wiejskich w celu podniesienia samoświadomości rolników na temat istniejącego ryzyka i metod zarządzania ryzykiem. Komisja proponuje trzy rozwiązania sys-temowe kwalifikowane do otrzymania wsparcia finansowego ze środków unijnych.
Opcja 1 (ubezpieczenia od klęsk żywiołowych – udział finansowy w wypłatach premii dla rolników), została zastosowana w Polsce. Zgod-nie z założeniami COM (2005) 74, kwota gwarantowana przez UE w ramach tego środka na rolnika oraz wsparcie krajowe/regionalne nie powinna przekraczać 50% ogólnego kosztu premii przewidzianej dla ubezpieczenia. Aby kwalifikować się do otrzymania takiego wsparcia, systemy ubezpieczeń od klęsk żywiołowych muszą odpowiadać wytycz-nym dotyczącym pomocy państwa w dziedzinie rolnictwa UE i wymogom kategorii zielonej WTO. Systemy ubezpieczeń kwalifikujące się do współ-finansowania, określiłyby poziom odszkodowania za straty produkcyjne spowodowane klęskami żywiołowymi, przekraczające 30% średniej pro-dukcji rolnej w ciągu trzech ubiegłych lat lub średniej z trzech lat opar-tej na okresie pięciu ubiegłych lat, z wyłączeniem wartości najwyższej i najniższej. Kwalifikowalne odszkodowania z tego tytułu powinny zre-kompensować beneficjentom utratę dochodu do wysokości 100% w roku klęski żywiołowej.
Od 1 stycznia 2010 r. we wszystkich krajach członkowskich UE rolnicy, którzy nie posiadają wcześniej zawartego ubezpieczenia na co najmniej połowę swojej produkcji (upraw), w przypadku klęski otrzymują pomoc od Państwa pomniejszoną o połowę (Rozporządzenie WE 1857 z 2006 nr 57 z 2006 r.). Zasada ta została zastosowana w Polsce po powodzi w 2010 r.
Proponowanym instrumentem systemowym zarządzania ryzykiem w rolnictwie jest również wspieranie krajowych systemów reasekuracji. Po-nieważ w rolnictwie wiele rodzajów ryzyka dotyczy zazwyczaj dużej liczby gospodarstw rolnych, ubezpieczyciele są zmuszeni do nabywania stosun-kowo kosztownej reasekuracji. Wspólnota proponuje przyjęcie środków, zmierzających do poprawy dostępności reasekuracji, co mogłoby pomóc w rozwoju prywatnych systemów ubezpieczeń rolnych. Oprócz porozumień między towarzystwami ubezpieczeniowymi rządy mogłyby na poziomie kra-jowym:
1) oferować pełną reasekurację po obniżonych cenach,
2) oferować część niezbędnej reasekuracji bezpłatnie, zmniejszając w ten sposób ogólną potrzebę reasekuracji towarzystw ubezpieczeniowych i 3) być partnerem w reasekuracji poprzez umowy nadwyżki szkodowości.
Opcja 2 (wspieranie funduszy wzajemnego inwestowania, które umoż-liwiają podział ryzyka w ramach grupy producentów, którzy chcą przejąć odpowiedzialność za zarządzanie ryzykiem a w przypadku znacznych strat dochodu mogą wykorzystać kapitał funduszu zgodnie z wcześniej określo-nymi zasadami) nie ma uregulowań prawnych, niemniej jednak są prze-prowadzane badania mające na celu rozpoznanie możliwości wprowadze-nia tego instrumentu w Polsce [Janowicz Lomott, Łyskawa]. Zgodnie z tą opcją, czasowe i stopniowo zmniejszane wsparcie mogłoby być przyznane dla członka funduszu oficjalnie uznanego przez rząd Państwa Członkow-skiego.
Opcja 3 (zagwarantowanie podstawowego ubezpieczenia dochodu rol-nika na wypadek sytuacji kryzysowych) wspiera inwestycje w restrukturyza-cję zorientowane na rynek i jakość produkcji, stabilizarestrukturyza-cję dochodu i oddziela wsparcie od produkcji rolnej. Wprowadzenie w Polsce tej opcji wymaga księgowego zdefiniowania dochodu i stworzenia systemu docho-du referencyjnego na poziomie gospodarstw rolnych.
Warto w tym miejscu przytoczyć wyniki badania opinii rolników doty-czące aktualnych rozwiązań ustawy (Tabela 3).
