Kompetencje zawodowo-społeczne i cechy osobowościowe nauczyciela wuefisty

Z doświadczenia badanych wuefistów wynika, że prawie wszyscy ludzie, którzy decydują się na wychowanie fizyczne, są to zazwyczaj osoby uprawiające sport rekreacyjnie bądź profesjonalnie w klubach sportowych. W związku z częstymi treningami, zajmującymi dużą ilość czasu, aby pogodzić w ciągu dnia inne obowiązki, muszą być niezwykle poukładani, nie marnują zatem dostępnego czasu, ale aktywnie działają. Zdaniem moich rozmówców, nauczycieli wychowania fizycznego wyróżnia umiejętność współpracy nabywana podczas treningów (również w dyscyplinach indywidualnych poprzez partnerstwo). Zasady ważne w sporcie przekładają się na ich codzienne zachowania i podejście do drugiego człowieka (m.in. zasada fair play). Podczas wywiadów zauważali, że na tle innych nauczycieli są bardziej przebojowi i odważniejsi, potrafią również pociągnąć za sobą innych. Wielu nauczycieli wychowania fizycznego pełni funkcje dyrektorów szkół i wicedyrektorów, a wymienione cechy predysponują ich do tego. Potrafią odnaleźć się w różnych warunkach i wykonywać swoje zadania sprawnie, są zadaniowi i dążą do osiągnięcia

sukcesów na wielu polach. Ważną cechą wspólną grupy są umiejętności związane z zachowaniem dyscypliny na lekcjach, ponieważ trudniej jest ją utrzymać w obrębie sali gimnastycznej, niż w typowym klasowo-lekcyjnym systemie. Duża przestrzeń oraz emocje panujące w obiektach sportowych sprzyjają niebezpiecznym sytuacjom, które zagrażają młodzieży. Aby nie dochodziło do wypadków i żeby prawidłowo realizować zakres materiału, uczniowie muszą uważnie słuchać poleceń i wykonywać je z należytą dokładnością. Nauczyciele wychowania fizycznego zauważają, że otwarta przestrzeń może być pewnym bodźcem generującym niepożądane zachowania w gronie młodzieży. Na sali gimnastycznej uczniowie nie mają ograniczeń w postaci ławek, są w dużej grupie. Podczas typowych lekcji przedmiotowych nie sprawiają tylu problemów, bo nie mają się gdzie ruszyć. W czasie prowadzenia zajęć wychowania fizycznego nauczyciel musi wykazywać się konsekwencją, rzetelnie przedstawiać wymagania. Uczniowie muszą wiedzieć, czego się od nich oczekuje, aby stanowiło to dla nich cel (dotyczy to również kryteriów zachowania). Są one ważne przy utrzymaniu porządku podopiecznych, którym zależy na ocenie, a której podstawą jest aktywności i systematyczność ucznia.

Niezwykle ważną kompetencję nauczycieli wuefistów stanowi również motywacja (własna oraz motywowanie innych). Jeżeli ktoś nie wywiązuje się z obowiązków, pedagog musi dać odpowiedni sygnał uczniowi i zmobilizować w odpowiedni sposób do działania, dalszych starań. Kluczowe dla nauczycieli wychowania fizycznego jest utrzymanie dobrej atmosfery na lekcji, aby zainteresować uczniów i sprawić, że sport będzie dla nich przyjemnością, sposobem na rozładowanie negatywnych emocji i zrelaksowanie się podczas wspólne spędzanego z grupą ćwiczebną czasu. Ważne dla nauczycieli jest również kształtowanie stosunków koleżeńskich w formach

sportowych podczas wuefu. Realizuje się to, tworząc zespoły, gdzie uczniowie współpracują ze sobą, wzajemnie się wspierają i pomagają sobie, m.in. podczas gier zespołowych, czy w układach gimnastycznych i na równoważni (np. asekurują się, wymyślają wspólnie układy). Podczas gier i zabaw młodzież się ożywia, a aktywność sportowa wzbudza emocje:

NWF1: Jest zabawa, śmiech, podczas lekcji dobrze się bawią. Wiadomo jednak, że te wszystkie rzeczy uczą ich i kształcą sprawność fizyczną oraz cechy motoryczne.

Kolejną z koniecznych w pracy nauczyciela wuefisty kompetencji jest kreatywność, twórczość. Grupy ćwiczebne są bardzo liczne, a sala gimnastyczna w badanym liceum niewielka (wymiary boiska do piłki siatkowej). Często zajęcia na niej mają dwie klasy, czyli już nie 17, ale 34 osoby na sali. Nauczyciele muszą być twórczy, ponieważ w sytuacji, gdy wszyscy uczniowie ćwiczą i nie ma wolnego miejsca, trzeba potrafić w odpowiedni sposób zagospodarować czasem oraz dostępną przestrzenią (w atrakcyjny sposób), w innym wypadku młodzież przejawia zachowania zagrażające życiu i zdrowiu:

NWF2: Cały szereg przykładów można podać dziwnych zachowań. Odwrócisz się, a jeden drugiego kopnie, uderzy, popchnie, obrazi. Trzeba było uważać, żeby sobie nawzajem krzywdy nie zrobili, prowokowali się nawzajem. A najgorzej to wygląda na nordic walkingu, trzeba na przykład chodzić z tylu grupy, bo jak przeszłam na przód, to osoby z końca wyciągały i paliły papierosy na spacerku. Takie przypadki też są, cały zestaw, dlatego trzeba cały czas uważać i być czujnym.

Nauczyciele zgodnie zauważają, że najefektywniej na młodzież działa własny przykład, aktywne uczestniczenie w zajęciach wuefisty, który jest „w formie”

(sprawny fizycznie), i który potrafi wykonać ćwiczenia w sposób imponujący młodzieży, stanowiący wzór do naśladowania. W zajęciach z młodzieżą należy bowiem uczestniczyć aktywnie, jako część zespołu, drużyny, co wzbudza jej szacunek i respekt wobec nauczyciela:

NWF4: Pamiętam, jak zaczynałam moją pracę w szkole, moja pierwsza praca jako nauczyciel i to w szkole zawodowej. Tam byli sami chłopcy, miałam tam zajęcia ostatnie dwa miesiące roku szkolnego–maj, czerwiec, to była dla mnie też szkoła życia. To były pierwsze lekcje jako nauczyciel, a dostałam chłopców dojrzewających, trzecia klasa, 17-, 18-latkowie. Teksty oczywiście pojawiały się pod kątem seksualnym, np. niech się pani nie nachyla, coś mi wystaje, ja bym taką panią..., wiesz, o co chodzi. I dopóki nie zrobiłam z nimi kliku okrążeń wokół boiska, kilku pompek, nie zdobyłam ich szacunku. Tak to działa, jeśli nie umiesz się z nimi zmęczyć, wykrzyczeć, pokazać, że też potrafisz, to nie zyskasz sympatii i poważania.

Zdaniem badanych nauczycieli zajęcia nie powinny opierać się na rozmowie i przyklaskiwaniu nieodpowiednim zachowaniom, jest to wspólne działanie z młodzieżą. Skuteczny wuefista musi być w pełni zaangażowany w lekcję, opowiadać można wiele, ale trzeba zaangażować podopiecznych poprzez współudział, przeżywać wraz z nimi:

NWF5: Co z tego, że ja będę opowiadał o zdrowym trybie życia, dobrym zbilansowanym odżywianiu, jak będę miał 120 kilogramów na wadze – żadne przesłanie. Wydaje mi się, że trzeba o siebie zadbać, od czasu do czasu włączyć się w grę, to też zauważyłem, że lubią, aktywizuje to ich, podoba im się.

Kolejną istotną kompetencją kadry odpowiadającej za wychowanie fizyczne w szkole jest umiejętność dostosowania grup ćwiczebnych pod odpowiednim kątem.

Nauczyciele wychowania dzielą swoje obowiązki świadomie, tworzą grupy na określonym poziomie i zgodnie ze swoimi umiejętnościami i doświadczeniem, zainteresowaniami. W takim układzie zajęć licealnych pomagają fakultety. Ci nauczyciele, którzy czują się lepiej w piłce nożnej prowadzą z niej zajęcia, ci, którzy lubią siatkówkę poświęcają się jej w większym stopniu, korzystają na tym również uczniowie. W szkole podstawowej, ze względu na podstawę programową jest inaczej, utworzone klasy realizują ten sam zakres materiału i z tego właśnie rodzą się problemy:

NWF4: Ja mam teraz uczennicę, która na przykład nigdy nie grała w siatkówkę, czy w koszykówkę, bo Pan/Pani tego nie lubiła, czy nie chciała i nie wie jak odbić piłkę. Też są sytuacje, gdy dzieci przychodzą ze szkół, gdzie nie ma sal, hal, sprzętów, ale żeby nie zrobić podstawy programowej, to jest tragedia.

Nauczycieli wychowania fizycznego powinna zdaniem niektórych badanych charakteryzować „przyjazna stanowczość”. Kompetencja ta manifestuje się w rzeczowym podejściu nauczyciela do wykonywanych obowiązków, przejawianym w przystępnej dla ucznia formie wyrazu, przebojowości danej jednostki. Wuefista nie powinien mieć również uprzedzeń, oceniać na podstawie jednostkowych zachowań ucznia:

NWF5: Jeżeli ktoś nabroi raz, to nie znaczy, że zawsze trzeba go traktować z góry. Zawsze trzeba dawać szansę człowiekowi, a nie skreślać.

Stanowczo-przyjazny nauczyciel musi potrafić zażartować, ale jednocześnie wyczuwać nastroje podopiecznych, aby nie urazić ucznia. Musi posiadać również

dystans do siebie. Wielu rzeczy związanych z pracą nauczyciela można się wyuczyć, jeżeli jednak nie ma się odpowiedniego podejścia do młodzieży, to nie osiągnie się zamierzonych efektów.