Tabela 3. Trudności postrzegane przez rolników, dotyczące aktualnych rozwiązań ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o ubezpieczeniach upraw rolnych i zwierząt gospodarskich
Źródło: Janc, Trudności w funkcjonowaniu ubezpieczeń upraw i zwierząt gospodarskich w Polsce w latach 2006-2012, Prezentacja, PIU Warszawa, 5.11.2012.
Obowiązek ubezpieczenia Brak zasadności wprowadzenia obowiązku, brak kontroli spełniania obowiązku
Wysoka cena za ubezpieczenie Brak akceptacji ceny za ubezpieczenie wyższej niż 2,5% sumy ubezpieczenia płaconej przez rolnika
Niedostępność dopłaty do składek
dla grup klientów Dotyczy podmiotów „dużych”: producentów warzyw i owoców
Brak możliwości ubezpieczenia Brak ochrony ubezpieczeniowej od szkód spowodowanych przez zwierzynę łowną, ptactwo śródlądowe, choroby określonych rodzajów ryzyka
i szkodniki
Brak atrakcyjnych ubezpieczeń Ograniczona oferta ubezpieczenia zwierząt od padnięcia lub zwierząt gospodarskich skierowania na ubój z konieczności w wyniku choroby lub
wypadku
Odszkodowania nie pokrywają Wątpliwości rolników co do sposobu szacowania szkód, głównie zaistniałej szkody z ryzyka ujemnych skutków przezimowania
Szczegóły Opinia klientów
W Polsce problem można rozwiązać w obszarach: edukacyjnym i legi-slacyjnym.
W obszarze edukacyjnym należy podnosić poziom świadomości ubez-pieczeniowej rolników i młodzieży w ramach szkoleń lub programów na-uczania.
W obszarze legislacyjnym można w większym stopniu dostosować kra-jowe regulacje prawne do wymogów kwalifikujących do wsparcia ze środ-ków UE, z uwzględnieniem specyfiki polskiego rolnictwa i krajowych do-świadczeń w finansowaniu klęsk żywiołowych w rolnictwie. Można rozwa-żyć w tym zakresie:
·
wprowadzenie koasekuracji zakładów ubezpieczeń lub innych form wspierania reasekuracji w obszarze ryzyka klęsk żywiołowych w rolnic-twie,·
możliwości tworzenia przez producentów rolnych funduszy wzajemne-go inwestowania, jako alternatywny instrument zarządzania ryzykiem w rolnictwie,·
przyjęcie zasady dotacji budżetowej do wysokości progowej stopy składki (6%) również w przypadku wyższych stóp składki (obniży to rolnikowi koszty ubezpieczenia i zwiększy opłacalność dla ubezpieczyciela),·
stymulowanie powszechności ubezpieczeń (np. poprzez automatycz-ne powiązanie dotowaautomatycz-nego ubezpieczenia z płatnościami bezpośred-nimi),·
powiązanie w ramach jednego wniosku dotowanego ubezpieczenia i płatności bezpośrednich (co zmniejszy koszty akwizycji ubezpieczy-cieli),·
pakietowe ubezpieczanie producentów rolnych (co zdywersyfikuje różne rodzaje ryzyka, łagodząc skutki wystąpienia jednego z nich),·
przyjęcie zasady sprzedaży ubezpieczeń dotowanych przez towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych, wyspecjalizowanych w obsłudze rolników (są instytucjami non-profit).13 marca 2015 roku wpłynął do Sejmu rządowy projekt zmiany ustawy z dnia 7 lipca 2005 roku, mający na celu zwiększenie ochrony ubezpiecze-niowej upraw rolnych z dopłatami z budżetu państwa poprzez wspieranie porozumień koasekuracyjnych ubezpieczycieli, zapewnienie producentom owoców i warzyw dostępu do ubezpieczeń z dopłatami z budżetu państwa do składek ubezpieczenia, podwyższenie wysokości maksymalnych skła-dek taryfowych i wprowadzenie ubezpieczeń pakietowych, obejmujących wszystkie wymienione w art. 3 rodzaje ryzyka lub co najmniej 3 rodzaje ryzyka oraz częściowe dofinansowanie odszkodowań wypłacanych produ-centom rolnym z tytułu szkód spowodowanych również przez ujemne skutki przezimowania lub przymrozków.13 Jest to dobry kierunek zmian,
stymu-1 3 http://bip.kprm.gov.pl/ (dostęp: 23.04.2015)
lujący upowszechnienie się ubezpieczeń w rolnictwie, jednakże wymaga konsultacji i analiz szczegółowych i może się okazać rozwiązaniem niewy-starczającym.
Dr hab. Maria Płonka, adiunkt w Katedrze Zarządzania Ryzykiem i Ubezpieczeń, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie.
Piśmiennictwo
1. [2013] Rolne ubezpieczenia dotowane upraw i zwierząt – co dalej? „Gazeta Ubezpieczeniowa” wtorek, 14 maja 2013.
2. Handschke J. [2009] Polskie doświadczenie w formowaniu i rozwoju rynku ubez-pieczeń, „Wiadomości Ubezpieczeniowe” 3/2009, PIU Warszawa.
3. Handschke J., Łyskawa K. [2008] Kierunki zmian ubezpieczeń produkcji rolnej w Polsce, „Wiadomości Ubezpieczeniowe”, Polska Izba Ubezpieczeń, Warszawa, maj 2008.
4. http://bip.kprm.gov.pl/
5. Informacja o wynikach kontroli wykonania budżetu państwa NIK w części 32 Rolnictwo, Rozdział 01026: Dopłaty do ubezpieczeń upraw rolnych i zwierząt gospodarskich za lata 2009-2013.
6. Informacja o wynikach kontroli wykonania budżetu państwa w 2012 roku w czę-ściach: 32 Rolnictwo, NIK, Departament Rolnictwa i Rozwoju Wsi, KRR-4100-01-01/2013.
7. Janc A. [2012] Trudności w funkcjonowaniu ubezpieczeń upraw i zwierząt gospodarskich w Polsce w latach 2006-2012, Prezentacja, PIU Warszawa, 5.11.2012.
8. Janowicz-Lomott M., Łyskawa K. [2013] Modyfikacja systemu ubezpieczeń upraw rolnych w Polsce, Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej, Materiały konfe-rencyjne, Warszawa, 25 czerwca 2013, Projekt badawczy nr N N113 432037.
9. Józefiecka M., Tetwejer U. [2009] Ubezpieczenia od ryzyka wystąpienia klęsk żywiołowych w polskim rolnictwie na tle ustawodawstwa unijnego. „Wiadomo-ści Ubezpieczeniowe” nr 1.
10. Klimowski C. [2002] Perspektywy rynku ubezpieczeń produkcji rolnej w Polsce i Unii Europejskiej, Wydawnictwo IERiGŻ, Warszawa.
11. Komunikat Komisji Wspólnot Europejskich dla Rady w sprawie zarządzania ry-zykiem i w sytuacjach kryzysowych w rolnictwie, Bruksela, dnia 9 marca 2005, COM (2005) 74 (http://ec.europa.eu/agriculture/publi/communications/risk/
com74_pl.pdf ).
12. Risk Management Tools for EU Agriculture – dokument roboczy DG KE ds.
rolnictwa, styczeń 2001: http//europa.eu.int/comm/agriculture/publi/insurance/in-dex_en.htm.
13. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1857/2006 z dnia 15 grudnia 2006 r. w sprawie stosowania art. 87 i 88 Traktatu w odniesieniu do pomocy państwa dla małych i średnich przedsiębiorstw prowadzących działalność związaną z wytwarzaniem produktów rolnych oraz zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 70/2001 (Dz.
Urz. UE L 358 z 16.12.2006).
14. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 70/2001 z dnia 12 stycznia 2001 r. w sprawie zastosowania art. 87 i 88 Traktatu WE w odniesieniu do pomocy państwa dla małych i średnich przedsiębiorstw (Dz. Urz. WE L 10 z 13.01.2001, str. 33, z późn.
zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 8, t. 2, str. 141).
15. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 29 listopada 2013 roku (Dz. U. 2013.1444).
16. Rozporządzenie Rady (WE) nr 1782/2003 z dnia 29 września 2003 r.
17. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 listopada 2014 r. w sprawie wysokości dopłat do składek z tytułu ubezpieczenia upraw rolnych i zwierząt gospodarskich w 2015 r., (Dz. U. 2014.1670).
18. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 sierpnia 2013 r. zmieniające rozporzą-dzenie w sprawie realizacji niektórych zadań Agencji Restrukturyzacji i Moderni-zacji Rolnictwa (Dz. U. 2013.998).
19. Ustawa budżetowa za lata 2009-2015.
20. Ustawa z 28 lipca 1990 o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. 1996.11.62 z póź-niejszymi zmianami).
21. Ustawa z dnia 17 lipca 1997 r. o stosowaniu szczególnych rozwiązań w związku z likwidacją skutków powodzi, która miała miejsce w lipcu 1997 r. (Dz. U.
1997.80.491).
22. Ustawa z dnia 7 lipca 2005 r. o ubezpieczeniach upraw rolnych i zwierząt gospo-darskich (Dz. U. 2005.150.1249, z późn. zmianami).